Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης υπήρξε το πρώτο επαρχιακό Μουσείο της Ελλάδας. Το κτίριο, που ολοκληρώθηκε στην πρώτη του φάση περί το 1874, περιελάμβανε ένα επίμηκες κτίριο νεοκλασικού ρυθμού με κεραμοσκεπή στέγη, προστώο στην κύρια είσοδό του, κήπο με μαρμάρινο σιντριβάνι, λίθινο περίβολο και τρεις σιδερένιες καγκελόπορτες στις αντίστοιχες εισόδους.


Το Μουσείο αρχικά δέχθηκε την αρχαιολογική συλλογή των 288 αρχαίων αντικειμένων που είχε συγκεντρώσει στα τέλη του 19ου αιώνα ο έφορος αρχαιοτήτων Παναγιώτης Σταματάκης. H αναπτυσσόμενη όμως ανασκαφική δραστηριότητα της Αρχαιολογικής Εταιρείας με διαπρεπείς έλληνες αρχαιολόγους και στη συνέχεια της Τοπικής Εφορείας κατέστησαν γρήγορα αναγκαία την κατ’ αρχήν επέκταση του Μουσείου. Ετσι στις αρχές του 20ού αιώνα πραγματοποιήθηκαν δύο επεκτάσεις, η πρώτη το 1905-1908 και η δεύτερη το 1936, που ακολούθησαν τα αρχιτεκτονικά μορφολογικά στοιχεία του αρχικού κτιρίου.


Προσωρινά μέτρα


Οι πρώτες εργασίες συντήρησης έγιναν το 1950, ενώ μόλις δέκα χρόνια αργότερα άρχισε να διαφαίνεται η ανεπάρκεια των εκθεσιακών, αποθηκευτικών και εργαστηριακών χώρων. Εν τω μεταξύ οι ανασκαφές συνεχίζονταν με εντατικότατους ρυθμούς, φέρνοντας στο φως νέα ευρήματα με αποτέλεσμα, στην προσπάθεια εξεύρεσης χώρου, να απομακρυνθούν ακόμη και τα γραφεία της Εφορείας από το κτίριο του Μουσείου παράλληλα με τη μετατροπή του παταριού της βόρειας αίθουσας σε εκθεσιακό χώρο.


Αυτά τα πρόχειρα και προσωρινά μέτρα λάμβαναν εκείνη την εποχή οι αρμόδιοι παράγοντες με την πεποίθηση ότι η μεταστέγαση θα γίνει σύντομα. Αλλά όπως φαίνεται ουδέν μονιμότερον του προσωρινού! Ακόμη και σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης εξακολουθεί να στεγάζεται στο κτίριο του 1875. Ενα καθ’ όλα όμορφο κτίριο, πλην όμως ακατάλληλο, λόγω έλλειψης συντήρησης και εκσυγχρονισμού αλλά και λόγω του νέου αρχαιολογικού πλούτου που ανέδειξε αυτά τα 20 χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη.


Πάνω από 20.000 αντικείμενα


Σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης υπάρχουν πάνω από 20.000 αντικείμενα, μικρό μέρος των οποίων μόνο εκτίθεται. Σε αυτό μεταφέρονται επιπλέον αντικείμενα και από όλη την επαρχία της Λακεδαίμονος καθώς και από περιοχές του νομού που δεν καλύπτονται από τις Συλλογές Γυθείου και Νεαπόλεως. Οι συλλογές περιλαμβάνουν ευρήματα κυρίως από τους Προϊστορικούς και Ιστορικούς Χρόνους. Συγκεκριμένα: γλυπτά, επιγραφές, ψηφιδωτά, κεραμικά, νομίσματα, διάφορα αντικείμενα, καθώς επίσης και χαρακτηριστικά δείγματα από τα Νεολιθικά και Ρωμαϊκά Χρόνια.


Ερωτήματα και απαντήσεις


Οι τεράστιες ελλείψεις του Μουσείου σε εργαστήρια, βοηθητικούς χώρους και προσωπικό κάνει την κατάσταση απαράδεκτη. Χαρακτηριστικό της ζοφερής εικόνας που παρουσιάζει εσωτερικά είναι η υγρασία, εμφανής σε όλους σχεδόν τους τοίχους, καθώς επίσης και το απαρχαιωμένο σύστημα θέρμανσης που αποτελείται από σόμπες υγραερίου. Αλλά και εξωτερικά, ο γεμάτος αγριόχορτα περίβολος αποτελεί δείγμα της εγκατάλειψης και αδιαφορίας για τον χώρο. Δίπλα βέβαια σε αυτά τα προβλήματα, το αίτημα για την ύπαρξη καταλόγου για τα λιγοστά εκθέματα φαντάζει πολυτέλεια…


H απαξίωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης καταφαίνεται από τον αριθμό των επισκεπτών του. Ετσι, ενώ ο ετήσιος αριθμός εισιτηρίων για τον Μυστρά φθάνει τα 500.000, για το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης – που απέχει μόλις 2 χλμ. από τον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά – είναι μόλις 5.000! Αν ληφθεί υπόψη, όπως υπολογίζουν οι ειδικοί, ότι το όνομα Σπάρτη καθώς και η ιστορία της είναι γνωστή σε πάνω από 2 δισ. ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, σε αντιδιαστολή με τον Μυστρά που υπολογίζεται ότι είναι γνωστός σε 200-300 εκατομμύρια ανθρώπους, αντιλαμβάνεται κανείς ότι το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης κάθε άλλο από πόλο έλξης αποτελεί!


H ελληνική πολιτεία αφιερώνει σήμερα λιγότερα από 500 τ.μ. εκθεσιακού μουσειακού χώρου για την αρχαία Σπάρτη, τη σημαντικότερη μετά την Αθήνα πόλη της κλασικής Ελλάδας. Ο ίδιος ο κ. Βενιζέλος γνωρίζει πολύ καλά τη στενότητα του υπάρχοντος χώρου. Ο ίδιος μάλιστα παραδέχεται τις προβληματικές συνθήκες στέγασης των αρχαιοτήτων. Και προκειμένου να καλύψει το κενό των έργων του σπεύδει, για άλλη μία φορά, να το γεμίσει με βαρύγδουπες δηλώσεις και υποσχέσεις. Εν όψει μάλιστα του 2004, το υπουργείο Πολιτισμού είχε υποσχεθεί ότι θα έκλεινε το Μουσείο για κάποια χρόνια για επισκευαστικές εργασίες και ότι θα το συμπεριλάμβανε στο πρόγραμμα επισκέψεων του 2004. Φυσικά τίποτε από όλα αυτά δεν έχει γίνει, και μάλλον δεν πρόκειται να γίνει, καθώς ο χρόνος που απομένει είναι πια ελάχιστος.


Οι δυσκολίες και η λύση


Αναρωτιέμαι όμως πραγματικά πώς μπορεί το ΥΠΠΟ να κομπάζει πως γίνεται έργο και παράγεται πολιτισμός τη στιγμή που τα περισσότερα ευρήματα είναι στοιβαγμένα σε υγρές, άθλιες αποθήκες και καταστρέφονται ή υπάρχουν αφύλακτα σε ανοιχτούς χώρους; Που δεν υπάρχει οδηγός ξενάγησης της πόλης, διαθέσιμος μάλιστα σε άλλες γλώσσες; Αμείλικτα ερωτήματα που ζητούν απεγνωσμένα απάντηση από τους αρμόδιους του ΥΠΠΟ! Και όλα αυτά τη στιγμή που δεν είναι γνωστό περισσότερο από το 5%-10% της αρχαίας Σπάρτης!


Ευχής έργο είναι να ξεπεραστούν το συντομότερο οι γραφειοκρατικές δυσκολίες για την ανέγερση του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης με την ελπίδα ότι έτσι τουλάχιστον θα γλιτώσουν οι αρχαιολογικοί θησαυροί που κινδυνεύουν να χαθούν στοιβαγμένοι στα υγρά υπόγεια. Μέσα σε αυτούς και τα περίφημα ψηφιδωτά που έχουν αποκαλυφθεί και στην περιοχή και στοιβάζονται σε υγρά υπόγεια. H απευθείας αγορά του εργοστασίου της ΧΥΜΟΦΙΞ στην είσοδο της πόλης από το υπουργείο Πολιτισμού – που θα στεγάσει το Νέο Μουσείο – πριν από λίγο καιρό ελπίζω να σημαίνει και την άμεση έναρξη των εργασιών έτσι ώστε να αποκτήσει επιτέλους η Σπάρτη το νέο και μεγάλο Μουσείο που της αξίζει.


Με εμβαδόν 5. 682 τ.μ. και έναν επιπλέον στεγασμένο χώρο 1.500 τ.μ. για την έκθεση μέρους μόνο των περίφημων ψηφιδωτών, το Μουσείο αναμένεται να γίνει ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και σύγχρονα της χώρας. Το ΥΠΠΟ όμως δεν φημίζεται ούτε για τη συνέπεια ούτε για την αποτελεσματικότητά του. Γι’ αυτό και εμείς οψόμεθα. Τόσο για τον χρόνο παράδοσης του νέου Μουσείου, που ήδη έχει καθυστερήσει, όσο και για το αποτέλεσμα, για το οποίο ελπίζουμε να μη γίνουν για άλλη μία φορά «τροποποιήσεις» στα αρχικά σχέδια ή καλύτερα «περικοπές» και «εκπτώσεις»!


Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι βουλευτής, π. υπουργός και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».