H νέα εκπληκτική έκθεση των ευρημάτων της προϊστορικής Θήρας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο που εγκαινιάστηκε στις 15 Ιουνίου 2005 με έκαναν να επισκεφθώ ξανά τη Σαντορίνη και να αποκτήσω φρέσκια εικόνα της ανασκαφής στο Ακρωτήρι. H έκθεση αυτή είναι ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός. Εκτός από τα θαυμάσια εκθέματα από την προϊστορική Θήρα υπάρχουν και προβολές πολύ ενδιαφέρουσες που περιλαμβάνουν συνεντεύξεις με τον Σπ. Μαρινάτο καθώς και με τον νυν διευθυντή των ανασκαφών καθηγητή Χρ. Ντούμα. Ετσι μπορεί ο επισκέπτης να μάθει πολλά για την εξίσου σημαντική ιστορία αλλά και για την πορεία των ανασκαφών.
Στο Ακρωτήρι από το 1967 άρχισε να αποκαλύπτεται από τον καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο μια ολόκληρη παραθαλάσσια πόλη με δρόμους, πλατείες, πολυώροφα κτίρια, εργαστήρια κ.ά. Τοιχογραφίες σπουδαίας τέχνης, με πρωτότυπα θέματα, κοσμούσαν τα δωμάτια, σκεύη και εργαλεία από πέτρα, πηλό και μέταλλο έχουν βρεθεί κατά εκατοντάδες και μαρτυρούν τον πλούτο και την ακμή της πόλης.
H Υστερομινωική πόλη του Ακρωτηρίου είχε κτιστεί πάνω στα ερείπια ενός μεσοκυκλαδίτικου συνοικισμού, από τον οποίον σώζονται αρκετά αρχιτεκτονικά και πλούσια κεραμικά λείψανα. Αλλά και στην προηγούμενη περίοδο, την Πρωτοκυκλαδική, υπάρχουν σαφείς κεραμικές μαρτυρίες.
Ακόμη η αρχαιολογική έρευνα πιθανολογεί ότι στην περίοδο της ακμής του εγκαταστάθηκαν στο Ακρωτήρι μινωικοί κρήτες, οι οποίοι και μετέφεραν στοιχεία του μινωικού πολιτισμού που επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη της θηραϊκής κοινωνίας.
Εκατό ολόκληρα χρόνια ωστόσο, προτού η σκαπάνη του Μαρινάτου οδηγηθεί στα όσα ανακάλυψε στο Ακρωτήρι, το πελέκι κάποιου θηρασιώτη εργάτη ανακάλυψε μέσα στη συμπαγή μάζα της θηραϊκής γης (άσπα) ενός ορυχείου τα αρχαιότερα κτίρια που υπήρχαν στο νησί προτού έρθει η μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου που έγινε πριν από 3.500 χρόνια και η οποία σταμάτησε τη ζωή απότομα και για πάντα. H ηφαιστειακή έκρηξη δημιούργησε την άκρως εντυπωσιακή καλντέρα, τον κρατήρα δηλαδή που σχηματίστηκε μετά την καταβύθιση του ηφαιστειακού κώνου και που καλύπτει όλη την επιφάνεια που περικλείεται από τη Σαντορίνη και τη Θηρασιά.
Τα ηφαιστειακά υλικά που κάλυψαν όλο το νησί σφράγισαν την προϊστορική πόλη και διατήρησαν μέσα στον χρόνο τα σημαντικά κατάλοιπα των κτιρίων της πόλης στο Ακρωτήρι, καθώς και μια σειρά θαυμαστές τοιχογραφίες και άλλα αντικείμενα που εκτίθενται στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Ο Μαρινάτος όμως δεν ήταν μόνο πολύ υπερήφανος – και δικαίως – για την ανακάλυψή του. Ηταν εξίσου υπερήφανος για την πρωτοποριακή, για την εποχή της, ιδέα, να προστατέψει την «Πομπηία του Αιγαίου» με ένα στέγαστρο. Είχε βέβαια και τότε η ιδέα αυτή έντονα επικριθεί από τους ομοτέχνους του. H προσωπικότητα όμως του Μαρινάτου επέβαλε τη λύση αυτή. Το στέγαστρο όμως του Μαρινάτου από σκελετό Dexion και φύλλα αμιαντοτσιμέντου Ellenit για στέγη υπήρξε πολύ χρήσιμο και σημαντικό για την εποχή του, έπειτα από τριάντα χρόνια όμως διαβρώθηκε και κρίθηκε ακατάλληλο ως ανθυγιεινό και ετοιμόρροπο. Ηταν λοιπόν αναγκαία η αναβάθμιση της προστασίας του αρχαιολογικού χώρου και η αντικατάσταση του παλαιού στεγάστρου με νέο. Την έμπνευση, την όλη φιλοσοφία και τον σχεδιασμό του νέου στεγάστρου είχε ο αρχιτέκτων N. Φιντικάκης, ο οποίος έχει και τη γενική εποπτεία και ευθύνη για τη σωστή εκτέλεση του έργου, το οποίο είναι τόσο πρωτοποριακό ώστε έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών αρχαιολογικών σχολών αλλά και ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων από διάφορα σημεία του πλανήτη.
H κατασκευή του νέου στεγάστρου οδεύει προς την ολοκλήρωσή της με συνολικό κόστος 45 εκατομμύρια ευρώ και χρηματοδοτήθηκε αρχικά από το Γ’ ΚΠΣ και τώρα από εθνικούς πόρους. Το στέγαστρο, αν και καλύπτει επιφάνεια 13 στρεμμάτων, είναι φιλικό προς το περιβάλλον. Καλύπτεται ολόκληρο από ηφαιστειακή γη και σχηματίζονται οι ίδιες καμπύλες των κλίσεων με ξερολιθιές, και φυτεύονται φυτά της τοπικής χλωρίδας. Ολα τα στοιχεία της φύσης, η γη, ο ήλιος για τον φωτισμό, ο αέρας για τον αερισμό και το νερό για την ύδρευση, αντιμετωπίζονται με σεβασμό και αξιοποιούνται με πολύ πρωτότυπο τρόπο.
Για παράδειγμα, ο αέρας στο εσωτερικό του στεγάστρου γίνεται από τα ανοίγματα στον βορρά και από τον νότο, κατά τις βραδινές ώρες που είναι δροσερά, ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας το διοξείδιο του άνθρακα από τις εκπνοές των επισκεπτών διοχετεύεται από το κενό του δικτυώματος του στεγάστρου διαμέσου ειδικών σχισμών της οροφής. Ο αερισμός και ο κλιματισμός λοιπόν επιτυγχάνονται με τρόπο εντελώς φυσικό και δεν χρειάζεται τεχνική υποστήριξη και επιπλέον κατανάλωση ενέργειας.
Για την ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων
Ολο μαζί το έργο ως σύλληψη, μελέτη και εκτέλεση είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο και υψηλών τεχνολογικών προδιαγραφών.
Τον πρωτοποριακό χαρακτήρα του έργου συνθέτουν επίσης, εκτός από την προστασία των μνημείων και την ανάδειξή τους, η οργάνωση του χώρου ως πόλου μόρφωσης, αναψυχής, επιστημονικής έρευνας και οικονομικής ανάπτυξης. Ο καθηγητής Ντούμας επισημαίνει ότι στο έργο περιλαμβάνονται επίσης:
* διαμόρφωση διαδρομών για τους επισκέπτες, οι οποίοι μπορεί να φτάσουν και τους 700-1.000 ταυτόχρονα (αξίζει να σημειωθεί ότι οι επισκέπτες, κυρίως τους θερινούς μήνες, υπερβαίνουν τις 250.000 ετησίως),
* πρόβλεψη διαδρομών για άτομα με ειδικές ανάγκες,
* θεματικές εκθέσεις για την άρτια ενημέρωση των επισκεπτών,
* ηλεκτρονική ασφάλεια του χώρου με κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης,
* ηλεκτρογεννήτρια για την αυτονόμηση του χώρου από πλευράς ηλεκτρικής ενέργειας,
* δεξαμενές συλλογής ομβρίων υδάτων από την επιφάνεια του στεγάστρου, χωρητικότητας περίπου 1.500 κυβικών μέτρων, για τις ανάγκες της ανασκαφής,
* αντλιοστάσιο για την εξασφάλιση νερού σε όλα τα σημεία του χώρου,
* χώροι υγιεινής υψηλών προδιαγραφών,
* ιατρείο για παροχή πρώτων βοηθειών,
* βιολογικός καθαρισμός λυμάτων για άρδευση των φυτών πέριξ του χώρου.
Με λίγα λόγια το νέο στέγαστρο στο Ακρωτήρι αποτελεί έργο μοναδικό στο είδος του και υπόδειγμα παρουσίασης, διαχείρισης και ανάδειξης αρχαιολογικών χώρων.
Ο επισκέπτης όμως του νησιού δεν πρέπει να περιορισθεί μόνο στο Ακρωτήρι. H Σαντορίνη διαθέτει πλήθος αρχαιολογικών χώρων και αρκετά μουσεία. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει το Μουσείο της Προϊστορικής Θήρας στα Φηρά, τα εκθέματα του οποίου (οι γνωστές τοιχογραφίες και το μοναδικό χρυσό άγαλμα του αίγαγρου) το καθιστούν ιδιαίτερα σημαντικό. Ολα αυτά καθιστούν την επίσκεψη στη Σαντορίνη επιβεβλημένη.
Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι ευρωβουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
