Oι Μυκήνες, η πόλη στην οποία διαφέντευε ο ομηρικός ηγέτης Αγαμέμνων, κατείχε πάντα μια ιδιαίτερη θέση στο ιστορικό αλλά και στο φαντασιακό πεδίο για τον δυτικό κόσμο. Αφετηρία μιας από τις πλέον γνωστές εκστρατείες όλων των εποχών, συνδέθηκαν επί αιώνες με την ανθρώπινη δίψα για πόλεμο και κατακτήσεις. Και οι ήρωές της περνώντας από τον μύθοοι απαρχές του οποίου χάνονται στις σκιές του αρχαίου ελληνικού μεσαίωνα- στην τραγωδία της διαυγούς κλασικής εποχής κέρδισαν μιαν άλλη διάσταση μέσα στον χρόνο. Την ιστορία που κρύβουν τα ερείπια της πόλης του Αγαμέμνονα αλλά, κάνοντας ένα τολμηρό βήμα παραπέρα, και το ξαναζωντάνεμα των πολεμιστών του Ομήρου στη σύγχρονη εποχή για να παίξουν τον ρόλο τους στις πολιτικές τραγωδίες του 20ού αιώνα αφηγείται η ιστορικός Κάθι Γκιρ στο βιβλίο της «Ο τάφος του Αγαμέμνονα. Οι Μυκήνες και η αναζήτηση του ήρωα» των εκδόσεων Πατάκη.
Χωρίς αμφιβολία για τους έλληνες αναγνώστες, που κατέχουν την αρχαία ιστορία τους και έχουν δει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τον θησαυρό του Ατρέως ενώ έχουν επισκεφθεί τις Μυκήνες, το πρώτο μέρος του βιβλίου όπου περιγράφονται με αρκετές λεπτομέρειες όλα αυτά- σχεδόν σε μορφή ρεπορτάζ- δεν αποτελεί έκπληξη. Το ενδιαφέρον αναδιπλώνεται κατά την εξέταση της ακτινοβολίας των Μυκηνών στον δυτικό κόσμο μετά την αποκάλυψή τους από τον Σλήμαν, αλλά και κυρίως λόγω της χρησιμοποίησής τους για τη στήριξη ιδεολογιών οι οποίες ερμήνευσαν κατά το δοκούν τα ευρήματα και την Ιστορία.
«Στην εποχή των βιομηχανοποιημένων πολεμικών συρράξεων,μετά την ανακοίνωση του Σλήμαν ότι είχε ανασκάψει τον άριο αρχηγό των Ελλήνων, τα ερωτήματα που τέθηκαν ήταν εφιαλτικά» σημειώνει η συγγραφέας. Και χαρακτηρίζει η ίδια το πόνημά της ως μια ιστορία για τη δύναμη των ιστοριών. «Επί 28 αιώνες η Ιλιάδα κατοικεί στα ερείπια των Μυκηνών της Εποχής του Χαλκού μαζί με τα φαντάσματα του Οίκου των Ατρειδών:Ο Αγαμέμνων ήταν για τον Ομηρο ο Αρχηγός των Αρχηγών του πολέμου και τα ερωτήματα που εγείρονται γι΄ αυτόν ανά τους αιώνες είχαν πάντοτε σχέση με το νόημα του πολέμου, το μίσος, τον θυμό και την εκδίκηση, με τον φονικό ανταγωνισμό για τα υλικά αγαθά,με το ανθρώπινο αίμα που χύνεται» γράφει.
Η Κάθι Γκιρ περνάει έτσι από τον Σλήμαν στον Νίτσε, που εφάρμοσε το ξεχωριστό είδος της πρωτοκοινωνιοβιολογίας του στους τότε πρόσφατα ανακηρυγμένους «πραγματικούς» ομηρικούς ήρωες. Στη συνέχεια στον Φρόιντ, ο οποίος υποστήριξε ότι ο μυκηναϊκός πολιτισμός δεν υπήρξε απλώς ως αρχαιολογικό στρώμα στην ιστορία της Ευρώπης, αλλά και ως ψυχικό επίπεδο στο ασυνείδητο κάθε Ευρωπαίου. Αλλά και στους ναζιστές, που ανακήρυξαν τους Μυκηναίους ως αρίους.
«Ο τάφος του Αγαμέμνονα μπορεί να μην υπάρχει, ωστόσο η “σταδιοδρομία” του ήταν πολύ παραγωγική δεκαετίες μετά τη δήθεν εκσκαφή του από έναν δραστήριο γερμανό εκατομμυριούχο» σημειώνει η κυρία Γκιρ.
Στην εποχή κατά την οποία στη Δύση ο δαρβινισμός και ο μαρξισμός άρχισαν να κυριαρχούν ιδεολογικά του χριστιανισμού, ο ανταγωνισμός μεταξύ των εθνών και οι πόλεμοι εξόντωσης ολοένα περισσότερο θεωρούνταν αναγκαίοι, θυμίζει η ιστορικός. Κάτι που ασφαλώς ίσχυε και στην Αρχαιότητα, μόνο που εν τω μεταξύ είχαν μεσολαβήσει πολλοί αιώνες και ο κόσμος υποτίθεται ότι είχε αλλάξει… «Η Ευρώπη ήταν γεμάτη από νευρασθενικούς νέους μελετητές, που δεν γνώριζαν τη φρίκη του πολέμου και παρέτασσαν αρχαιολογικά ευρήματα για να ενισχύσουν τα οράματά τους,που είχαν σχέση με τους δεσμούς αίματος και τις αυτοκρατορίες» επισημαίνει η ιστορικός. Και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έδωσαν τροφή για μια «αναβίωση» της αέναης σύγκρουσης Ανατολής- Δύσης, η οποία δεν χρειάστηκε πολύ για να φθάσει ως τον Αγαμέμνονα και ως την Τροία. Ετσι, το 1915 κατά τη διάρκεια της καταστροφικής εκστρατείας στην Καλλίπολη τα ομηρικά ονόματα τοποθεσιών πολύ συχνά έρχονταν στο προσκήνιο. Και «ήταν αδύνατον να μην έρχεται η Ιλιάδα στη μνήμη των νέων με κλασική εκπαίδευση οι οποίοι έφευγαν για να αντιμετωπίσουν τη φρίκη του πολέμου στην Καλλίπολη» γράφει η Κάθι Γκιρ. Το 1920 η σβάστικα έκανε την πρώτη της εμφάνιση στο Μόναχο ως έμβλημα του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος. Τον επόμενο χρόνο ένας γερμανός ιστορικός, ο Βίκτορ Γκραμπόφσκι , ειδικευμένος στην Προϊστορική Εποχή, δημοσίευε το βιβλίο του «Το μυστικό της σβάστικας και το λίκνο της ινδοευρωπαϊκής φυλής», το οποίο εξυμνούσε τις σβάστικες του Σλήμαν και υποστήριζε ότι η αρία φυλή είχε περισσότερο γερμανική παρά ασιατική προέλευση.
Το 1923 ο ιστορικός και μετέπειτα αρχαιολόγος Γκούσταβ Κοσίνα δημοσίευσε το δίτομο έργο του για την «Καταγωγή και εξάπλωση των Γερμανών στην Προϊστορία και στους πρώτους ιστορικούς χρόνους», όπου υποστήριζε ότι ο μυκηναϊκός πολιτισμός είχε γερμανική προέλευση. Ετσι, ώσπου ο Χίτλερ να πάρει τα ηνία της εξουσίας, «ο τευτονικός χαρακτήρας των Μυκηνών είχε αφομοιωθεί εντελώς στο παρανοϊκό συνονθύλευμα αρχαιολογίας,καταγραφής μύθων και της επονομαζόμενης “φυλετικής επιστήμης” που εξασφάλιζε στον γερμανικό φασισμό μια προϊστορία κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του» γράφει η συγγραφέας.
Ο Χίμλερ, ο Γκέμπελς και ο Γκέρινγκ θεώρησαν επομένως τις Μυκήνες ως έργα των πρώτων ναζιστών υπερανθρώπων, των πολεμιστών που είχαν γερμανική καταγωγή, που είχαν πολεμήσει και κερδίσει τον πρώτο «πόλεμο εξόντωσης» και είχαν κάνει τις πέτρες της Τροίας να λιώσουν!
Ακριβώς λοιπόν όπως οι Περσικοί Πόλεμοι και ο Πελοποννησιακός έκαναν τους ιστορικούς και τους δραματουργούς της Αρχαιότητας να δουν με νέο μάτι την ιστορία της Τροίας, έτσι και το Ανατολικό Ζήτημα, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έκαναν τους ανθρώπους να στραφούν στις Μυκήνες, στην προσπάθειά τους να αναζητήσουν εξηγήσεις και ερμηνείες και να επιδιώξουν να χρησιμοποιήσουν τους αρχαίους ήρωες στις συρράξεις του σύγχρονου κόσμου.
Η ίδια ωστόσο δεν παραλείπει να θυμίσει τον καταποντισμό της γερμανικής φαντασίωσης για μια δήθεν άρια Ελλάδα, με τη συμβολική χειρονομία αντίστασης των Ελλήνων στη φασιστική κατοχή, όταν κατέβασαν τη ναζιστική σβάστικα από την Ακρόπολη. Για να καταλήξει πάντως ότι στις αρχές του 21ου αιώνα η λατρεία του Αγαμέμνονα δεν είναι σε καθόλου καλή κατάσταση. «Ο Σλήμαν έχει πέσει από το βάθρο του, ο Ομηρος έχει εξαφανισθεί από τα προγράμματα σπουδών στα πανεπιστήμια, ο Αγαμέμνων έχει δικαστεί ως εγκληματίας πολέμου και οι Μυκήνες έχουν γίνει πολιτικώς ορθές» λέει. Τι έχει απομείνει; Ισως η ουσία…
Η ακτινοβολία των Μυκηνών στον δυτικό κόσμο και η χρησιμοποίηση ομηρικών ηρώων στη στήριξη ιδεολογιών εξετάζεται στην έκδοση «Ο τάφος του Αγαμέμνονα»
