Εγκαταλειμμένοι αρχαιολογικοί χώροι στον Αλιμο

«Πρωτοελλαδικός και υστεροελλαδικός οικισμός» σε ελληνικά και αγγλικά γράφει η καλαίσθητη πινακίδα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του υπουργείου Πολιτισμού, η τοποθετημένη στον παράδρομο της λεωφόρου Βουλιαγμένης αρ. 526, στο Ανω Καλαμάκι, απέναντι ακριβώς από το Πολυκλαδικό Ηλιουπόλεως. Πληροφορεί, δηλαδή, τον επισκέπτη ότι αυτό που βλέπει μπροστά του, πίσω από το κοτετσόσυρμα, είναι ένας οικισμός της πρώιμης και της ύστερης εποχής του χαλκού(!), ότι αυτό το σκωροφαγωμένο βουναλάκι με τις τρεις πέτρες στην κορυφή του είναι ένα χωριό που το κατοικούσαν άνθρωποι την εποχή της Χαλκοκρατίας, από το 2500 π.X. ως και το 1200 π.X. περίπου! Και διερωτάται κανείς: Μα είναι δυνατόν; Μήπως πρόκειται για φάρσα, μήπως πήρε κάποιος την πινακίδα από άλλη θέση και την έστησε εδώ, σε αυτόν τον άθλιο χώρο;

H ανασκαφή του οικοπέδου περιγράφεται: «Στο παραπάνω οικόπεδο σώζεται στον ανατολικό του τομέα η κορυφή χαμηλού προϊστορικού λόφου (υψ. 2,50 μ.), ο οποίος νότια και ανατολικά έχει κοπεί από τη διάνοιξη της οδού Γούναρη και της λεωφόρου Βουλιαγμένης αντίστοιχα, ενώ βόρεια κατέληγε ομαλά στα όμορα οικόπεδα ιδιοκτησίας Ατλάντικ AE και Αφών Σταυροπούλου… Στον χώρο αυτόν η ανασκαφή έφερε ακόμη στο φως ένα τμήμα του προϊστορικού οικισμού υστεροελλαδικής και πρωτοελλαδικής περιόδου, το οποίο συνδέεται άμεσα με το οικιστικό σύνολο του οικοπέδου Ατλάντικ AE» (ΑΔ 1993, σ. 66-7).

Τα αρχαιολογικά ευρήματα

Ας σημειωθεί ότι κατά την ανασκαφή βρέθηκαν εκτός από τα οικιστικά λείψανα και άφθονη κεραμική, εργαστηριακά σκεύη που είχαν σχέση με τοπικό μεταλλουργικό εργαστήριο, ακέραιη πήλινη σφραγίδα, απολεπίσματα οψιανού και άλλα λίθινα εργαλεία. Ο δε κεντρικός οικιστικός πυρήνας επικοινωνούσε με τα κτίσματα της κορυφής του λόφου μέσα από στενό μονοπάτι λαξευμένο στον κιμηλόβραχο.

Πρόκειται λοιπόν για σημαντικό περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο, απαλλοτριωμένο μάλιστα από το υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να μείνει ορατός και επισκέψιμος εσαεί! Μα τότε, τι ζητεί εκεί η ταμπέλα «κτίστης» μαζί με το τηλέφωνο, τα στραβά παλούκια, τα σκουπίδια, τα πλαστικά και τσίγκινα κουτιά, τα βαρέλια, το καροτσάκι, τα τσουβάλια, τα τσιμέντα Ηρακλής, τις μαλτεζόπλακες, τα σιδερικά, τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα και τον ασφυκτικό κλοιό των τσιμεντένιων κτιρίων δίπλα; Πώς είναι δυνατόν να γίνεται ανεκτή αυτή η βεβήλωση, η καταπάτηση, η ασυδοσία σε έναν σημαντικό απαλλοτριωμένο αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος μάλιστα διακηρύσσει την ύπαρξή του με πινακίδα; Ποιος είναι, επιτέλους, υπεύθυνος για αυτήν την κατάσταση και γιατί την ανέχεται;

Ενα είναι βέβαιον: ο χώρος αυτός θα εξαφανιστεί τάχιστα κάτω από όγκους σκουπιδιών, μπάζων, εμπορευμάτων και αυτοκινήτων. Στη θέση του θα φιγουράρει οσονούπω κάποιο πάρκινγκ, κάποια «νόμιμη» οικοδομή ή σουπερμάρκετ.

Εργοστασιακές εγκαταστάσεις

Λίγο πιο κάτω από τον πρωτοελλαδικό οικισμό, προχωρώντας στην οδό Βουλιαγμένης μετά τον αρ. 560, στρίβει κανείς δεξιά στην οδό Καραϊσκάκη η οποία οδηγεί στα αριστερά στην οδό M. Αλεξάνδρου και στα δεξιά στην οδό Αρχαίου Θεάτρου. Το όνομα λοιπόν του δρόμου υπόσχεται την παρουσία αρχαίου θεάτρου, το πρώτο πράγμα όμως που βλέπει κανείς είναι μια μεγάλη ταμπέλα που γράφει Rocanas. Το αρχαίο θέατρο βρίσκεται μέσα στο οικόπεδο στη δεξιά πλευρά του δρόμου, ενώ στην αριστερή υπάρχει κατά μήκος του τοίχος περίφραξης εργοστασιακών εγκαταστάσεων που εμποδίζει εντελώς τη θέα προς τον ορίζοντα. H περίφραξη του οικοπέδου που περικλείει το αρχαίο θεατράκι είναι ένα σκουριασμένο συρματόπλεγμα το οποίο διαθέτει ένα πρόχειρο άνοιγμα που επιτρέπει την είσοδο στον περαστικό. Φυσικά δεν υπάρχει ούτε πόρτα ούτε φύλακας ούτε ταμπέλα που να λέει κάτι για το σημαντικό αυτό αρχαιολογικό μνημείο.

H ανασκαφική έρευνα του αρχαίου θεάτρου στους Τράχωνες της Αττικής άρχισε το 1975 με αφορμή την εκσκαφή θεμελίων για την ανέγερση κτιρίου γραφείων στον χώρο του προαυλίου ενός εργοστασίου, ιδιοκτησίας Αφών Ροκανά.

Το θέατρο χρονολογείται από τα μέσα του 4ου αι. π.X. και η ορχήστρα του, που έχει σχήμα ορθογώνιο, που είναι σπάνιο, και όχι κυκλικό, έχει διαστάσεις 7,50 x 15,30 μ. Εκτός από την ορχήστρα, έχουν αποκαλυφθεί το κτίσμα της σκηνής με το προσκήνιο, το μεγαλύτερο μέρος του κοίλου με τις παρόδους και έξι θρόνοι μαρμάρινοι, μοναδικοί μάρτυρες της ομορφιάς που θα είχε το μνημείο στην αρχαιότητα. Το κοίλο είναι στραμμένο προς Νότον, δηλαδή σήμερα θα έβλεπε κανείς ως φόντο πίσω από τη σκηνή τον τοίχο της εργοστασιακής εγκατάστασης που αναφέραμε πιο πάνω. Στο πίσω μέρος του κοίλου του θεάτρου υπάρχουν άλλες βιοτεχνίες.

Το πλούσιο παρελθόν

Το θέατρο αυτό είναι κατ’ αρχάς σημαντικό διότι με την αποκάλυψή του εντοπίστηκε και το κέντρο του αρχαίου Δήμου του Ευωνύμου, που σήμερα ταυτίζεται με την περιοχή Τράχωνες. Κοντά έχουν βρεθεί και τμήματα νεκροταφείου, από τη γεωμετρική περίοδο ως τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι η Αττική στην κλασική εποχή είχε γύρω στους 140 δήμους συνολικά οι οποίοι αποτελούσαν τη βάση της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Οι τοπικές αυτές κοινωνίες ήταν πολιτικές οντότητες οι οποίες είχαν τοπική αυτοδιοίκηση αλλά συνάμα αποτελούσαν μέλη της πόλης των Αθηνών. Για παράδειγμα, ένας αθηναίος πολίτης προσδιοριζόταν από το όνομά του και το δημοτικό του, δηλαδή την καταγωγή του από τον αντίστοιχο δήμο.

Αυτό λοιπόν το θεατράκι που βλέπει κανείς εγκαταλελειμμένο και περιτριγυρισμένο από βιοτεχνίες ήταν το μέρος όπου μαζεύονταν οι αρχαίοι πρόγονοί μας από τον Δήμο του Ευωνύμου για τις τοπικές τους συνελεύσεις και για να παρακολουθήσουν θεατρικές παραστάσεις. Μαζί με το θέατρο που βρίσκεται στο Θορικό κοντά στο Λαύριο είναι τα δύο μοναδικά αρχαία θέατρα που ανήκαν σε αττικούς δήμους της κλασικής εποχής που σώζονται σε σχετικά καλή κατάσταση. Διερωτώμαι λοιπόν: Δεν θα άξιζε ένα τέτοιο μνημείο μια καλύτερη τύχη;

Βεβαίως δεν έχω την απαίτηση να αναστηλωθούν αυτά τα μνημεία. Εχω όμως την απαίτηση οι χώροι να είναι καθαροί, επισκέψιμοι και με την απαραίτητη σήμανση και να μην παρουσιάζουν την άθλια εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα. Οταν οι αρμόδιοι για την προστασία και την προβολή των μνημείων του παρελθόντος αδιαφορούν και κωφεύουν, τότε χαθήκαμε για τα καλά.

Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι ευρωβουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».