Η μυθολογία της πίστης
Το 1997 ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης κέρδισε στον διεθνή διαγωνισμό με πρόσκληση για την ανέγερση ενός νέου μεγαλοπρεπούς ναού στη Φάτιμα, βόρεια της Λισαβόνας. Το γεγονός είναι εξαιρετικής σημασίας γιατί το μικρό αυτό χωριό αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα διεθνή προσκυνήματα του καθολικού δόγματος, εξαιτίας της «φανέρωσης» εκεί της Παναγίας στις 13 Οκτωβρίου 1917. Στον διαγωνισμό προσκλήθηκαν μεταξύ άλλων οι Μ. Botta, V. Gregotti, Ο. Tusquets και G. Byrne, αρχιτέκτονες «καθολικοί» με τεράστια εμπειρία στον χώρο της σύγχρονης ναοδομίας, αντίθετα από τον νικητή του διαγωνισμού που προερχόταν από μια «ορθόδοξη» χώρα με μηδενικές περίπου επιδόσεις στον τομέα αυτόν.
Με έμφαση στη συμμετρία των συμβολισμών, στις 12-13 Οκτωβρίου 2007 εγκαινιάστηκε στη Φάτιμα το κτίριο του Τομπάζη, με τελετές που είχαν διεθνή απήχηση και κάλυψη από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα του Καθολικού κόσμου. Μέσα σε τρία μόλις χρόνια υλοποιήθηκε ένα θρησκευτικό κτίριο για 9.000 πιστούς, τοποθετημένο στο άλλο άκρο της τεράστιας πλατείας ως προς την αρχική και μάλλον άτεχνη εκλεκτικιστική βασιλική του 1930.
Το κτίριο, με χαρακτηριστική οριζόντια διάταξη, διακρίνεται από την απλότητα και τη σαφήνεια του σχεδιασμού. Είναι ως έναν βαθμό υπόσκαφο για λόγους μείωσης του όγκου, πράγμα που επιτυγχάνεται από την αμφιθεατρική διάταξη του εσωτερικού του οποίου η στάθμη βυθίζεται όσο κανείς προχωρεί προς το ιερό. Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι ο «κύκλος και ο άξονας», η κυκλική δηλαδή κάτοψη διαμέτρου 125 μέτρων και οι δύο δίδυμες δοκοί που ξεκινούν από την είσοδο του ναού και ανορθώνονται ελαφρά όσο πλησιάζουν στο ιερό, στηρίζοντας την κεκλιμένη οροφή του τεράστιου χώρου. Διατηρείται σε αυτό το κτίριο η αρχή της συμμετρίας, ενώ το αίσθημα της «ανύψωσης» καλλιεργείται υπαινικτικά μόνο από την κλίση των δύο κεντρικών γραμμικών στοιχείων.
Η διαμόρφωση αρχαίου θεάτρου διευκολύνει την εποπτεία και τη συνοχή του χώρου, καθώς και τη μέγιστη επαφή του πλήθους των πιστών. Οι ρυθμιζόμενες περσίδες της οροφής και ο συνδυασμός φυσικού και τεχνητού φωτός υποστηρίζουν μια τελετουργική σκηνοθεσία του εσωτερικού ανάλογα με τη συνάθροιση (λειτουργία αλλά και συναυλία, συνέδριο, πολιτισμική εκδήλωση κτλ.) Το κτίριο κρατά τις αποστάσεις από οποιοδήποτε «χαρακτηρισμένο» εκφραστικό ιδίωμα και υιοθετεί έναν ελάχιστο βαθμό συμβολισμού: η πίστη εδώ δεν αναθερμαίνεται από την αναγνωρίσιμη και τυποποιημένη μορφή του αρχιτεκτονικού κελύφους, δεν αποτελεί εξωτερικό αλλά εσωτερικό υπαρξιακό γεγονός.
Τα ερωτήματα, αντίθετα, για τον αναχρονισμό των νεότερων εκκλησιαστικών κτιρίων του δικού μας τόπου σε σχέση με τον σημερινό μας πολιτισμό, τις πόλεις και την ίδια τη ζωή μας παραμένουν αναπάντητα.
* Ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης συμπληρώνει 45 χρόνια συνεχούς παρουσίας στον χώρο του και δίνει διάλεξη για το έργο του στις 5 Φεβρουαρίου στις 19.00, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο του προγράμματος Megaron Plus.
