Ενας χώρος πολιτισμού αργοπεθαίνει στη Μυτιλήνη


Από την Ανδρο και τη Λάρισα, τη Ρόδο και την Παιανία Αττικής θα σας μεταφέρω σήμερα στη Μυτιλήνη για να σας πω λίγα λόγια για μία ακόμη μοναδική στο είδος της περιφερειακή πινακοθήκη που όμως αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, το Μουσείο-Βιβλιοθήκη του Στρατή Ελευθεριάδη-Teriade που άνοιξε στο κοινό το 1979. Το μουσείο βρίσκεται στη Βαρειά της Μυτιλήνης, στον τόπο γέννησης του ιδρυτή του, στο μέσον ενός μεγάλου ελαιώνα της ακριτικής Λέσβου, σε μια μαγευτική τοποθεσία, και στεγάζεται σε ένα διώροφο κτίριο. Δίπλα βρίσκεται το Μουσείο Θεόφιλου που ανήκει στον Δήμο Μυτιλήνης και το οποίο θα παρουσιάσω σε προσεχές σημείωμά μου. Ο ιδρυτής του Στρατής Ελευθεριάδης, ο επονομαζόμενος Teriade, γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στη Μυτιλήνη και έφηβος πήγε στο Παρίσι όπου ήλθε σε επαφή με τον μποέμικο κοσμοπολιτισμό, τα βραδινά λογοτεχνικά καφενεία και την καλλιτεχνική εστία που ονειρευόταν. Το Παρίσι ήταν για εκείνον η ευτυχισμένη πρωτεύουσα των Τεχνών. Εκεί γνώρισε και συνδέθηκε προσωπικά με τους μεγαλύτερους ζωγράφους του 20ού αιώνα και η φιλία του με τους δημιουργούς αυτούς είχε στόχο την καλλιέργεια και τη διάδοση της μοντέρνας τέχνης. Οπως έλεγε και ο ίδιος, «χωρίς τη φιλία δεν θα είχα καταφέρει τίποτα. Μη ζητάτε άλλη εξήγηση».


Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς τι ακριβώς ήταν ο Στρατής Ελευθεριάδης: συλλέκτης, έμπορος, κριτικός, καλλιτέχνης; Είχε πάντως καταλυτική δύναμη, η οποία ενέπνεε τους ζωγράφους να δημιουργούν. Ο ίδιος προτιμούσε να δηλώνει εκδότης και είναι βέβαιο ότι υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκδότες της εποχής του. Ο Teriade με τις εκδόσεις του έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην εξάπλωση της μοντέρνας τέχνης διεθνώς. Τον ενδιέφερε ιδιαιτέρως το ζήτημα της χειραφέτησης της σύγχρονης ζωγραφικής και επιδόθηκε στο να συλλέγει μαρτυρίες των μεγάλων εκπροσώπων του ρεύματος αυτού, όπως Matisse, Braque, Picasso, Miro, Dali κ.ά. Ο ίδιος έλεγε ότι «η ζωγραφική δεν διαθέτει παρά την επιδερμίδα της, η οποία δεν την καλύπτει, όπως θα ήθελε να γίνει πιστευτό, αλλά τη συνιστά εξ ολοκλήρου». Θεωρούσε δηλαδή ότι «η επιδερμίδα της ζωγραφικής» δεν χαρακτηρίζεται από επιφανειακότητα, αλλά διαθέτει ποικιλομορφία, πυκνότητα και δύναμη απεικόνισης του βάθους. Είναι βεβαίως γνωστό ότι η Μοντέρνα Τέχνη αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της τέχνης καθώς ανέτρεψε δυναμικά τα παραδεδομένα σχήματά της.


Σημαντικότατες στο εκδοτικό έργο του Teriade είναι οι σειρές τέχνης Verve (Οίστρος) και Grands Livres (Μεγάλα Βιβλία) που συνδυάζουν έργα των μεγάλων αντιπροσώπων της μοντέρνας τέχνης με κείμενα λογοτεχνών και ανθρώπων του πνεύματος αντίστοιχου βεληνεκούς, όπως Valery, Malraux, Sartre, Lorca, Prevert, Joyce, Tagore, Camus, Hemingway, Rilke, Ελύτη και άλλων. Οι εκδόσεις αυτές διακρίνονται διεθνώς για την πρωτοτυπία τους και τη μοναδική τους ποιότητα και αντιπροσωπεύουν τη διαλεκτική σχέση ζωγραφικής και ποίησης.


Το μουσείο περιλαμβάνει το σύνολο του εκδοτικού έργου του ιδρυτή του, λιθογραφίες γνωστών καλλιτεχνών και έργα ζωγραφικής ελλήνων δημιουργών – Τσαρούχη, Βακιρτζή, Κανέλλη, Θεόφιλου κ.ά.


Μοναδικά στη σειρά Grands Livres είναι τα έργα το Παρίσι δίχως τέλος του Α. Giacometti, το Ποίημα της ορθής γωνίας του Le Corbusier, το Τσίρκο του F. Leger, το Τζαζ του Η. Matisse, το Ασμα των νεκρών από τον Ρ. Picasso. Ο Teriade ζητούσε από τους μεγάλους αυτούς καλλιτέχνες να εικονογραφήσουν τα ποιητικά ή λογοτεχνικά έργα και ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το Δάφνις και Χλόη, το ελληνικό μυθιστόρημα της ύστερης αρχαιότητας (4ος αι. μ.X.) που διαδραματίζεται στη Μυτιλήνη, το οποίο εικονογράφησε ο Μ. Chagall.


Με άλλα λόγια το μουσείο του Teriade είναι ένας ανεπανάληπτος χώρος πολιτισμού στη Μυτιλήνη, που θεωρητικά χαρίζει αίγλη σε όλη τη χώρα. Λέω θεωρητικά, γιατί στην πραγματικότητα αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα, τα οποία θα ήθελα να εκθέσω και για τα οποία θλίβομαι βαθύτατα.


Δυστυχώς, το αρχικό ενδιαφέρον της πολιτείας για το μουσείο εξέπνευσε πολύ γρήγορα.


Τα εκθέματα αφέθηκαν σε συνθήκες ακατάλληλες και επιβλαβείς (μικροκλίματα χώρων εκθέσεων και αποθηκών, ακατάλληλος τεχνητός φωτισμός, ηλιακή ακτινοβολία). Επιπλέον, η έλλειψη συντήρησης των εκθεμάτων είχε ως αποτέλεσμα την αλλοίωση του χρωματισμού τους. Πέραν της κακής κατάστασης διατήρησης των έργων της συλλογής, απουσιάζει και η λεπτομερειακή καταγραφή τους σε μορφή αρχείου. Δηλαδή οργανωμένο αρχείο των έργων του μουσείου δεν υπάρχει.


Το κτίριο αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα συντήρησης και εκσυγχρονισμού των εγκαταστάσεων.


Τα μέτρα για την ασφάλεια του μουσείου είναι ανεπαρκέστατα και το προσωπικό που προσλαμβάνεται δεν είναι εξειδικευμένο, όπως θα έπρεπε.


Σταδιακά το μουσείο απομονώθηκε από τα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου και μαράζωσε. Αν είναι δυνατόν ένα τέτοιο μουσείο να καταντάει σε τέτοια χάλια. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στο πλαίσιο της αποκέντρωσης, που εξαγγέλθηκε το 1997, η εποπτεία του μουσείου ανατέθηκε στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, όπου το νομοθετικό πλαίσιο που καθορίζει τις αρμοδιότητες οι οποίες προκύπτουν από αυτή είναι ανεπαρκέστατο. Συγκεκριμένα, κατά την Περιφέρεια η εποπτεία της περιορίζεται απλώς στον έλεγχο της νομιμότητας των πράξεων του ΝΠΔΔ.


Το ότι το Μουσείο Teriade δεν εποπτεύεται απευθείας από το ΥΠΠΟ σημαίνει ότι στερείται της δυνατότητας να διεκδικήσει επί ίσοις όροις με τα άλλα μουσεία τους πόρους αλλά και την απαραίτητη τεχνική και διοικητική υποστήριξη που θα το βοηθούσαν να ανακάμψει και να εκσυγχρονιστεί. Για τη χρονική περίοδο 1998-2004 το σημαντικότερο πλήγμα για το μουσείο ήταν ότι για τον ίδιο λόγο δεν υπήρξε δυνατότητα διεκδίκησης πόρων από ευρωπαϊκά προγράμματα. Μη διαθέτοντας τεχνική υπηρεσία, το μουσείο αδυνατούσε να συντάξει τεχνικά δελτία, αλλά και να διαχειριστεί κονδύλια, με αποτέλεσμα να χάσει την ευκαιρία να ικανοποιήσει ζωτικές ανάγκες, όπως συντήρηση των έργων της συλλογής, πρόσληψη ειδικευμένου προσωπικού, εγκατάσταση κλιματισμού, δημιουργία νέας πτέρυγας κ.λπ. Επιπλέον δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να πληρώσει εξωτερικούς συνεργάτες για τη σύνταξη μελετών παρά το γεγονός ότι ζητήθηκε κατ’ επανάληψη η συνδρομή, έστω και σε συμβουλευτικό επίπεδο, κάποιας άλλης δημόσιας τεχνικής υπηρεσίας.


Παρ’ όλη την έλλειψη συμπαράστασης από τις δημόσιες αρχές, ο σημερινός διευθυντής του μουσείου K. Μανιατόπουλος προέβη σε κάποιες προσπάθειες βελτίωσης της κατάστασης με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο αριθμός των επισκεπτών, να αυξηθούν τα έσοδα, να ξεκινήσει η αρχειοθέτηση μέρους του υλικού της συλλογής του μουσείου καθώς και η συντήρησή του, να πραγματοποιηθούν εκθέσεις και εκδηλώσεις.


Θα πρέπει ακόμη να αναφερθεί και η συνεργασία του μουσείου Teriade με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου που, μεταξύ άλλων, έκανε δυνατή την κατασκευή διαδικτυακού τόπου του μουσείου, προς το παρόν στην ελληνική γλώσσα.


Τα αιτήματα της παρούσας διοίκησης του Μουσείου Teriade είναι τα εξής:


1. Επαναφορά της εποπτείας του μουσείου στο ΥΠΠΟ.


2. Πρόσληψη ειδικευμένου προσωπικού.


3. Εφαρμογή του ιδρυτικού νόμου σχετικά με τη χρηματοδότηση του μουσείου.


4. Λήψη άμεσων μέτρων προστασίας των έργων της συλλογής.


5. Χρηματοδότηση μελέτης για την κατασκευή νέας πτέρυγας.


Διερωτώμαι: Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει παράλογα τα αιτήματα αυτά;


Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι η κ. Alice Teriade, υποστηρίζοντας το έργο του συζύγου της, έχει κατ’ επανάληψη προσφέρει σεβαστά ποσά για έργα υποδομής τόσο στο Μουσείο Θεόφιλου όσο και στο Μουσείο Teriade. Δυστυχώς προτάσεις της διεύθυνσης προς τους αρμοδίους για τη βράβευσή της εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας κατά τα έτη 2000


-2003 δεν έτυχαν ευνοϊκής υποδοχής εξαιτίας πολιτικών σκοπιμοτήτων, με αποτέλεσμα να χαθεί η ευκαιρία να εμπλουτιστεί η συλλογή των μουσείων από τυχόν νέα δωρεά της.


Ο κ. Ιωάννης Βαρβιτσιώτης είναι επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών της ΝΔ και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».