Τα εθνικά μουσεία και τα μεγάλα ιδρύματα είναι ασφαλώς σημαντικά για την πολιτιστική «ισορροπία» μιας χώρας και αποτελούν τόσο χώρους πνευματικής καλλιέργειας για τους πολίτες όσο και «όπλα» για την εικόνα που παρουσιάζει μια χώρα διεθνώς. Οπως όμως γνωρίζει οποιοσδήποτε έχει επισκεφθεί κάποιες από τις μεγάλες μητροπόλεις της τέχνης στην Ευρώπη, είναι τα μικρά μουσεία, οι μικρές πινακοθήκες, τα μοναστήρια που φιλοξενούν ίσως μια διάσημη νωπογραφία, και τα ανακαινισμένα σπίτια των καλλιτεχνών που δίνουν χρώμα σε μια πόλη και που καλούν τον επισκέπτη να περιδιαβάσει όχι μόνο τα σημεία που περιγράφονται εξαντλητικά στους τουριστικούς οδηγούς αλλά και εκείνα που θα του επιτρέψουν να καυχηθεί ότι και αυτός ανακάλυψε ένα μυστικό.
Η ανακαίνιση της ιστορικής κατοικίας της ζωγράφου Σοφίας Λασκαρίδου και η μετατροπή της σε δημοτική πινακοθήκη είναι κίνηση σημαντική για τον Δήμο Καλλιθέας και για την Αθήνα. Πρώτα πρώτα πρόκειται για ένα πανέμορφο σπίτι, ένα από αυτά που έχουν πλέον σχεδόν εκλείψει από την πόλη μας. Το σχεδίασε το 1887 ο διάσημος γερμανός αρχιτέκτονας Ερνστ Τσίλερ (1837-1923) και είναι ένα από τα πρώτα κτίσματα του οικισμού της Καλλιθέας. Είναι λοιπόν αναμφισβήτητα θετικό το γεγονός ότι επιτέλους ο Δήμος Καλλιθέας κατόρθωσε να το διασώσει (είχε φτάσει στο χείλος της κατεδάφισης ουκ ολίγες φορές), να το ανακαινίσει και να το παραδώσει στην κοινότητα. Ο δήμαρχος κ. Κώστας Ασκούνης το αποκαλεί «έργο προοπτικής» και συνεχίζει: «Ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια. Ο πολιτισμός είναι σύμμαχος της κοινωνικής ανάπτυξης και της προόδου». Λόγια γενναία και πέρα για πέρα politically correct. Ισως βέβαια τα πράγματα να μην είναι ακριβώς έτσι. Πολλές φορές η πολιτιστική δραστηριότητα αποτελεί έκφραση της ευημερίας ενός τόπου. Συνηθέστερα όμως η πολιτικά οργανωμένη πολιτιστική δραστηριότητα αποτελεί μια ευγενή μπλόφα (λίγο σαν να σκουπίζουμε το δωμάτιο και να κρύβουμε τη σκόνη κάτω από το χαλί). Αυτό βεβαίως δεν βαρύνει ειδικά τον Δήμο Καλλιθέας αλλά όλους τους πολιτικούς του κόσμου που χρησιμοποιούν τον πολιτισμό ως αντιπερισπασμό. Ας μην παρασυρθούμε λοιπόν να πιστέψουμε ότι η κίνηση του Δήμου Καλλιθέας δηλώνει κάτι για την αυξανόμενη ευημερία μας, όταν στην πραγματικότητα μας προσφέρουν ένα εκλεκτό πούρο για να χωνέψουμε το γεύμα που δεν φάγαμε.
Η πρώτη έκθεση
Παρ’ όλα αυτά η Δημοτική Πινακοθήκη Καλλιθέας – Σοφία Λασκαρίδου είναι μια σημαντική προσθήκη στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης μας. Πρόκειται για έναν γοητευτικό χώρο ο οποίος μελλοντικά θα φιλοξενεί εκθέσεις και εκδηλώσεις. Για την ώρα μπορεί κανείς να δει μια συλλογή από προσωπικά ενθυμήματα της Σοφίας Λασκαρίδου, καθώς και την πρώτη έκθεση που διοργανώνεται στον νέο χώρο, η οποία φέρει τον ευφάνταστο όσο και σχοινοτενή τίτλο: «Η ιστορία της πρώτης ελληνίδας ζωγράφου – Σοφία Λασκαρίδου Η ανατροπή ενός κατεστημένου». Η έκθεση βέβαια δεν είναι αρκετά πλήρης ή ευμεγέθης για να αποτελεί όντως «ιστορία», ο τίτλος όμως είναι ακριβής όσον αφορά την «ανατροπή»: Η Σοφία Λασκαρίδου ήταν πράγματι η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στο Σχολείο των Τεχνών, χώρο αποκλειστικά ανδροκρατούμενο ως εκείνη τη στιγμή.
Η Σοφία Λασκαρίδου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1882. Κόρη του Λάσκαρη και της Αικατερίνης Λασκαρίδου (της παιδαγωγού που ίδρυσε το Διδασκαλείο Νηπιαγωγών που υπάρχει ως σήμερα στην Καλλιθέα), η Σοφία αγάπησε τη ζωγραφική σε μικρή ηλικία και ήδη στα δεκατέσσερά της χρόνια εξέθεσε έργα της στην Εταιρεία των Φιλοτέχνων. Το 1901 ζήτησε ακρόαση από τον βασιλιά Γεώργιο Α’ και τον παρακάλεσε να μεσολαβήσει για την είσοδο γυναικών στο Σχολείο των Τεχνών (το ίδιο σχολείο που λίγα χρόνια νωρίτερα είχε αρνηθεί την είσοδο στη Θάλεια Φλωρά – Καραβία). Πράγματι δύο χρόνια αργότερα η Σοφία Λασκαρίδου έγινε η πρώτη γυναίκα που διέβη το άβατον του Σχολείου των Τεχνών, όπου και φοίτησε ως το 1908. Πέθανε στο σπίτι της στην Καλλιθέα το 1965.
Η Σοφία Λασκαρίδου δεν είναι μεγάλη ζωγράφος. Χαλαρά επηρεασμένες από τον ιμπρεσιονισμό, οι τοπιογραφίες της είναι γλυκερές και συναισθηματικές, ενώ οι προσωπογραφίες της στενάζουν κάτω από το βάρος της ακαδημίας και την ανάμνηση του ρομαντισμού. Εν τούτοις στα σχέδια που εκτίθενται στη Δημοτική Πινακοθήκη Καλλιθέας μπορεί κανείς να παρατηρήσει ένα ανήσυχο πνεύμα, μια διεισδυτική ματιά στην ψυχή των προσώπων που απεικονίζονται και, εν τέλει, μια τεχνικά άρτια και θελκτική ζωγράφο. Πάνω από όλα όμως το έργο της Σοφίας Λασκαρίδου (όπως και το έργο των λίγο παλαιότερών της ζωγράφων της Σχολής του Μονάχου) δηλώνει την ανησυχία των ελλήνων καλλιτεχνών της εποχής για τις εκρήξεις του νεογέννητου μοντερνισμού στην Ευρώπη και προαναγγέλλει την άνιση σχέση της ελληνικής τέχνης με την ευρωπαϊκή, σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Το πρώτο βήμα έγινε
Αποτελεί μεγάλο κέρδος το ότι μπορεί κανείς πλέον να δει το έργο της Σοφίας Λασκαρίδου στην ιστορική της κατοικία. Η Καλλιθέα το χάρηκε με την ψυχή της. Την πινακοθήκη εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Στην τελετή παρευρέθησαν ο Πρόεδρος της Βουλής και η υπουργός ΠΕΧΩΔΕ μαζί με άλλους εκπροσώπους της εκτελεστικής εξουσίας. Αστυνομία παντού. Οι δρόμοι κλειστοί. Και οι Καλλιθιώτες στους δρόμους και στα μπαλκόνια χειροκροτώντας και ζητωκραυγάζοντας. Πλήθος ατελείωτο. Η ασφάλεια του Προέδρου άσκησε την εξουσία της με ζήλο και εμπόδιζε ως και τους δημοσιογράφους να μπουν στην πινακοθήκη, οι οποίοι ωστόσο είχαν επιμόνως προσκληθεί από τον δήμο. «Δεν αντέχει η σκάλα τόσα άτομα» έλεγαν. «Είμαι η μηχανικός που έκανε τη μελέτη!» φώναζε μια κυρία που επίσης είχε μείνει απ’ έξω. «Αντέχει μια χαρά!». «Δεν μπορώ να κάνω τίποτε» έλεγε ξανά και ξανά μια υπεύθυνη του δήμου κραδαίνοντας ένα γουόκι-τόκι. Με τα πολλά μπήκαμε και είδαμε. Το πρώτο βήμα έγινε. Ας ελπίσουμε ότι το πλήθος θα τιμήσει την πινακοθήκη και στο μέλλον με το ίδιο πάθος που έδειξε τη βραδιά των εγκαινίων.
Η έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Καλλιθέας – Σοφία Λασκαρίδου (Λασκαρίδου 120, Καλλιθέα) θα διαρκέσει ως τις 15 Ιανουαρίου 2002.
