Γκέι και επανάσταση
.
Ο Ρεϊνάλντο Αρένας, ο καταραμένος ομοφυλόφιλος ποιητής της Κούβας που το 1990 άφησε την τελευταία του πνοή στη Νέα Υόρκη με το κεφάλι χωμένο μέσα σε μια πλαστική σακούλα με το ειρωνικό διαφημιστικό σλόγκαν «Ι love ΝΥ», είναι το πρόσωπο της κινηματογραφικής εβδομάδας που διανύουμε. Για πολλούς λόγους. Ο πρώτος είναι το σοκ που προκαλούν οι ακραίες, σεξουαλικές, πολιτικές και αντεπαναστατικές (για το καθεστώς του Κάστρο) περιγραφές του σκηνοθέτη και ζωγράφου Τζούλιαν Σνάμπελ στην ταινία του «Πριν πέσει η νύχτα» («Before night falls»). Ο δεύτερος σχετίζεται με την απήχηση που βρήκε η «νύχτα» ανάμεσα στα μέλη της ελίτ των γκέι ολόκληρης της υφηλίου. Ο τρίτος είναι η διεθνής αναγνώριση. Μια αναγνώριση που άρχισε στο περσινό φεστιβάλ της Βενετίας και παραλίγο να ολοκληρωθεί στην τελετή απονομής των Οσκαρ, τον Μάρτιο του 2001. Η ταινία του Σνάμπελ βρέθηκε μια ανάσα από το Χρυσό Λιοντάρι της 57ης Μόστρας, τον Σεπτέμβριο του 2000, και τελικά έφυγε με το Μεγάλο Ειδικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής. «Ηταν πολύ τολμηρό εκ μέρους τους να βραβεύσουν το «Ποτέμκιν» των ομοφυλοφίλων» έγραψε μια ιταλική εφημερίδα.
Ο μεγάλος θριαμβευτής της απροσδόκητης και μεταθανάτιας απογείωσης του κουβανού ποιητή φέρει το ονοματεπώνυμο του ισπανού ηθοποιού Χαβιέρ Μπαρντέμ. Μπροστά σε αυτή τη… μετενσάρκωση του Αρένας, ο διάσημος «μάτσο» και λατίνος γόης Αντόνιο Μπαντέρας μοιάζει με μπιζέλι. Μέσα σε ένα 24ωρο από τις 3 ως τις 4 Σεπτεμβρίου του 2000 ο Μπαρντέμ εκτινάχθηκε στα ύψη. Κερδίζει το «Βόλπι» καλύτερου ανδρικού ρόλου στη βενετσιάνικη Μόστρα του 2000 και πέντε μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2001, διαβάζει το όνομά του στη λίστα των πέντε υποψηφίων για το Οσκαρ, ανάμεσα στους μεγάλους σταρ Ράσελ Κρόου και Τομ Χανκς. Με καθαρώς επαγγελματικά κριτήρια, ο Μπαρντέμ είχε το Οσκαρ στο τσεπάκι του. Τελικά νικητής αναδείχθηκε ο Ράσελ Κρόου. Αναμενόμενο.
Με διαφορά… φωνής
Υπάρχει και ένας ακόμη λόγος. Περισσότερο ουσιώδης και εντελώς πολιτικός. «Η διαφορά» λέει ο Αρένας διά στόματος Μπαρντέμ «ανάμεσα στο κομμουνιστικό και στο καπιταλιστικό καθεστώς είναι η… φωνή. Στον κομμουνισμό ελέγχουν την κραυγή σου, στον καπιταλισμό είσαι ελεύθερος να ουρλιάξεις». Ο Ρεϊνάλντο Αρένας μπαίνει στην Αβάνα μαζί με τις «μπαντέρας» (σημαίες) του Κάστρο και του Γκεβάρα. «Πιστεύαμε ότι μαζί με την επανάσταση θα φυσήξει αέρας σεξουαλικής ελευθερίας. Αλλά η επανάσταση δεν ήταν για όλους». Λίγο αργότερα πολύ λίγο πέφτει στην αγκαλιά του πρώτου του εραστή (σε κάποια από τις βιογραφίες του αναφέρεται ότι στο χωριό του ικανοποίησε με… ζώα το ένστικτό του και ότι στη συνέχεια, και φυσικά προτού κλείσει τα 50 αφήνοντας την τελευταία του πνοή στη Νέα Υόρκη, είχε καταγάγει το πρωτοφανές ρεκόρ των… 9.000 εραστών). Με την ίδια αχαλίνωτη βουλιμία που «καταβρόχθιζε» πάσης φύσεως αρσενική ηδονή, ψαρεύοντας παντού, ακόμη και ένστολους αξιωματούχους του καθεστώτος, ακόμη και έναν δεσμοφύλακα λοχαγό (τον υποδύεται ο Τζόνι Ντεπ) ψιθυρίζοντας με χυδαιότητα «λατρεύω τον πύραυλο που κρύβεις στο παντελόνι σου», με την ίδια ακριβώς σωματική εκρηκτικότητα έγραψε τα ποιήματά του και την αυτοβιογραφία του. Σε ένα από τα πρώτα ύμνησε τις «μπαντέρας» της επανάστασης. Σε ένα από τα τελευταία προσδιόρισε την κολοσσιαία αντίφασή του γράφοντας τον εξής στίχο: «Εγώ, το αγόρι με το αποκρουστικό πρόσωπο». Μπροστά σε αυτή τη ζωώδη και ακάθεκτη βουτιά του Αρένας προς τις φλόγες της Κολάσεως, η περίπτωση του Φασμπίντερ φαντάζει… Μίκι Μάους για μικρά παιδιά.
Τζούλιαν Σνάμπελ «Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο κοιλιά, είναι και σεξ»
Η συνάντηση με τον αμερικανό ζωγράφο Τζούλιαν Σνάμπελ ο οποίος πριν από τον Αρένας είχε σκηνοθετήσει την περίπτωση του «Μπασκιά», ενός καταραμένου ερασιτέχνη και πρωταθλητή στο «γκράφιτι» που είχε ψαρέψει και εκμεταλλευθεί ο Αντι Γουόρχολ θύμιζε επεισόδιο από ταινία των Μόντι Πάιθον. Πρώτα απ’ όλα έγινε στην πισίνα του πολυτελούς ξενοδοχείου της Βενετίας Des Bains, πράγμα που δεν ταίριαζε καθόλου, μα καθόλου με το κλίμα της ταινίας αλλά και με τον φτωχό προϋπολογισμό της παραγωγής. Επειτα, ο ζωγράφος, ο καλλιτέχνης, ο άνθρωπος τέλος πάντων με αυτή την απέραντη ευαισθησία έμοιαζε εξωτερικώς, να εξηγούμαστε με… καραγωγέα του Λιμένος Πειραιώς. Είχε τυλίξει τα απίστευτα κιλά του σε ένα άθλιο μπουρνούζι… Αθηνάς και με καφετιές σαγιονάρες γκαραζιέρη της λεωφόρου Βουλιαγμένης ισοπέδωνε το κουρεμένο και γυαλισμένο γκαζόν του κήπου. «Αυτός;» τόλμησα να ψιθυρίσω στον promoter της ταινίας. «Αυτός!». Προτού προλάβω να ανοίξω το στόμα μου το σύμπαν κατακλύστηκε από έναν βραχνό καταρράκτη:
«Το παρασκήνιο της παραγωγής κάνει την Αμερική με τα κρεμμυδάκια. Επί σειρά ετών περιέφερα το σενάριο και χτυπούσα τις πόρτες όλων των παραγωγών…».
Και του Χόλιγουντ;
«Εσείς τι λέτε; Φυσικά του Χόλιγουντ. Ωραίο δεν είναι να τους αρπάξουμε τα λεφτουδάκια τους; (χαμογελούσε με μια απέραντη σαρκαστική ηδονή) Κανένας, μα κανένας δεν έδειξε το παραμικρό ενδιαφέρον. Κάποιος μάλιστα μου είπε: «Να κάνουμε ταινία αυτή την αδερφάρα; Δεν τρελαθήκαμε». Ετσι άρχισα να μαζεύω πενταροδεκάρες από φίλους και συνεργάτες και τώρα αισθάνομαι πλήρως δικαιωμένος. Φυσικά από την αρχή δεν είχα την παραμικρή αυταπάτη. Το Χόλιγουντ κάνει παραμύθια με μηχανοκίνητους ηθοποιούς. Εγώ κάνω αληθινές ταινίες με αληθινούς ηθοποιούς».
Δεν είναι λιγάκι υπερβολική η κριτική που γίνεται στην Κούβα; (Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται περί κριτικής αλλά για ολοκληρωτική κατεδάφιση επιπέδου διδύμων πύργων.)
«Οσοι το λένε αγνοούν εντελώς την πραγματικότητα. Οι προπηλακισμοί και οι διώξεις στον Αρένας άγγιξαν το σημείο εξόντωσης. Φανταστείτε ότι από τα εννέα βιβλία του μόνο το πρώτο κυκλοφόρησε στη μητρική του γλώσσα».
Εχετε δει την ταινία του Τόμας Γκουτιέρες Αλέα «Φράουλα και σοκολάτα»;
«Γιατί το λέτε αυτό;».
Ο Αλέα, ένας σκηνοθέτης που έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως από τον Κάστρο, έκανε κριτική στο καθεστώς για τον τρόπο και τις μεθόδους με τους οποίους αντιμετώπιζε τους γκέι.
«Αντιμετώπιζε; Γιατί τώρα πώς τους αντιμετωπίζει; Καλύτερα; Ας παίξουν την ταινία μου για να αποδείξουν ότι όλα άλλαξαν. Μη με παρεξηγήσετε. Παντού η ατομική ελευθερία τελειώνει εκεί όπου αρχίζουν τα πιο μικρά συμφέροντα των κρατούντων. Φανταστείτε τι γίνεται με τα μεγάλα. Είναι ελεύθερος ο τάδε σκηνοθέτης να γυρίσει στο Χόλιγουντ την ταινία της αρεσκείας του; Ούτε που το σκέφτονται».
Είστε ομοφυλόφιλος;
(με κοίταξε με βλέμμα που έλεγε «Πώς τολμάς εσύ ο ασήμαντος δημοσιογραφίσκος…») «Δηλαδή ο Τζιμ Τζάρμους επειδή έκανε μια ταινία με καουμπόηδες και Ινδιάνους είναι… Ινδιάνος; Είμαι παντρεμένος και πατέρας, αν αυτό σας λέει κάτι».
Ο Αρένας έλεγε ότι οι κρυφοί, οι παντρεμένοι γκέι είναι οι χειρότεροι και οι πιο επικίνδυνοι.
«Ψέματα; Εχω την αίσθηση, αλλά δεν μπορώ να το αποδείξω, ότι έτσι και έπεφταν όλες οι προκαταλήψεις και αν οι κυβερνήσεις όλων των χωρών έδιναν την άδειά τους τότε έκπληκτοι θα βλέπαμε πως ο μισός ανδρικός πληθυσμός είναι γκέι».
Βρήκα άκρως αυθεντικό το πορτρέτο του Αρένας. Τη μία στιγμή ονειρεύεται τον ουρανό και την άλλη ορμά με αχαλίνωτη όρεξη που φθάνει στα όρια της χυδαιότητας.
«Προφανώς εννοείτε μερικές ατάκες που του φεύγουν από το στόμα, όπως το «κάθε πρωκτός έχει την τιμή του», ή ακόμη το γεγονός ότι κατάφερε να φυγαδεύσει τα χειρόγραφά του από τα μπουντρούμια των φυλακών βάζοντάς τα στον πρωκτό μιας τραβεστί. Μα έτσι έγινε. Και έχω μια εξήγηση αλλά και μια «θεραπεία» για όλα αυτά. Η παρανομία και το απαγορευμένο σε εξαγριώνουν από τη μία και σε ελκύουν από την άλλη. Οπως η ιστορία με τη μαμά που κρύβει από τον κανακάρη της το βάζο με το γλυκό».
Δηλαδή αν το βάζο μπει στο ψυγείο, τότε λιγότεροι γκέι θα δοκιμάζουν από το γλυκό;
(γελάει) «Πέρα από το αστείο, σημασία έχει να αναγνωριστεί επιτέλους το δικαίωμα στον καθένα να κάνει ό,τι θέλει με το μυαλό και το σώμα του. Είναι στοιχειώδες. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο κοιλιά, είναι και σεξ. Ωσπου να κατακτήσει ο πλανήτης αυτό το δικαίωμα, εγώ διαρκώς θα φωνάζω».
Χαβιέρ Μπαρντέμ «Μου φώναζε ο Ρεϊνάλντο από τον τάφο του»
Πέντε μέτρα πιο πέρα από το… μπουρνούζι του Σνάμπελ εκείνο το φθινοπωρινό μεσημεράκι του 2000 στην υγρή και σχεδόν τροπική ατμόσφαιρα της Βενετίας ένας αθόρυβος, ήρεμος, ήπιος, σεμνός και σχεδόν… ανώνυμος ισπανός ηθοποιός, ο Χαβιέρ Μπαρντέμ, περίμενε μια μικρή παρέα δημοσιογράφων.
Διαβάσατε τους ύμνους των εφημερίδων;
«Τους διάβασα».
Και;
«Τώρα τι να πω, ότι με άφησαν αδιάφορο; Απλούστατα προσπαθώ να τους ξεχάσω».
Τόσο γρήγορα;
«Επρεπε ήδη να τους έχω ξεχάσει. Ο χειρότερος εχθρός ενός ηθοποιού είναι οι δάφνες του. Επειδή είναι γλυκές και μαλακές διευκολύνουν την υπνοθεραπεία. Επαναπαύεσαι, κοιμάσαι και σε κάνα δυο χρονάκια κοιτάζεις τον εαυτό σου σε κάποια ταινία και, αν σου έχουν μείνει ελάχιστο κουράγιο και ελάχιστη αυτοκριτική, τον… φτύνεις».
Και αν πάρεις, που θα το πάρεις, το βραβείο;
«Το ίδιο. Και αυτό πρέπει να το προσπεράσεις. Το βραβείο είναι για τη συλλογή σου ή το πολύ πολύ για να το δείχνεις στα παιδιά σου. Ούτε καν για τους ατζέντηδες. Η ιστορία ενός ηθοποιού που θέλει να παραμείνει ως το τέλος ηθοποιός είναι μια κούρσα χωρίς τέλος. Διαρκώς με την ανάσα στο στόμα να κόψεις την κορδέλα του φινάλε και μόλις την κόψεις πάλι από την αρχή».
Κουραστικό…
«Εξαρτάται. Αν τρέχεις μόνο με τα πόδια, τότε θα βγεις νοκ άουτ. Αν φορτώνεις τις μπαταρίες σου, τότε διαρκώς αλλάζεις ρυθμούς, στυλ και «στίβο». Κάθε ρόλος, ακόμη και ο μικρότερος, ο πιο ασήμαντος, είναι απαιτητικός. Αν είσαι ερωτευμένος με αυτόν, τότε όλο το είναι σου καταλαμβάνεται από αυτόν. Πώς να το εξηγήσω; Είναι ταυτόχρονα μαρτύριο και ηδονή».
Ερωτευμένος με τον Αρένας;
«Το συναρπαστικό στοιχείο πάνω του ήταν αυτή η ζωώδης, σχεδόν… κτηνώδης σχέση με την ποίηση και το σεξ. Διαβάζοντας τα βιβλία του βρέθηκα απέναντι σε ένα φωτισμένο και άκρως λυρικό μυαλό. Σαν να κοίταζε διαρκώς τον ουρανό, τη θάλασσα, την επανάσταση στην πρώτη του περίοδο παρέα με τους αντάρτες του Κάστρο και τον έρωτα. Οταν διάβασα τη ζωή του, έπεσα πάνω στο πιο αχαλίνωτο, παμφάγο σεξουαλικά «ζώο» της γης. Το μόνο «εργαλείο» που έπρεπε να θέσω σε λειτουργία προκειμένου να παίξω κάπως πειστικά τον ρόλο μου ήταν το… σώμα μου. Ηταν σαν να μου φώναζε ο Ρεϊνάλντο από τον τάφο του να παίξω με τις πλάτες, τους ώμους, τα πόδια, τα χέρια, τη μύτη μου που μοιάζει με μύτη πυγμάχου, με το στήθος μου, τις τρίχες μου…».
Και η φωνή;
«Η φωνή είναι το ηχείο αυτού του κολασμένου πλάσματος. Και νομίζω ότι ο Τζούλιαν (σ.σ.: εννοεί τον Σνάμπελ) με διάλεξε στην αρχή για αυτή τη φωνή. Επρεπε κάποιος ισπανόφωνος να παίξει αυτόν τον ρόλο. Να μιλάει και ισπανικά αλλά και αγγλικά με ισπανική προφορά. Αυτή η μείξη, όπου ο τόνος της φωνής του Αρένας παραμένει αναλλοίωτος, είναι το ηχητικό σήμα κατατεθέν της ταινίας».
Και τώρα το Χόλιγουντ, στα χνάρια του Μπαντέρας;
«Εξαρτάται από το κόστος και το τίμημα. Δεν ξέρω τι θα κάνω αύριο αλλά σήμερα σας βεβαιώνω ότι δεν είμαι αποφασισμένος να κατεβάσω τα βρακιά μου».
* Αναφορά στην αυτοβιογραφία του Ρεϊνάλντο Αρένας στα «βιβλία», σελ. 28.
