Χτισμένο στη βόρεια ακτή της Κρήτης, στον κόλπο του Αλμυρού, μεταξύ Χανίων και Ηρακλείου, το Ρέθυμνο δεν είναι πολυδιαφημισμένο διεθνώς όπως οι δύο «γειτόνισσές» του, όμως μπορεί να καυχιέται για την ιδιαίτερη προσωπικότητά του που διαμορφώθηκε μέσα από ένα τρικυμιώδες παρελθόν. Οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο στη Μινωική περίοδο, ήκμασε, παρήκμασε, καταστράφηκε και ξαναγεννήθηκε, κάτω από ποικίλους κατακτητές όπως οι Δωριείς, οι Ρωμαίοι, οι Βενετοί και οι Τούρκοι. Τα σημάδια της μακραίωνης πάλης του με την Ιστορία τού προσδίδουν το μοναδικό ρεθυμνιώτικο ύφος του. Ο αχός από το ολοκαύτωμα της Μονής του Αρκαδίου έσβησε, όμως η ενετοκρατία και η τουρκοκρατία έχουν σφραγίσει τα μνημεία της πόλης, τη Φορτέτζα, τη Λότζια, τον Πύργο του Ρολογιού, το Τζαμί Νερατζέ, τη Μεγάλη Πόρτα και τις οχτώ δημόσιες κρήνες. Είκοσι επτά χιλιάδες μόνιμοι κάτοικοι και πολλοί τουρίστες απολαμβάνουν αυτή την όμορφη πόλη.
Στο παλιό Ρέθυμνο, στους πρόποδες του ενετικού κάστρου, μέσα σε ένα κτίριο 550 τ.μ. που ήταν κάποτε σαπουνοποιείο, είναι εγκατεστημένη από το 1992 η Δημοτική Πινακοθήκη «Λευτέρης Κανακάκις». Από τη χρονιά της δημιουργίας της, ο αριθμός των έργων της διπλασιάστηκε, με συνεχιζόμενες δωρεές, κυρίως από τους ίδιους τους καλλιτέχνες. Ενας χώρος διατηρητέος, που σήμερα ανακαινίζεται και επεκτείνεται ώστε να αποκτήσει τις σύγχρονες προδιαγραφές ενός πολυδύναμου κέντρου μοντέρνας τέχνης.
Η πινακοθήκη φιλοξενεί μία μόνιμη συλλογή 300 έργων σύγχρονων ελλήνων καλλιτεχνών, που μας δίνει μία πλήρη εικόνα της εγχώριας εικαστικής παραγωγής από το 1950 ως σήμερα, καλύπτοντας ένα ευρύτατο φάσμα τεχνοτροπιών. Αφαίρεση, γεωμετρικότητα, νεοεξπρεσιονισμός, μινιμαλισμός, νέα παραστατικότητα, αντικείμενο και εγκαταστάσεις στον χώρο, εννοιακή τέχνη, γλυπτοζωγραφική, έργα επεξεργασμένα στον υπολογιστή κ.ά. συνυπάρχουν στην ίδια στέγη.
Τσαρούχης, Μόραλης, Τσόκλης, Ακριθάκης, Μυταράς, Γαΐτης, Μπότσογλου, Τάκις, Ζογγολόπουλος, Γράββαλος, Καναγκίνη, Ψυχοπαίδης, Ζουμπουλάκης, Κεσσανλής, Ρωμανού, Ξαγοράρης, Λαζόγκας, Πατρασκίδης, Σεμιτέκολο, Σκούρτης, Pandolfini είναι μερικά μόνο από τα περίπου 125 γνωστά ονόματα του καταλόγου. Η συλλογή προήλθε αρχικά από δωρεά του επιχειρηματία Χαράλαμπου Μαραγκού και της συζύγου του Μαρίας, κριτικού τέχνης και συγγενούς του Λευτέρη Κανακάκι. Το σύνολο των έργων έχει «ταξιδεύσει» στην Αθήνα, στην Πάτρα, στη Λάρισα, στη Δράμα (στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους) και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.
«Στην πόλη μας», λέει η διευθύντρια της πινακοθήκης κ. Μαρία Μαραγκού, «περιφέρεια του περιφερειακού μας τόπου, της Ελλάδας, σε σχέση με τα κέντρα της διεθνούς τέχνης, συνωμοτήσαμε πριν από μερικά χρόνια για ένα παιχνίδι εντός συνόρων με στόχο φιλόδοξο τον χρόνο που γονιμοποιεί και βλασταίνει εκ νέου ό,τι οι άνθρωποι φοβούνται πως έχει παλιώσει. Μερικές από τις χαρές της ζωής θα αναζητούν τη νέα ενσάρκωση στο κέρδος της γνώσης που αποδίδει στη ζωή ελευθερία. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι συνοδοιπόροι στο εγχείρημα είναι οι καλλιτέχνες, οι νέοι και τα παιδιά και λιγότεροι οι ενήλικοι που συμπορεύονται με τη βιολογική τους ηλικία».
Τα έργα του ρεθυμνιώτη ζωγράφου Λευτέρη Κανακάκι παραχωρήθηκαν στον Δήμο μετά τον θάνατό του το 1985, από την οικογένεια και φίλους του. Ο Κανακάκις γεννήθηκε το 1934 στο Ρέθυμνο και είχε δασκάλους τον Σπύρο Παπαλουκά και τον Γιάννη Μόραλη. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70 ζωγράφιζε κυρίως νεκρές φύσεις και εσωτερικά. Η μεγάλη του στροφή επισημαίνεται γύρω στα 1980, όταν το γυναικείο γυμνό και το πορτρέτο κερδίζουν πλέον ολοκληρωτικά τον ζωγράφο. Η δημιουργία της πινακοθήκης στηρίχθηκε στο όνομα του ρεθύμνιου ζωγράφου «που τόσο καλά το έργο του», όπως υποστηρίζει η κ. Μαραγκού, «μπορεί να συνδέσει τον τόπο με τον ευρύτερο κόσμο και, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες συλλογές, μικρές ή μεγάλες, στην ιδιωτική πρωτοβουλία της δωρεάς».
Η συλλογή του Κανακάκι έχει γίνει αντικείμενο έρευνας, με σκοπό την ανάπτυξη και εφαρμογή εκπαιδευτικών πολιτιστικών προγραμμάτων και αλληλεπιδραστικών πολυμέσων. Από το 1997 έχουν διοργανωθεί εικαστικά δρώμενα και πολλά σεμινάρια για την αισθητική αγωγή, την τέχνη και την εκπαίδευση, καθώς και προγράμματα φιλοξενίας παιδιών από χώρες όπως η Ουκρανία, που ξεναγούνται σε εκθέσεις και έρχονται σε επαφή με έργα ιστορικών ονομάτων της ελληνικής Τέχνης. Πολύ συχνά παρουσιάζονται περιοδικές εκθέσεις τοπικού, εθνικού και διεθνούς ενδιαφέροντος, παραγωγές της πινακοθήκης ή προϊόν συνεργασίας με φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Σύμφωνα με την επιμελήτρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Ρεθύμνης κ. Νότα Καραμανέα «η εκθεσιακή δραστηριότητα υλοποιείται στη Δημοτική Πινακοθήκη και σε εναλλακτικούς χώρους της πόλης, όπως οι αναστηλωμένοι χώροι που βρίσκονται μέσα στο ενετικό κάστρο, το κτίριο του ΕΟΜΜΕΧ που παρουσιάζει σημαντικό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και ο σταθμός της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών που βρίσκεται σε έναν πανέμορφο πευκόφυτο λόφο πάνω από το Ρέθυμνο». Ολη αυτή η δραστηριότητα ολοκληρώνεται με την έκδοση καταλόγου και άλλων εντύπων, εκπαιδευτικού κυρίως χαρακτήρα. Παράλληλα κατά τη διάρκεια των εκθέσεων πραγματοποιούνται καθημερινά ξεναγήσεις για παιδιά, νέους και ενηλίκους.
Το 1996 το Ρέθυμνο εντάχθηκε σε ένα νέο πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού που στόχο είχε τη δημιουργία Εργαστηρίων Εικαστικών Τεχνών. Ετσι επιλέχθηκε ένα ενδιαφέρον κτίριο στην παλιά πόλη, στην οδό Βερνάρδου, όπου γίνονται τα μαθήματα κεραμικής και ζωγραφικής, συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον παιδιών του Ρεθύμνου αλλά και ενηλίκων, που συνολικά φτάνουν τους 150 εκπαιδευόμενους. Τα παιδικά τμήματα οργανώνονται κατά ηλικία, ενώ τα τμήματα ενηλίκων χωρίζονται σε αρχάριους και προχωρημένους. Οι επιμορφωτές είναι καλλιτέχνες, απόφοιτοι της Σχολής Καλών Τεχνών.
Στην πολιτεία του Π. Πρεβελάκη το στοίχημα «Δημοτική Πινακοθήκη» μοιάζει να έχει κερδηθεί. Σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν, ιδιωτική πρωτοβουλία και άριστη λειτουργία ενός πολυπολιτιστικού κέντρου που προσφέρει στον τόπο παιδεία και πολιτιστική αυτάρκεια.
Ο κ. Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης είναι επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών της ΝΔ και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
