Το σχήμα του τόπου




Ο αυτοματισμός των συνειρμών όταν αναφερόμαστε στο ελληνικό πανεπιστήμιο συνδέεται κατά κανόνα με ζητήματα κρίσης, απαξίωσης, με προβλήματα κάθε είδους. Και όμως απόδειξη της ετερογένειας και των ακραίων καταστάσεων τις οποίες βιώνει η ανώτατη παιδεία, μεταξύ αριστείας και παρακμής, αποτελεί η έκθεση αρχιτεκτονικής που εγκαινιάστηκε στις 18 Μαρτίου στο Μουσείο Μπενάκη. Πρόκειται για μια υποδειγματική πράξη εξωστρέφειας, αντάξια άλλων εκπαιδευτικών πραγματικοτήτων, ακόμη πιο αξιέπαινη επειδή προέρχεται από ό,τι συνεχίζουμε ακόμη να αντιλαμβανόμαστε ως «περιφέρεια».


Η έκθεση «Το σχήμα του τόπου. 40 χρόνια αρχιτεκτονικά θέματα» που παρουσιάζει στην Αθήνα το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης έχει πολλά στοιχεία πρωτοτυπίας, πέρα από το ότι προέρχεται από τη λεγόμενη ακαδημαϊκή κοινότητα. Επιχειρείται εδώ η αφήγηση της πορείας δύο περιοδικών εκδόσεων που καθόρισαν τόσο τη δημόσια εικόνα της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής επί σχεδόν μισό αιώνα όσο και τους όρους του θεωρητικού προβληματισμού και του εντόπιου αρχιτεκτονικού διαλόγου από τη δεκαετία του 1960 ως σήμερα. Οι επιθεωρήσεις «Αρχιτεκτονικά Θέματα» και «Θέματα Χώρου + Τεχνών» εκδίδονται ανελλιπώς και με ενιαία επιμέλεια από τον Ορέστη Δουμάνη, ήδη από τα τέλη της χρυσής δεκαετίας 1957-1967 του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη, του Σεφέρη, του Κουν, του Τσαρούχη, του Πικιώνη. Οι επιλογές ωστόσο του Δουμάνη προσανατολίζονται στην ανάδειξη μιας αισιόδοξης και αειθαλούς νεωτερικότητας που επιδιώκει να «εκτελωνίσει» την ελληνική αρχιτεκτονική, να την αποδεσμεύσει από κάθε στοιχείο ρομαντισμού ή παραδοσιολατρείας. Η αντίληψη της προοδευτικής χειραφέτησης και της έμμονης υπεράσπισης της ποιότητας και της πρωτοτυπίας, χωρίς παραχωρήσεις σε «ύποπτα» φαινόμενα μόδας ή εφήμερων εξάρσεων (αρκεί το παράδειγμα του μεταμοντερνισμού, και μάλιστα του δικού μας), θα χαρακτηρίσει διαχρονικά τις επιλογές των δύο περιοδικών. Η σταθερότητα και η διάρκεια των δύο εκδόσεων καθώς και η τευτονική «αντικειμενικότητα» και η ασφάλεια των επιλογών, στο πλαίσιο μιας διαχρονικής αντίληψης του μοντέρνου, αποτελούν μοναδικό ίσως φαινόμενο όχι μόνο για τον τόπο μας αλλά και για τη διεθνή πραγματικότητα. Η αντίληψη αυτή άλλωστε αποτελεί και το κεντρικό σημείο της κριτικής συζήτησης σε ό,τι αφορά τον εκδοτικό προσανατολισμό των δύο περιοδικών.


Η έκθεση ενός περιοδικού εντύπου δεν είναι εύκολη υπόθεση, όταν δεν πρόκειται για έκθεση εξώφυλλων, ενώ διεθνώς επιχειρείται όταν η πολιτισμική συμβολή του έχει στοιχεία μοναδικότητας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αναπτύχθηκε στο Μουσείο Μπενάκη μια εκθεσιακή αφήγηση που ανατρέχει στα περιεχόμενα των 80 τόμων των δύο δίδυμων εκδόσεων, τα οποία ανασυνθέτει με μια νέα διαδικασία επιλογών έτσι ώστε να προκύπτει μια αυτόνομη, ολοκληρωμένη και εξαιρετικά αντιπροσωπευτική αντίληψη για το τι είναι η αρχιτεκτονική στην Ελλάδα από το ’60 ως σήμερα, για το τι είναι δηλαδή η σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική. Οι νέες εικονογραφικές συνθέσεις συμπληρώνονται από μεγάλη σειρά προπλασμάτων, κτιρίων κυρίως της τελευταίας δεκαετίας, καθώς και από σημαντικό αριθμό έργων τέχνης των ίδιων δεκαετιών που έχουν δημοσιευτεί στα «Θέματα Χώρου + Τεχνών» και που αποδίδουν μια ανάλογα αντιπροσωπευτική εικόνα για τη σύγχρονη ελληνική τέχνη. Η σαφήνεια της αφήγησης, η κριτική της διάσταση, η πλαστική της γοητεία (χάρη στον σχεδιασμό των Ν. Καλογήρου, Α. Πάκα, Α. Τέλλιου) και η ισόρροπη πληρότητα μεταξύ τέχνης και αρχιτεκτονικής μεταμορφώνουν τη μεγάλη αίθουσα του Μπενάκη σε ένα πλούσιο και εύγλωττο δοχείο σύγχρονου ελληνικού αρχιτεκτονικού πολιτισμού.


Τον μεγάλο κατάλογο της έκθεσης (στον οποίο παρουσιάζονται συνολικά 260 έργα αρχιτεκτονικής και τέχνης) εκτύπωσαν εξαιρετικά οι εκδόσεις Libro.