Αγνωστοι θησαυροί της νεοελληνικής τέχνης
Είναι διάχυτη γενικώς η εντύπωση ότι όλες σχεδόν οι πινακοθήκες και μάλιστα αυτές που έχουν άμεση σχέση με τη νεοελληνική τέχνη είναι συγκεντρωμένες στις δύο μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οτι η ελληνική επαρχία είναι από την άποψη αυτή «έρημος τόπος». Την ίδια περίπου εντύπωση είχα και εγώ. Γνώριζα βέβαια ότι υπήρχαν μερικές λαμπρές εξαιρέσεις, όπως το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Ανδρο, η Πινακοθήκη Αβέρωφ στο Μέτσοβο, το παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στη Σπάρτη, η Πινακοθήκη της Ρόδου, αλλά ότι σε καμιά περίπτωση αυτές δεν αναιρούσαν τον κανόνα. Ομως σε μια πρόσφατη επίσκεψή μου στη Λάρισα από περιέργεια βρέθηκα στη Δημοτική Πινακοθήκη όπου στεγάζεται και η Συλλογή Κατσίγρα. Και δεν πίστευα στα μάτια μου. Από τον πλούτο έργων τέχνης κορυφαίων ελλήνων ζωγράφων που εκτίθενται εκεί. Αναρωτήθηκα λοιπόν πόσες άλλες τέτοιες πινακοθήκες υπάρχουν στην ελληνική επαρχία οι οποίες είναι εν πολλοίς άγνωστες όχι μόνο στο ευρύ κοινό αλλά και ίσως και στους ίδιους τους κατοίκους των πόλεων αυτών ακόμη και στους ειδικούς μελετητές. Με μια πρώτη έρευνα ανακάλυψα ότι υπάρχει πλήθος από δημοτικές αλλά και ιδιωτικές πινακοθήκες στην περιφέρεια οι οποίες «κρύβουν» μικρούς και μεγάλους καλλιτεχνικούς θησαυρούς.
Θεώρησα λοιπόν ότι επιβάλλεται μια περιήγηση στις άγνωστες ως επί το πλείστον πολύτιμες πινακοθήκες της περιφέρειας με στόχο:
α) να εντοπιστούν τα προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζουν αλλά και να δοθεί έμφαση στην αξία τους και
β) να προκληθεί το ενδιαφέρον του κοινού και της πολιτείας με σκοπό την ανάδειξή τους.
Θα ξεκινήσω με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Χώρα της Ανδρου το οποίο είναι και το περισσότερο γνωστό στο ευρύτερο κοινό. Ανήκει στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή που είναι κοινωφελής μη κερδοσκοπικός οργανισμός με διευθυντή τον K. Κουτσομάλλη. Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ιδρύθηκε το 1979 με την πρωτοβουλία και τη χορηγία του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή, οι οποίοι αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν την ιδέα τους για τη σύσταση ενός πολιτιστικού ιδρύματος με έδρα τη γενέτειρα του B. Γουλανδρή, την Ανδρο. Στόχευσαν και πέτυχαν τη δημιουργία μιας ζωντανής πολιτιστικής εστίας με πλατιά απήχηση.
Τον πυρήνα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης αποτέλεσαν τα γλυπτά του Μιχάλη Τόμπρου (1889-1974), που κατάγονταν από την Ανδρο. Ο Τόμπρος είχε σπουδάσει στην Αθήνα και στο Παρίσι κοντά σε ονομαστούς δασκάλους όπως ο Maillol. Οταν επέστρεψε στην Ελλάδα συνετέλεσε αποφασιστικά με τη δράση του και το έργο του κατά τη δεκαετία του ’30 στην κίνηση για την ανανέωση της νεοελληνικής τέχνης.
Στη συνέχεια το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Ανδρου εμπλουτίστηκε με δημιουργίες και άλλων διακεκριμένων καλλιτεχνών που ανήκουν στη συλλογή των ιδρυτών του μουσείου ώστε να παρουσιαστεί στο κοινό μια σφαιρικότερη εικόνα της ελληνικής μεταπολεμικής τέχνης, τόσο της γλυπτικής όσο και της ζωγραφικής.
Μόνιμες συλλογές
Ετσι στα εκθέματά του συμπεριλαμβάνονται έργα γλυπτών που μαθήτευσαν στο εργαστήρι του Τόμπρου όταν δίδασκε στη Σχολή Καλών Τεχνών, αν και στη συνέχεια ακολούθησαν πολύ διαφορετικές κατευθύνσεις όπως ο Γεράσιμος Σκλάβος, ο Γιώργος Νικολαΐδης και ο Μέμος Μακρής. Παράλληλα το μουσείο φιλοξενεί έργα καλλιτεχνών που έπαιξαν έναν ανάλογο ρόλο με τον Τόμπρο, επιδίωξαν δηλαδή να ανανεώσουν τη νεοελληνική γλυπτική αντλώντας από διδάγματα και εμπειρίες που απέκτησαν στο εξωτερικό. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Γ. Παππάς, ο Γ. Ζογγολόπουλος, ο Τάκης, η Chryssa, η Σ. Βάρη και άλλοι.
Παράλληλα τοποθετήθηκαν και πίνακες ζωγραφικής από καλλιτέχνες που έζησαν την ίδια εποχή και μοιράστηκαν τις ίδιες αναζητήσεις, με σημαντικότερους τον N. Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Γ. Γουναρόπουλο, τον Γ. Μπουζιάνη, τον Γιάννη Μόραλη, τον Τσαρούχη, τον Σπύρο Βασιλείου και τον Τέτση. Ακόμη, καταβάλλεται προσπάθεια να εκπροσωπηθούν στο μουσείο οι πιο σύγχρονες τάσεις και το έργο καλλιτεχνών όπως του Αλέκου Φασιανού, του Ντίκου Βυζάντιου, του Βασίλη Φωτόπουλου, της M. Καρέλλα, του Π. Σάμιου, του Γ. Ρόρρη.
Οι ξένοι καλλιτέχνες έχουν και αυτοί τη θέση τους στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Ανδρου. Για παράδειγμα υπάρχουν έργα των Balthus, Braque, Chagall, Cesar, De Chirico, Christo, Kandinsky, Boreto, Dubuffet, Miro και άλλων.
Περιοδικές εκθέσεις
Εκτός από τη μόνιμη συλλογή, το μουσείο ανέλαβε από τα πρώτα κιόλας χρόνια της λειτουργίας του και τη διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων. Οι αρχικοί χώροι που διέθετε σύντομα αποδείχτηκαν ανεπαρκείς και έτσι, το 1986, εγκαινιάστηκε μια νέα πτέρυγα στο απέναντι κτίριο. Το αρχικό κτίριο λειτουργεί πλέον αποκλειστικά ως γλυπτοθήκη. Στον νέο χώρο στεγάζεται κατά τους χειμερινούς μήνες η συλλογή έργων ζωγραφικής των ιδρυτών του μουσείου και κατά τους θερινούς μήνες φιλοξενούνται προσωρινές εκθέσεις αφιερωμένες είτε σε έλληνες καλλιτέχνες (K. N. Καραγάτσης, Δ. Μυταράς, Γ. Γαΐτης, Ο. Ζούνη κ.ά.) είτε σε διεθνείς (Henri Cartier-Bresson, Frank Kupka, Henri Matisse, Wassily Kandinsky, Balthus, Alberto Giacometti, Paul Klee, Marc Chagall, Giorgio de Chrico, Auguste Rodin, Camille Claudel, Henry Moore, Toulouse-Lautrec, Juan Miro, Georges Braque, Pablo Picasso και άλλοι).
Πώς μπορεί κανείς να εκτιμήσει την προσφορά αυτού του μουσείου στην Ανδρο; Από την Αθήνα αλλά και από όλη την Ελλάδα, από την Ευρώπη και την Αμερική γίνονται όλο και πιο πολλοί εκείνοι οι οποίοι αναζητούν να γνωρίσουν την Ανδρο, να «συγκινηθούν» από τα έργα υψηλής αισθητικής και να γευτούν τη μαγεία ενός ολόλευκου μουσείου που προβάλλεται με φόντο το Αιγαίο. Ενας από τους χιλιάδες επισκέπτες του μουσείου χαρακτηριστικά αναφέρει: «Ευχαριστώ σαν πολίτης αυτής της χώρας για τη θαυμάσια αποκεντρωμένη προσφορά στην Τέχνη» και κάποιος Ανδριώτης: «Εμείς, οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού, περιμένουμε με ανυπομονησία κάθε χρόνο τις εκθέσεις σας, που αποτελούν για μας όαση».
Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο αγωγής και μάθησης. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τις ομιλίες στρογγυλής τράπεζας με θέματα ευρύτερου καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος που ξεκίνησαν το 1987 και έχουν γίνει θεσμός του μουσείου. Οι ομιλίες αυτές διοργανώνονται στο πλαίσιο των εγκαινίων κάθε καλοκαιρινής έκθεσης και σχετίζονται άλλοτε με την εκάστοτε έκθεση και άλλοτε με θέματα λογοτεχνικού περιεχομένου. Τις συζητήσεις συντονίζει η πρύτανις και πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Ευρώπης Ελένη Γλύκατζη-Ahrweiler και συμμετέχουν ομιλητές ανάλογου επιστημονικού κύρους. Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Ανδρου διοργανώνει ακόμη προβολές ταινιών, ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Θα πρέπει να αναφερθούν και οι υποτροφίες που από το 1986 χορηγεί κάθε χρόνο το ίδρυμα σε σπουδαστές με ελληνική υπηκοότητα για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό. Αντικείμενο των σπουδών είναι θέματα που σχετίζονται με την τέχνη όπως π.χ. γλυπτική, ζωγραφική κτλ. αλλά και συντήρηση έργων τέχνης, μουσειοπαιδαγωγική, τηλεοπτική αισθητική, συντήρηση βιβλίων και εγγράφων κ.ά.
Σημαντικές εκδόσεις
Τέλος, το ίδρυμα έχει ακόμη να επιδείξει και σημαντικές εκδόσεις που περιλαμβάνουν εκτός από τους καταλόγους των εκθέσεών του και μία σειρά από άλλες επιστημονικές εργασίες όπως π.χ. τον οδηγό του Αρχαιολογικού Μουσείου της Ανδρου, το δίτομο έργο των πορισμάτων των ανασκαφών της Ζαγοράς από τον καθηγητή A. Καμπίτογλου, τον κατάλογο των έργων του Balthus σε συνεργασία με τη Γαλλική Ακαδημία της Ρώμης κ.ά. Το ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή επιχορηγεί και μία διεθνή έκδοση μυθολογικού λεξικού με εικονογραφήσεις από την ελληνική μυθολογία.
H προσφορά των αλησμόνητων Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή με το Μουσείο της Ανδρου είναι τεράστια. Και είναι κρίμα που μια ακόμη μεγαλύτερη προσφορά τους μπλέχτηκε στα γραφειοκρατικά γρανάζια. H ανέγερση μουσείου στην Αθήνα σε σχέδια ενός από τους πιο επιφανείς αρχιτέκτονες της εποχής μας, του I. M. Πέι, που θα στέγαζε έργα μεγάλων ζωγράφων (Ελ Γκρέκο, Σεζάν, Γκογκέν, Βαν Γκογκ, Καντίνσκι, Λοτρέκ, Μονέ, Μοντιλιάνι κ.ά.) καθώς και πολλών εκπροσώπων της σύγχρονης τέχνης. Αραγε το μεγαλόπνοο αυτό έργο θα πραγματοποιηθεί ποτέ; Φοβάμαι ότι μια ακόμη ευκαιρία για τον τόπο μας θα χαθεί. Κρίμα!
Ο κ. Ιωάννης Βαρβιτσιώτης είναι επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών της ΝΔ και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
