Σε πρόσφατο ταξίδι μου στην Κέρκυρα επισκέφθηκα το κτίριο των πρώην αγγλικών στρατώνων στο Παλαιό Φρούριο όπου σήμερα, ύστερα από τη ριζική επισκευή – ανακατασκευή τους, στεγάζονται τα Αρχεία της Κέρκυρας. Το επιβλητικό κτίριο είναι αντάξιο του περιεχομένου του. Γιατί σ’ αυτά τα αρχεία, που είναι από τα πλουσιότερα και σημαντικότερα αρχεία της Ελλάδας, είναι αποτυπωμένη, σε 7.500 μέτρα αρχειακού υλικού, η ιστορία 6 περίπου αιώνων του νησιού (από τα μέσα του 14ου αιώνα ως σήμερα). Το έργο αυτό που τιμά τον τόπο μας δεν θα είχε ολοκληρωθεί χωρίς τις άοκνες προσπάθειες που είχε καταβάλει ως βουλευτής Κέρκυρας ο Γεώργιος Ράλλης. Η επίσκεψη όμως αυτή από τη μια μεριά με έκανε να αισθάνομαι υπερήφανος, από την άλλη με γέμισε μελαγχολικές σκέψεις. Γιατί η Ελλάδα, αδιαφορώντας κατά τρόπο προκλητικό προς τις μοναδικές και αναντικατάστατες πηγές της εθνικής μας ιστορίας, είναι το τελευταίο κράτος της Ευρώπης που δεν διαθέτει κτίριο για τα Εθνικά του Αρχεία.
Σε όλες τις χώρες του κόσμου τα γενικά αρχεία συγκεντρώνουν, καταγράφουν και διαφυλάσσουν όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη γνώση αλλά και την τεκμηρίωση της ιστορικής πορείας του έθνους. Στην Ελλάδα όμως τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στοιβάζονται σε αποθήκες και υπόγεια, με αποτέλεσμα να υφίστανται συχνά καταστροφές από νεροποντές και πυρκαγιές και με τεράστιο κίνδυνο κλοπών που άλλωστε σημειώθηκαν πρόσφατα. Θυμίζω ότι πριν από μερικά χρόνια αποκαλύφθηκε ότι παντοπωλείο στην κεντρική αγορά χρησιμοποιούσε έγγραφα του αγώνα της ανεξαρτησίας μας για περιτύλιγμα σαρδελών!!!
Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) ιδρύθηκαν με νόμο το 1914. Από τότε και μέχρι το 1991 η κεντρική υπηρεσία των ΓΑΚ στεγάστηκε προσωρινά(!!!) στα υπόγεια της Ακαδημίας Αθηνών. Εκτοτε η κεντρική υπηρεσία στεγάζεται σε πέντε παντελώς ακατάλληλα κτίρια, εκ των οποίων τα τρία είναι μισθωμένα.
Προβλήματα οργάνωσης
Προσπάθειες για την ανεύρεση σωστού χώρου για τη στέγαση της κεντρικής υπηρεσίας έγιναν κατά καιρούς πολλές, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Η σοβαρότερη προσπάθεια για τη στέγαση των υπηρεσιών άρχισε το 1976 όταν το μεν δημόσιο παρεχώρησε οικόπεδο στο Παλαιό Ψυχικό, ο δε βιομήχανος Πρ. Μποδοσάκης-Αθανασιάδης δώρισε 40.000.000 δρχ. (ποσό για την εποχή εκείνη επαρκέστατο) για την ανέγερση του κτιρίου. Τα έργα ξεκίνησαν μετά τους σχετικούς διαγωνισμούς το 1979 και σταμάτησαν το 1985. Ετσι ο σκελετός που είχε ολοκληρωθεί παρέμενε στην ίδια κατάσταση για πολλά χρόνια για να υποδηλώνει την έντονη κυβερνητική αδιαφορία. Οι προσπάθειες να συνεχιστούν οι εργασίες της αποπεράτωσης του κτιρίου προσέκρουσαν το 1992, ύστερα από προσφυγή εργολάβου που έλαβε μέρος στη δημοπρασία, σε γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. Η δημοπρασία επαναλήφθηκε το 1995 και ορίσθηκε χρόνος αποπερατώσεως ολοκλήρου του έργου το 1998. Σήμερα βρισκόμαστε στο 2003 και προσδοκάται ότι το έργο με καθυστέρηση πέντε και πλέον ετών θα παραδοθεί επιτέλους εντός του έτους Τέλος πάντων. Κάλλιο αργά παρά ποτέ!
Το ανεγειρόμενο κτίριο, που είναι βραβευμένο αρχιτεκτονικό έργο, είναι ένα σύγχρονο οικοδόμημα για την εξυπηρέτηση του αρχειακού υλικού που θα στεγάσει. Περιλαμβάνει κύριες και δευτερεύουσες εισόδους, αμφιθέατρο, εργαστήρια συντήρησης, αναγνωστήριο και χώρους εξυπηρέτησης του κοινού. Αλλωστε ύστερα από τόσα χρόνια καθυστερήσεων επόμενο ήταν να εκσυγχρονισθεί η αρχική μελέτη, ώστε το κτίριο να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις, όπως π.χ. πυροπροστασία, εξυπηρέτηση ατόμων μειωμένης κινητικότητας, ασφάλεια του κτιρίου, δυνατότητα χρήσης Η/Υ, ανταπόκριση στις νέες τεχνολογίες κ.ο.κ.
Εκτός όμως από την κεντρική υπηρεσία, υπάρχουν και οι περιφερειακές, καθώς και τα τοπικά αρχεία που λειτουργούν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος. Και εδώ η κατάσταση είναι εξίσου απαράδεκτη. Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα ΓΑΚ είναι η τεράστια έλλειψη προσωπικού. Επί συνόλου 649 οργανικών θέσεων υπαλλήλων που προέβλεπε ο ν. 1946/1991, που αναμόρφωσε και έθεσε σε νέα βάση τη λειτουργία των ΓΑΚ, υπηρετούν σήμερα μαζί με 29 αποσπασμένους εκπαιδευτικούς από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση 115 υπάλληλοι, εκ των οποίων μόλις 20 στην κεντρική υπηρεσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αντίστοιχη βελγική κεντρική υπηρεσία (Βέλγιο δε και Ελλάδα είναι μεγέθη απολύτως συγκρίσιμα) εργάζονται 200 υπάλληλοι επί συνόλου 1.200. Αποτέλεσμα: από τις 58 αρχειακές υπηρεσίες των ΓΑΚ που έχουν ιδρυθεί σε όλη τη χώρα οι εννέα παραμένουν κλειστές λόγω έλλειψης προσωπικού, μία λειτουργεί με ευθύνη του Δήμου (Τοπικό Αρχείο Νάξου) και οι υπόλοιπες υπολειτουργούν. Αλλά και οι αποσπάσεις των εκπαιδευτικών έχουν προσωρινό χαρακτήρα και δεν αποτελούν μόνιμη λύση. Θα πρέπει δε να σημειωθεί ότι το φάσμα των εργασιών και δραστηριοτήτων των ΓΑΚ είναι ευρύτατο. Διότι εκτός από τις καθημερινές γραφειοκρατικές ενασχολήσεις και την εξυπηρέτηση των ερευνητών, η ταξινόμηση και αρχειοθέτηση αλλά και η συντήρηση, η αποκατάσταση των φθορών και η μικροφωτογράφιση του υφιστάμενου πλούσιου αρχειακού υλικού, ώστε να μην καταστρέφεται και να είναι πάντοτε προσιτό στον ερευνητή, είναι έργο πρώτης προτεραιότητας.
Οι χώροι στέγασης
Αλλά η ιστορία δεν είναι στατική. Εχει συνεχή ροή. Τα αρχεία κατά συνέπεια πρέπει να εμπλουτίζονται καθημερινά με επιλογή, ύστερα από αξιολόγηση, του σύγχρονου υλικού το οποίο θα πρέπει στη συνέχεια να αρχειοθετηθεί ανάλογα.
Μέχρι πρότινος δεν υπήρχε στη χώρα μας εξειδικευμένο προσωπικό. Ευτυχώς η ίδρυση της Σχολής Αρχειονομίας – Βιβλιοθηκονομίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο το 1992 έχει δημιουργήσει προοπτικές ώστε να είναι δυνατή η στελέχωση των υπηρεσιών αυτών οψέποτε γίνει στο μέλλον με εξειδικευμένο προσωπικό.
Αλλά και οι χώροι στέγασης των αρχειακών υπηρεσιών ολόκληρης της χώρας είναι απαράδεκτοι. Από τις 58 αρχειακές υπηρεσίες που λειτουργούν σήμερα ανά τη χώρα μόνον οι 6 διαθέτουν ιδιόκτητα κτίρια τα οποία πληρούν τις προϋποθέσεις εύρυθμης και ευπρόσωπης λειτουργίας της υπηρεσίας αυτής. Οι υπόλοιπες λειτουργούν είτε σε κτίρια μισθωμένα, είτε κτίρια που έχουν παραχωρηθεί. Το σύνολο σχεδόν των κτιρίων αυτών είναι ακατάλληλα. Πολλά από αυτά είναι υπόγεια, όπου βέβαια οι συνθήκες φύλαξης και συντήρησης του πολύτιμου αρχειακού υλικού απέχουν πολύ από το να είναι παραδεκτές. Αλλά επίσης δυσλειτουργία σημειώνεται από το γεγονός ότι επειδή δεν βρέθηκε ο απαιτούμενος σε εμβαδόν χώρος σε ένα οίκημα υπάρχει πολυδιάσπαση της υπηρεσίας σε πολλά κτίρια, με όλες τις δυσμενείς συνέπειες που αυτό συνεπάγεται. Κατάλληλα αναγνωστήρια για τους ερευνητές στις περισσότερες από αυτές τις υπηρεσίες δεν υπάρχουν και έτσι αυτές έχουν μεταβληθεί… σε νεκρές φύσεις.
Εκτός βέβαια των κρατικών αυτών υπηρεσιών υπάρχουν και τα αρχεία διαφόρων άλλων φορέων, τα οποία λειτουργούν εκτός των κανόνων του δημοσίου λογιστικού και έτσι έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια στις κινήσεις τους. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για το ιστορικό αρχείο της Εθνικής Τράπεζας, το αρχείο του ΚΚΕ, το αρχείο της σύγχρονης κοινωνικής ιστορίας (ΑΣΚΙ), που στεγάζεται στα γραφεία του Συνασπισμού της Αριστεράς, και το διπλωματικό αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών όπου η παρουσία της κυρίας Φωτεινής Τομαή έχει δώσει νέα πνοή.
Η παραπάνω σύντομη περιγραφή οδηγεί σε ένα λυπηρό συμπέρασμα: ότι οι εκάστοτε φορείς της εξουσίας, αυτοί που εκπροσωπούν το κράτος, ελάχιστα σέβονται την ιστορία μας. Διερωτώμαι όμως λαοί που δεν σέβονται την ιστορία τους μπορούν να έχουν μέλλον;
Ο κ. Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης είναι βουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
