Ακόμη και αν ποτέ ως σήμερα δεν έτυχε να δείτε τον «Βιολιστή στη στέγη», η μελωδία του θρυλικού «If Ι were a rich man» σας είναι οπωσδήποτε οικεία. Και αυτό γιατί η μουσική που συνέθεσε πριν από 50 χρόνια ο Τζέρι Μποκ για το κλασικό μιούζικαλ έχει διαγράψει τη δική της, αυτόνομη, διαδρομή υπερβαίνοντας τα όρια της παράστασης ή της κινηματογραφικής ταινίας. Το «μυστικό» του εν λόγω επιτεύγματος – αφού πρόκειται για κάτι μάλλον σπάνιο στην ιστορία του είδους – εντοπίζεται στην ίδια την παράδοση του αμερικανικού ελαφρού τραγουδιού που προηγήθηκε του εν λόγω μιούζικαλ και είναι συνυφασμένη με την ιστορία των εβραίων της Αμερικής στο λυκόφως του 19ου αιώνα. Την απαρχή της ιστορίας αυτής άλλωστε περιγράφει και ο «Βιολιστής στη στέγη» που θα παρουσιαστεί τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο σε μια παράσταση που προαναγγέλλεται ως υπερπαραγωγή. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο εγκατεστημένος στη Βιέννη Ούγγρος Αττίλα Λανγκ, οι χορογραφίες είναι της Ροζίτας Σταϊνχάουζερ ενώ, εκτός από τους πρωταγωνιστές, συμμετέχουν μέλη της Συμφωνικής Ορχήστρας και της Χορωδίας των Θεατρικών Σκηνών του Βούπερταλ υπό τον Σάιμον Ρέκερς.
Βασισμένο στο διήγημα «Ο Τέβγε και οι θυγατέρες του» του ρωσοεβραίου συγγραφέα Σαλόμ Αλέιχεμ, ο «Βιολιστής στη στέγη» είναι ένα από τα πρώτα μιούζικαλ που αγνόησαν την εμπορική «συνταγή» του Μπρόντγουεϊ και έφεραν επί σκηνής ζητήματα όπως η φτώχεια, ο διωγμός, ο ξεριζωμός και η προσπάθεια να διατηρήσει κανείς τις παραδόσεις όταν γύρω του τα πάντα καταρρέουν. H υπόθεση εκτυλίσσεται το 1905 στην Ανατέβκα, ένα μικρό χωριό της Ρωσίας όπου ζουν κυρίως εβραίοι αλλά και χριστιανοί. Πρωταγωνιστής ο καλοκάγαθος γαλατάς Τέβγε, ο οποίος ζει με τη γυναίκα του Γκόλντε και τις πέντε κόρες του μια ζωή σύμφωνα με τις παραδόσεις της εβραϊκής θρησκείας, τις οποίες προσπαθεί να κρατήσει ζωντανές μέσα στο σπίτι του και ενώ γύρω του ο κόσμος αλλάζει. Οταν η μεγαλύτερη κόρη του, η Τσάιτελ, του ζητεί να της επιτρέψει να παντρευτεί τον εκλεκτό της καρδιάς της, αντί για αυτόν που της προξενεύει ο ίδιος, ο Τέβγε αντιμετωπίζει ένα δίλημμα: να κάνει ευτυχισμένο το παιδί του ή να διατηρήσει τις τόσο σημαντικές για τον ίδιο παραδόσεις; Εν τω μεταξύ τα ιστορικά γεγονότα που συμβαίνουν στην τσαρική Ρωσία, με τον διωγμό των εβραίων να βρίσκεται σε εξέλιξη, αγγίζουν ήδη την ήσυχη κοινωνία της Ανατέβκα…
«Ο βιολιστής στη στέγη, ένας μεσήλικος με λυπημένα αλλά ταυτόχρονα παιχνιδιάρικα μάτια, ο οποίος φαίνεται να μην υπακούει πια στους νόμους της φυσικής και με ονειρική σιγουριά ακροβατεί στις στέγες ενώ παράλληλα παίζει βιολί, είναι ένα από τα σταθερά μοτίβα του εξπρεσιονιστή ζωγράφου Μαρκ Σαγκάλ» επισημαίνει ο σκηνοθέτης της παράστασης Αττίλας Λανγκ και συνεχίζει σημειώνοντας: «Ο Σαγκάλ αφήνει τον βιολιστή του μερικές φορές ακόμη και να πετάξει, ίσως για να αποσαφηνίσει στον θεατή ότι αυτή η μορφή δεν είναι αληθινή, ότι επισκέπτεται μόνο λίγους, ότι εγκατοικεί στο όνειρο των ανθρώπων που αγαπούν τα παραμύθια και αποδέχονται το παράλογο: για τα παιδιά, λόγου χάρη, είναι σχεδόν αυτονόητο ότι ο κοκκινοπράσινος βιολιστής μπορεί να αιωρείται επάνω από τις σκεπές».
Για τον σκηνοθέτη της παράστασης ο ζωγράφος μέσω της προσφιλούς του αυτής μορφής μεταφέρει στον θεατή ένα ακόμη συναίσθημα: τον φόβο. Οπως σημειώνει, «όταν παρατηρεί κανείς τον βιολιστή στη στέγη, δεν μπορεί να ξέρει αν την επόμενη στιγμή θα συνεχίσει να παίζει μουσική ή θα γκρεμιστεί. Παρά τη φαινομενική αταραξία του, νιώθει κανείς την ένταση στο σώμα του. Ο βιολιστής φοβάται. Και παίζει όσο το δυνατόν πιο ωραία, γιατί η μελωδία αυτή θα μπορούσε να είναι και το τελευταίο του τραγούδι».
Στο σημείο αυτό βρίσκεται, σύμφωνα με τον Λανγκ, η σύνδεση της μορφής του Σαγκάλ με το έργο: «Οι εβραίοι κάτοικοι της Ανατέβκα κινδύνεψαν το 1905 τόσο όσο και αυτός ο βιολιστής. Για τους εβραίους ο φόβος του διωγμού είναι πανταχού παρών: ο εκλεκτός λαός του Θεού αναγκάστηκε να αμφισβητήσει πολλές φορές αυτή την εκλεκτή υπόσταση. Γι’ αυτόν τον λόγο στη χαρά των εβραίων λανθάνει μια βαθιά μελαγχολία: όσο ευτυχής και να είσαι, την επόμενη στιγμή ενδέχεται να γκρεμιστείς». Οπως επισημαίνει ο σκηνοθέτης – και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς πρόκειται για μια παράσταση όπου ο μεγαλύτερος αριθμός των συντελεστών προέρχεται από τον γερμανικό χώρο -, το έργο στο Ηρώδειο θα παρουσιαστεί αυτούσιο, «χωρίς καμία ένδειξη για όσα συνέβησαν στους εβραίους αργότερα, το Ολοκαύτωμα κτλ.». Παρ’ όλα αυτά, «αν κάποιος κάνει συνειρμούς, θα το θέλαμε».
Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, «μόνο η αρμονική συνύπαρξη μουσικής, κίνησης και λόγου μπορεί να πετύχει μια δράση που να βρίσκεται κοντά στον βιολιστή στη στέγη του Σαγκάλ». Και, όπως καταλήγει, «δεν πρέπει να ξεχνούμε κάτι: αυτό το έργο αποτελεί πρόκληση για κάθε συντελεστή του. Γιατί ο βιολιστής δεν είναι ο μόνος που μπορεί να γκρεμιστεί…».
Ο «Βιολιστής στη στέγη» (με ελληνικούς υπέρτιτλους) παρουσιάζεται στις 2, 3 και 4 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών, στις 20.30.
