Σε προηγούμενο άρθρο μου («Το Βήμα», 7.9.2003) είχα επισημάνει τρία μνημεία (Πύργος της Ρω, Κάστρο της Μεθώνης και Αρχαίο Θέατρο και Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας) που χρειάζονται άμεση προστασία καθώς απειλούνται ακόμη και με κατάρρευση εξαιτίας της πολύχρονης εγκατάλειψης. Ο κατάλογος των μνημείων που έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους είναι μακρύς και θα απαιτούσε τόμο ολόκληρο για να περιγραφούν. Το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στην αρχαία πόλη του Δίου και στο σπήλαιο του Διρού. Επανέρχομαι όμως και για το Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας λόγω των εξελίξεων που μεσολάβησαν έκτοτε.


H αρχαία πόλη του Δίου


Πρόκειται για τον ιερό τόπο λατρείας του Δία καθώς και για την πόλη όπου συγκεντρώνονταν οι Μακεδόνες για να τιμήσουν τους ολύμπιους θεούς κατά την αρχαιότητα. Πρόκειται επίσης για την πόλη όπου ο βασιλιάς Φίλιππος γιόρταζε ένδοξες νίκες και μετέπειτα ο γιος του Αλέξανδρος ξεκινούσε τη μεγάλη του εκστρατεία κάνοντας θυσία στον Ολύμπιο Δία. Πρόκειται, τέλος, για την πόλη εκείνη που μετά την καταστρεπτική εισβολή των Αιτωλών (στα χρόνια του Φιλίππου E’) ανασυγκροτήθηκε από τον ρωμαίο ύπατο M. Φίλιππο που έδειξε μεγάλο σεβασμό απέναντι στο ιερό του Διός φροντίζοντας προσεκτικά για την προστασία του.


H αρχαία αυτή πόλη κατάφερε να διασωθεί ανά τους αιώνες και σήμερα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς τόπους της χώρας. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους αρχαιολόγους και ειδικά στον Δημήτρη Παντερμαλή, ο οποίος με κόπο και συστηματικές ανασκαφές χρόνων στην περιοχή κατάφερε να φέρει στο φως τη χαμένη ως τότε αρχαία πόλη του Δίου.


Οι εφετινές πλημμύρες όμως και τα ακραία καιρικά φαινόμενα επέφεραν μεγάλη καταστροφή καθώς η περιοχή πλημμύρισε όχι μία αλλά δύο φορές. Τόνοι λάσπης κάλυψαν μέσα σε λίγα λεπτά τα αρχαιολογικά ευρήματα.


Ετσι η νοτιοανατολική πλευρά του αρχαιολογικού χώρου, μια έκταση περίπου 1.000 στρεμμάτων, σκεπάστηκε από λάσπη καλύπτοντας σημαντικότατα ευρήματα της μακεδονικής πόλης που χρονολογούνται από τον 5ο π.X. ως τον 2ο αι. μ.X. Ανάμεσα σε αυτά και το τεράστιο περίφημο ψηφιδωτό (η έκτασή του είναι 100 τ.μ.) με τα 110 χρώματα που απεικονίζει τον θρίαμβο του Διονύσου, το οποίο μάλιστα βρέθηκε άθικτο στην ομώνυμη έπαυλη. Οι αρχαιολόγοι έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου στο ΥΠΠΟ για το εκπληκτικό αυτό ψηφιδωτό χρόνια τώρα. Πρότειναν μάλιστα να αποκολληθεί και να δημιουργηθεί κατάλληλος χώρος για τη φύλαξή του, ενώ στη θέση του να μπει πιστό αντίγραφο. Εις μάτην όμως. Το ΥΠΠΟ προφασίστηκε έλλειψη χρημάτων και ιδού τώρα τα αποτελέσματα!


Οι αρχαιολόγοι όμως εξέφρασαν επίσης έντονες ανησυχίες για ενδεχόμενη υπερχείλιση του ποταμού Βαφύρου (Χελοποτάμου). Αλλωστε από αρχαιοτάτων χρόνων η περιοχή αυτή μαστιζόταν από πλημμύρες. H ελληνική γραφειοκρατία όμως έκανε πάλι το θαύμα της! Ετσι με μεγάλη καθυστέρηση άρχισαν να κατασκευάζονται αναχώματα, που όμως δεν κατάφεραν να ανακόψουν την υπερχείλιση του ποταμού, αφού άλλωστε δεν είχαν ολοκληρωθεί έγκαιρα.


Σήμερα βεβαίως τα νερά έχουν αποσυρθεί και τώρα γίνονται τα απαραίτητα έργα, τα οποία ελπίζω να είναι καλά μελετημένα ώστε στο μέλλον να μην ανακύψουν παρόμοια προβλήματα. Διερωτώμαι όμως γιατί στην Ελλάδα πρέπει πάντοτε να είμαστε επιμηθείς και όχι προμηθείς.


Ακόμη το υπουργείο πρέπει άμεσα να ενισχύσει με ανθρώπινο δυναμικό και κατάλληλο τεχνικό εξοπλισμό το συνεργείο του αρχαιολογικού χώρου ώστε να επισπευσθούν ο καθαρισμός, η διάσωση και η αξιοποίηση των αρχαιολογικών ευρημάτων.


Ουδέν κακόν αμιγές καλού όμως. Ετσι το θετικό που επέφερε η μεγάλη θεομηνία στην περιοχή ήταν (και θα πρέπει να επισημανθεί εξαιτίας της σπουδαιότητας των ευρημάτων) η τυχαία αποκάλυψη τειχών του ιερού, μαρμάρινων δεστρών, βωμού και θρόνου με ένθρονο, σχεδόν ακέραιο (καθώς βρέθηκε ακέφαλο), του αγάλματος του Διός. Τα ευρήματα ξεπρόβαλαν κατά τη διάρκεια της άντλησης των υδάτων από τον πλημμυρισμένο αρχαιολογικό χώρο. Ευελπιστώ ότι η σπουδαία αυτή «αποκάλυψη» αλλά κυρίως ο τρόπος με τον οποίο ήρθαν στην επιφάνεια τα εν λόγω ευρήματα δεν θα αποτελέσει δικαιολογία για τους αρμοδίους του ΥΠΠΟ προκειμένου να καλύψει τη μόνιμη ολιγωρία, αδιαφορία και τα επιμηθεϊκά αντανακλαστικά τους!


Το σπήλαιο του Διρού


H ελληνική επικράτεια είναι πλούσια σε σπήλαια. Σύμφωνα με στοιχεία, στο ελλαδικό έδαφος υπάρχουν περισσότερα από 10.000 σπήλαια – εκ των οποίων περίπου 60 καταγεγραμμένα στο έδαφος της μανιάτικης γης – που περιμένουν τις ερευνητικές ομάδες για να αποκαλύψουν τα μυστικά που κρύβουν στα έγκατά τους. Το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής στην Ελλάδα, μήκους 3,5 χλμ., επισκέψιμο – το μήκος των τουριστικά αξιοποιημένων διαδρομών του φθάνει τα 3.100 μέτρα, εκ των οποίων τα 2.800 μέτρα είναι υδάτινη διαδρομή και τα 300 μέτρα χερσαία – και μάλιστα λιμναίο σπήλαιο, βρίσκεται στη Γλυφάδα ή αλλιώς Βλυχάδα Λακωνίας και δεν είναι άλλο από το σπήλαιο του Διρού. Μάλιστα το σπήλαιο, εξαιτίας του πλούσιου πολύχρωμου διακόσμου του, τοποθετείται στην κορυφή της παγκόσμιας λίστας λιμναίων σπηλαίων μαζί με τη Ζάιτα του Λιβάνου και το γαλλικό Παντιράκ. Στην περίπτωση μάλιστα του Διρού τα πλούσια παλαιοντολογικά αλλά και αρχαιολογικά ευρήματα (θραύσματα αγγείων καθημερινής χρήσης νεολιθικής περιόδου, απολιθωμένα οστά πανθήρων, ιπποποτάμων, φώκιας Monachus, πτηνών κτλ.), αδιάψευστοι μάρτυρες για τη χρήση του σπηλαίου σε προηγούμενους αιώνες από ζώα και ανθρώπους, καταμαρτυρούν περίτρανα την αξία και σημασία (πλην βέβαια της καθαρά σπηλαιολογικής και γεωλογικής) του φυσικού αυτού μνημείου.


H εξερεύνηση του σπηλαίου του Διρού ξεκίνησε το 1949 από το ζεύγος Πετροχείλου και συνεχίστηκε από άλλα μέλη της Ελληνικής Παλαιοντολογικής Εταιρείας, για να καταλήξει στην εποπτεία της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του ΥΠΠΟ.


Το σπήλαιο του Διρού αποτελεί το μοναδικό «τουριστικά» αξιοποιημένο σπήλαιο της περιοχής. Ενώ τα δύο άλλα γειτονικά, Καταφύγιο και Αλεπότρυπα, που έχουν εδώ και χρόνια ανακαλυφθεί και αποτελούν με αυτό του Διρού μέρη ενός ευρύτερου και δαιδαλώδους πλέγματος σπηλαίων, δεν είναι δυστυχώς ακόμη (το γιατί αναρωτιέμαι…) προσβάσιμα.


Σήμερα ο επισκέπτης που περιηγείται στο σπήλαιο με βάρκα μένει έκθαμβος από τους σταλακτίτες και σταλαγμίτες που δημιουργήθηκαν από τη φύση σταγόνα σταγόνα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ολος αυτός ο πλούτος όμως κινδυνεύει να καταστραφεί, όπως καταγγέλλουν σπηλαιολογικοί όμιλοι. Σύμφωνα με τις καταγγελίες, ο υπάρχων ηλεκτρικός – τεχνητός φωτισμός έχει δημιουργήσει φύκος (μύκητες) στους σταλακτίτες και σταλαγμίτες, με αποτέλεσμα το χρώμα τους να έχει μεταβληθεί, να έχει γίνει πρασινίζον. Και έτσι ο κίνδυνος για την καταστροφή τους να είναι πλέον ενδεχόμενος. H αφαίρεση δε των μυκήτων προϋποθέτει ειδική μελέτη, για τη σύνταξη της οποίας το ΥΠΠΟ δεν επιδεικνύει ανάλογο ενδιαφέρον.


Ακόμη μερικοί ασυνείδητοι επισκέπτες έχουν προκαλέσει φθορές στον φυσικό διάκοσμο του σπηλαίου. Τέλος, ο συγκεκριμένος χώρος, όπως αποδείχθηκε μετά από πρωτοβουλία του Σπηλαιολογικού Ελληνικού Ερευνητικού Ομίλου (ΣΠΕΛΕΟ), εστερείτο καθαριότητας! Μετά από εντατικοποιημένες προσπάθειες τα μέλη κατάφεραν να περισυλλέξουν κυρίως από τον πυθμένα της υδάτινης διαδρομής κάθε λογής απορρίμματα και αντικείμενα επισκεπτών (κινητά τηλέφωνα, φωτογραφικές μηχανές, πλαστικά ποτήρια, πακέτα τσιγάρων, ξεχασμένα καλώδια, λάμπες φωτισμού κ.ά.). Ετσι επιτέλους το σπήλαιο του Διρού είναι τουλάχιστον καθαρό.


Δεν είναι όμως το ίδιο καθαρός ο χώρος που περιβάλλει το σπήλαιο. Ο χώρος αυτός, τον οποίο αντικρίζει ο επισκέπτης καθώς πλησιάζει προς την είσοδο του σπηλαίου, που άλλοτε ήταν καθαρός και φυτεμένος με λουλούδια, σήμερα εμφανίζει όψη «περιποιημένης» χωματερής. Τσουκνίδες και αγριόχορτα αντί για λουλούδια, πεταμένα πλαστικά μπουκάλια και άλλα άχρηστα αντικείμενα βρίσκονται παρατεταγμένα σε όλη τη μικρή αυτή διαδρομή. Την ίδια εικόνα αντικρίζει κανείς και στην παραλία που βρίσκεται κοντά στην είσοδο του σπηλαίου. Ακόμη το κυλικείο, που άλλοτε προσέφερε αναψυκτικά, καφέδες και νερό στον επισκέπτη, είναι κλειστό. Και να σκεφθεί κανείς ότι το εισιτήριο για την είσοδο στο σπήλαιο είναι «τσουχτερό»: δώδεκα ευρώ για τους ενηλίκους και οκτώ για τα παιδιά.


Εξαίρεση σε αυτή τη ζοφερή εικόνα αποτελούν οι άνθρωποι που οδηγούν τις βάρκες και ξεναγούν τους επισκέπτες. Διακρίνονται από προθυμία και άψογη συμπεριφορά. Το συμπέρασμα δυστυχώς είναι ένα: η πλήρης απουσία των κρατικών υπηρεσιών του τουρισμού αλλά και των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού. Ετσι όμως ένα ακόμη στολίδι για τον ελληνικό τουρισμό που μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης τόσο για τον εξωτερικό όσο και για τον εσωτερικό είναι έντονα υποβαθμισμένο. Στηρίζεται μόνο σε πρωτοβουλίες μεμονωμένων ανθρώπων που αγαπούν τον τόπο τους και πασχίζουν με όσα μέσα διαθέτουν να προσφέρουν το καλύτερο. Και μάλιστα αφιλοκερδώς!


Το Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας


Στο άρθρο μου στις 7.9.2003 είχα υπογραμμίσει την ανάγκη να συνεχισθεί αμέσως η χρηματοδότηση για να ολοκληρωθούν οι εργασίες ανεγέρσεως του Διαχρονικού Μουσείου της Λάρισας. Το κτίριο αυτό είναι σημαντικό για την πόλη γιατί θα στεγάσει τα πλούσια αρχαιολογικά, βυζαντινά και νεότερα ευρήματα της περιοχής και θα συμβάλει στην ανάπτυξη της πόλης αλλά και στην ανάδειξη της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Το κτίριο, εμβαδού 12.000 τ.μ., βρίσκεται στην περιοχή του Μεζούρλου σε έκταση 75 στρεμμάτων που παραχωρήθηκε για τον σκοπό αυτόν από τον Δήμο Λαρισαίων. Εχουν ήδη ολοκληρωθεί η τοιχοποιία του κτιρίου με επιχρίσματα και οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις. Πλην όμως η σχετική εργολαβία διαλύθηκε το 2000. Εκτοτε έχουν παρέλθει τρία χρόνια και τίποτε δεν έχει γίνει. Από τα παραπάνω καθίσταται προφανής η ανάγκη για άμεση χρηματοδότηση για την αποπεράτωση του έργου. Οπως όμως πληροφορήθηκα από τον τοπικό Τύπο, με πρόσφατη απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου αναβλήθηκε η λήψη της σχετικής αποφάσεως. Δεν γνωρίζω την αιτιολογία αυτής της αναβολής. Πάντως το θέμα δεν πρέπει να χρονίσει άλλο. Ηδη το έργο εκτελείται… επί μία δεκαετία και κοντεύει να γίνει το γεφύρι της Αρτας. Αλλιώς ένα έργο για το οποίο δαπανήθηκαν τεράστια ποσά κινδυνεύει να καταστραφεί.


Ο Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι βουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».