«Η «Αποκάλυψη, τώρα!» δεν είναι μια ταινία για το Βιετνάμ. Είναι το Βιετνάμ»! δήλωσε πριν από 26 χρόνια ο Φράνσις Φορντ Κόπολα στην πρώτη συνέντευξη Τύπου που έδωσε μετά το τέλος των γυρισμάτων της. Ηταν Μάιος του 1979 και η ταινία – ήδη θρύλος – είχε μόλις κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ των Καννών, όπου κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα εξ ημισείας με το «Ταμπούρλο» του Φόλκερ Σλέντορφ. «Φτιάξαμε την ταινία όπως οι Αμερικανοί έκαναν πόλεμο στο Βιετνάμ» συνέχισε ο Κόπολα. «Ημασταν τόσο πολλοί, με τόσο πολλά χρήματα και υλικά που σιγά σιγά αρχίσαμε να τρελαινόμαστε. Νόμιζα πως έφτιαχνα ένα πολεμικό φιλμ και τελικά κατάλαβα ότι το φιλμ έφτιαχνε εμένα. Η ζούγκλα έφτιαχνε την ταινία…».
Είκοσι δύο χρόνια αργότερα το 2001 το σκηνικό των Καννών του 1979 επανήλθε στη μνήμη των παλαιοτέρων, δίνοντας ταυτόχρονα μια ιδέα περί του τι συνέβη τότε, στους νεότερους επισκέπτες του φεστιβάλ. Η «Αποκάλυψη, τώρα! Redux» προβλήθηκε πρώτη φορά με όλο το επιπρόσθετο υλικό σκηνών που δεν είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν.
Οι ημέρες της θεομηνίας
Η επαναπροβολή της «Αποκάλυψης» ακολούθησε την κυκλοφορία του βιβλίου «The Apocalypse Now Book» (εκδόσεις Faber & Faber) του Πίτερ Κάουι. Μέσα σε 212 σελίδες και εμπλουτισμένο με σπάνιο φωτογραφικό υλικό το βιβλίο περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες όχι μόνο όσα συνέβησαν στις Φιλιππίνες και στην Αμερική κατά τα τρία χρόνια που χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί η «Αποκάλυψη, τώρα!» αλλά και όλα όσα σχετίζονται μαζί της από τότε που γεννήθηκε ως ιδέα.
Στις 19 Μαΐου του 1976 ο Ολγκα, ή αλλιώς Ντι Ντανγκ, ένας από τους χειρότερους τυφώνες στην ιστορία της Ασίας, έπληξε το αρχιπέλαγος των Φιλιππινών, αφήνοντας πίσω του περίπου 200 νεκρούς και χιλιάδες αστέγους. Ο Κόπολα βρισκόταν εκεί. Η θεομηνία τσάκισε την παραγωγή και για τρεις ολόκληρες ημέρες κάποιοι από το συνεργείο, ανάμεσά τους και ο ελληνικής καταγωγής σκηνογράφος Ντιν Ταβουλάρις, θεωρούνταν αγνοούμενοι. Βρέθηκαν ενώ είχαν ξεπεράσει τα όρια της εξάντλησης, με ελάχιστες κονσέρβες και χωρίς πόσιμο νερό. Στο Χόλιγουντ η παραγωγή της «Αποκάλυψης» ανήκε στο παρελθόν. Ο Κόπολα όμως και οι άνθρωποί του δεν είχαν σκοπό να παραδώσουν τα όπλα. Παρέμειναν στη ζούγκλα για έναν ακόμη ολόκληρο χρόνο, αποφασισμένοι να τελειώσουν αυτό που είχαν αποφασίσει να κάνουν. Μόνο που ο Ολγκα δεν ήταν παρά ένα μόνο μέρος των τεράστιων δυσκολιών που ο Κόπολα αντιμετώπισε ώσπου να ολοκληρώσει το πιο φιλόδοξο και πιο προσωπικό έργο της καριέρας του. Κατά τη δεκαεξάμηνη περίοδο την οποία αυτός, οι ηθοποιοί και το συνεργείο του πέρασαν στις Φιλιππίνες η εξουθενωτική εμπειρία της «Αποκάλυψης» είχε επίσης ως συνέπεια την απόλυση του ηθοποιού Χάρβεϊ Καϊτέλ (πρώτη επιλογή του Κόπολα για τον κεντρικό ρόλο), την ψυχική και σωματική ταλαιπωρία όλων όσοι ακολούθησαν τον Κόπολα στο «ταξίδι» του, την καρδιακή προσβολή του αντικαταστάτη του Καϊτέλ και πρωταγωνιστή της ταινίας Μάρτιν Σιν, την απειλή του Μάρλον Μπράντο ότι θα αποδεσμευθεί από την παραγωγή και πάνω από όλα το σταθερό ανέβασμα του αρχικού προϋπολογισμού των 12 εκατ. δολαρίων (η ταινία κόστισε πολύ παραπάνω).
Το απόλυτο ταξίδι θανάτου
Οπως θα συνέβαινε σε οποιαδήποτε παλιά ταινία παρμένη από μυθιστόρημα του Ντάσιελ Χάμετ ή του Ρέιμοντ Τσάντλερ η «Αποκάλυψη, τώρα!» συνοδεύεται από την υποκειμενική αφήγηση του κεντρικού ήρωα, του αινιγματικού αλλά συμπαθούς αμερικανού λοχαγού Μπεν Γουίλαρντ (Μάρτιν Σιν), ο οποίος εξιστορεί την εμπιστευτική αποστολή που ανέλαβε κάποτε στο Βιετνάμ: να ακολουθήσει πάνω σε ένα περιπολικό σκάφος τον ποταμό προς την Καμπότζη και να δώσει «πλήρες, καταστρεπτικό τέλος» στη διοίκηση του διακεκριμένου συνταγματάρχη Κουρτζ (Μάρλον Μπράντο). Εχοντας πάρει τον πόλεμο στα χέρια του ο Κουρτζ παριστάνει τον «Θεό» σε ένα ιδιωτικό στρατό ιθαγενών. Μέσα από τα φλογισμένα μάτια του Γουίλαρντ η «Αποκάλυψη» σύντομα κορυφώνεται. Η μεγαλύτερη αξία της βρίσκεται στην περιγραφή αλλεπάλληλων επεισοδίων φρικαλέας απώλειας και πόνου και οφείλεται στην εφηβική αλλά και ναπολεόντεια ενέργεια του Φράνσις Κόπολα, ενός παθιασμένου κινηματογραφιστή που εργάζεται με όλα τα αποθέματα των δυνάμεών του.
Η εισαγωγή δίνει αμέσως το στίγμα: ελικόπτερα αιωρούνται σαν θανατηφόρες μπάλες πάνω από την ασιατική ζούγκλα, ενώ ο Τζιμ Μόρισον τραγουδά το «The end». Μια άλλη επίθεση ελικοπτέρων συνοδεύεται από τον «Καλπασμό των Βαλκυριών» του Βάγκνερ και όταν οι βόμβες ναπάλμ δίνουν τη λύση ο διοικητής των ελικοπτέρων (Ρόμπερτ Ντιβάλ) με αγριάδα συνώνυμη των κόμικς λέει: «Λατρεύω τη μυρωδιά των ναπάλμ το πρωί… Μυρίζουν νίκη». Ενα σόου της Υπηρεσίας Ψυχαγωγίας με «λαγουδάκια» του «Playboy» παραλίγο να κατέληγε σε μαζικό βιασμό, αν τα κορίτσια δεν την κοπανούσαν αεροπορικώς. Ο Κόπολα μάς ανοίγει την πόρτα στην καρδιά της παράνοιας.
Αν το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ είναι το ύστατο κινηματογραφικό ταξίδι εγκεφάλου, αυτή η ταινία παραμένει το ύστατο κινηματογραφικό ταξίδι θανάτου.
Διάρκεια μεγαλύτερη από τρεις ώρες
Η νέα εκδοχή της «Αποκάλυψης» περιέχει 53 λεπτά που δεν παίχτηκαν στην πρώτη προβολή της, πράγμα που σημαίνει ότι τώρα η συνολική διάρκεια της ταινίας ξεπερνά τις τρεις ώρες, αγγίζοντας τα 197 λεπτά!
Εκτός από ορισμένες επιπλέον σκηνές μονολόγου του Μπράντο, κάποιες με τον Ντιβάλ και ένα φινάλε όχι μεν διαφορετικό αλλά με διαφορετική «ηχώ» (που τοποθετεί την ταινία σε άλλο πλαίσιο), δύο είναι τα εντελώς νέα κεφάλαια της ταινίας: η δεύτερη συνάντηση των ανδρών του περιπολικού με τα «κουνελάκια» του «Playboy» και η επίσκεψη των ανδρών στη φυτεία των γάλλων αποίκων. Το πρώτο είναι μάλλον γραφικό και μας βοηθά να καταλάβουμε κάπως καλύτερα τον άνθρωπο Γουίλαρντ και το δεύτερο, παρ’ ότι πλατειάζει, αξίζει κυρίως επειδή μέσω ενός γάλλου αποίκου (Κριστιάν Μαρκάν) ακούμε ξεκάθαρα τη φιλοσοφία του Κόπολα για τον πόλεμο του Βιετνάμ: «Εμείς βρισκόμαστε σε τούτη τη χώρα διότι εδώ και 70 χρόνια αυτό είναι το σπίτι μας. Εσείς οι Αμερικανοί βρίσκεστε εδώ για το μεγαλύτερο τίποτε της Ιστορίας!».
Σύμφωνα με ομολογία του ο Κόπολα μετατράπηκε ο ίδιος «σε ένα είδος Κουρτζ» ενώ γύριζε την «Αποκάλυψη, τώρα!». Σαν τον ιδιοφυή παράφρονα της «Καρδιάς του σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ, όπου ο Κόπολα βάσισε το σενάριο της ταινίας, ο υπερβολικός σε αξιώσεις σκηνοθέτης έμοιαζε παγιδευμένος σε μια ζούγκλα εκατομμυρίων μέτρων φιλμ, κόστους περίπου 30 εκατ. δολαρίων, σε μια προσπάθειά του να πλάσει ένα συναφές μείγμα του πνεύματος του Κόνραντ και της άποψής του για τον πόλεμο του Βιετνάμ. Οταν ο Κόπολα βγήκε από τη ζούγκλα και έκανε τα αποκαλυπτήρια της «Αποκάλυψης» στις Κάννες, όλοι αναρωτήθηκαν αν άξιζε τελικά τον κόπο η αναμονή. Ο σκηνοθέτης, τότε, παρουσίασε την Αποκάλυψη ως «δουλειά εν αναπτύξει» (work in progress), αφήνοντας να εννοηθεί ότι μερικές σκηνές, ειδικά το τέλος, ίσως να αλλαχθούν. Θεωρήθηκε αναγκαίο να περιμένουμε παραπάνω από μία εικοσαετία για τις τελειωτικές επεμβάσεις του Κόπολα στην ταινία, η οποία, τελικά, σε όποια μορφή και αν προβληθεί, ήταν, είναι και θα παραμείνει ένα αριστούργημα.
