Στις αρχές Ιουλίου το χοροθέατρο της Πίνα Μπάους θα παρουσιάσει στο Ηρώδειο ένα από τα παλαιότερα έργα του, το «1980», μια αλληλουχία σκηνικών εικόνων στις οποίες οι χορευτές καταδύονται στην παιδική τους ηλικία ανασύροντας φόβους, όνειρα, απαγορεύσεις και αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο φοβίες, φαντασιώσεις και νευρώσεις της συνείδησής μας. Τότε, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, η Πίνα Μπάους αποκρυστάλλωσε τα βασικά χαρακτηριστικά του χορογραφικού της ύφους, ενός μείγματος θεάτρου και χορού, σε μια προσπάθεια εξάντλησης των ορίων της σωματικής εκφραστικότητας. Εκτοτε εμβαθύνει αυτά τα στοιχεία με διαρκώς νέες παραλλαγές και εκδοχές, επαναλαμβάνει τα ευρήματά της σε νέα συμφραζόμενα. Στο έργο «1980» δοκίμασε για πρώτη φορά την επαφή των χορευτών με τους θεατές. Με τα χρόνια η έμπνευση αυτή έγινε ένα είδος τετριμμένου αστείου αλλά επανέρχεται και στο τελευταίο, άτιτλο ακόμη, έργο της που είχε πρεμιέρα πριν από λίγες ημέρες στο Βούπερταλ. Σε κάποιο σημείο οι χορεύτριες, φορώντας οπωροφόρα καπέλα, κερνούν καφέ τους θεατές. Εννοείται ότι πίνει μόνο η πρώτη σειρά (στο Ηρώδειο τα πράγματα θα είναι δύσκολα ακόμη και γι’ αυτήν).
Εμπνευση από τη Βραζιλία
Κατά τη συνήθεια των τελευταίων χρόνων και το καινούργιο έργο της Μπάους συμπυκνώνει και εκφράζει εντυπώσεις και εμπειρίες από την παραμονή του μπαλέτου σε κάποια χώρα του πλανήτη: αυτή τη φορά τόπος έμπνευσης ήταν το Σαλβαδόρ ντε Μπάια στη Βραζιλία. Οι εντυπώσεις θα ήταν μάλλον καταιγιστικές αφού στο έργο κυριαρχεί η τροπική φιληδονία με υπόκρουση σάμπας και ρούμπας. Η σχεδόν εντελώς ανανεωμένη ομάδα της Μπάους ξέρει να χορεύει με δεξιοτεχνία αλλά δεν έχει ακόμη την ωριμότητα να εκφράσει εσωτερικά ρήγματα και κατολισθήσεις, όπως τα εναπομείναντα παλιά στελέχη στα δραματικά τους σόλι. Ενα από αυτά τα στελέχη, η Ελενά Πικόν, ξεκινά την παράσταση μασουλώντας με σκέρτσο υπό την ασφυκτική συνοδεία ενός χορευτή μπροστά στο μικρόφωνο ένα πορτοκάλι και μας διηγείται: «Ξύπνησα ένα βράδυ από μια τρομερή κράμπα στο πόδι, σύρθηκα στο παράθυρο σφαδάζοντας από τον πόνο και τι να δω; Εξω ένας καταπληκτικός έναστρος ουρανός. Και τότε μονολόγησα: Δόξα τω Θεώ που με έπιασε αυτή η κράμπα και ξύπνησα». Ισως αυτή να είναι και η ουσία του έργου: μας κατατρύχουν κάθε λογής ψυχικές οδύνες αλλά η ομορφιά του κόσμου μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από μια πρόσκαιρη παρηγοριά.
Ιλιγγος επί σκηνής
Ο Πέτερ Παμπστ, μόνιμος πια σκηνογράφος της Πίνα Μπάους, έστρωσε στα λευκά τη σκηνή της Οπερας του Βούπερταλ και έκλεισε το βάθος με έναν άσπρο ημικυκλικό ορίζοντα. Πάνω του προβάλλονται συνεχώς βίντεο από τη Βραζιλία με μια ταχύτητα που επιτείνει τον χορό και μερικές φορές προκαλεί ίλιγγο επί της σκηνής. Στον ορίζοντα προβάλλονται ανεμοδαρμένες φοινικιές, σκαφίδια σαν καρυδότσουφλα στα κύματα, πίθηκοι που ακροβατούν πάνω στις λιάνες. Οταν στο φόντο προβάλλεται ένα σμήνος κοκκινοκέφαλα φλαμίνγκο που ξεκουράζονται, στη σκηνή μια χορεύτρια απαριθμεί επιστημονικά τα οστά του κρανίου μιας συναδέλφου· όταν στο φόντο κροταλίζουν τα κρουστά μελαψών τυμπανιστών, στη σκηνή μια άλικη μορφή επιδίδεται στους δικούς της ιεροτελεστικούς σπασμούς· όταν στο φόντο εμφανίζονται αναρίθμητα παπαγαλάκια πάνω στα κλαδιά, στη σκηνή ζευγαράκια παίρνουν θέσεις νωχελικά πάνω σε λευκούς καναπέδες. Υπάρχουν όμως και στιγμές όπου η ξέφρενη αυτή χορογραφία καταλαγιάζει, η οθόνη στο φόντο παραμένει λευκή, ανασηκώνεται μόνο λίγο και από τη σχισμή προβάλλουν γκριζοπράσινα φυτά τροπικού δάσους. Μια τέτοια στιγμή εκσφενδονίζεται στη σκηνή ο Χόρχε Πουέρτα Αρμέντα με μαύρη κωδωνόσχημη φούστα που τη συγκρατεί από μέσα ένα κρινολίνο και χορεύει λεπτά ολόκληρα με κεκαυμένα πόδια: είναι ο υποβλητικός χορός μιας μαύρης ταραντούλας.
Η ερωτικά διακεκαυμένη ζώνη
Ενα από τα προσφιλή θέματα της Πίνα Μπάους είναι ο κριτικός υπομνηματισμός των στερεοτύπων που διέπουν τις σχέσεις των δύο φύλων και βέβαια δεν θα τον παρέλειπε σε ένα έργο εμπνευσμένο από μια ερωτικά διακεκαυμένη ζώνη. Ας τα ξεχάσουμε λοιπόν μπροστά στην Μπάους αυτά που ξέραμε για την πολιορκητική σεξουαλικότητα του άνδρα και την υπομονετική συστολή της γυναίκας. Οσες φορές και αν ξαπλώσει φαρδιά πλατιά στη σκηνή μόλις δει τον εκλεκτό της η Εντι Μαρτίνες σηκώνοντας ως το κεφάλι τη φούστα της για να του δείξει το βρακί της, αυτός θα προσπεράσει αδιάφορος. Οσες φορές και αν τρυπώσει η Τζούλι Σάναχαν κάτω από το διάφανο σεντόνι που καλύπτει τον διαλεχτό της μουρμουρίζοντας έμμεσα παρακάλια, ξαναβγαίνει ανέγγιχτη και τρομερά εκνευρισμένη. Στο καινούργιο αυτό έργο οι ρόλοι των δύο φύλων εμπλουτίζονται με στοιχεία που αναμφίβολα παραπέμπουν στη διογκωμένη και συχνά απατηλή σεξουαλικότητα των τουριστικών θερέτρων. Ανδρογυνικά στοιχεία στη σκηνή από μια ομάδα χορευτών που εμφανίζονται με φουστίτσες και κοθόρνους, διαφήμιση θελγήτρων σε ένα πάρτι σε κάποια βραζιλιάνικη παραλία, όταν όλοι οι χορευτές και οι χορεύτριες παρελαύνουν κρατώντας πετσέτες με κρουστά γυναικεία γυμνά πάνω τους.
Η γιορτή του νερού
Ολόκληρος ο θίασος εμφανίζεται επί σκηνής και στην καταληκτική γιορτή του νερού ενώ στο φόντο προβάλλονται οι καταρράκτες του ποταμού Ιγκουασού. Παρά τις ενοχλήσεις ενός φύλακα που τους αγριοκοιτάζει, καταφέρνουν να στήσουν έναν αγωγό που μεταφέρει το νερό από τον καταρράκτη στη σκηνή. Η εκτροπή της υδάτινης ροής οδηγεί το έργο στο τέλος του μέσα σε έναν πανζουρλισμό από πιτσιλίσματα και μουσκέματα. Το έργο αυτό της Πίνα Μπάους είναι μια ιλιγγιώδης διαδοχή στιγμιοτύπων και ευρημάτων χωρίς συνεκτικό ιστό, όπως στις μεγάλες δραματικές συνθέσεις της, χωρίς υπονοούμενα κοινωνικής κριτικής, όπως σε παλαιότερες χορογραφίες της. Είναι μια περιήγηση στην παρθένα φύση και στις σύγχρονες πλαζ της Βραζιλίας, ένα κοκτέιλ οινοπνευματωδών που δεν αρκεί για να γίνει ελιξίριο. Επιβεβαιώνει και εφέτος την τάση της Πίνα Μπάους να δίνει τα τελευταία χρόνια μεγαλύτερα περιθώρια στον χορό και λιγότερα στο θέατρο. Πάντως και μόνο η σάμπα του πρώτου μέρους αυτού του έργου να έμενε θα αρκούσε για να εντάξει την Μπάους στους μεγάλους χορογράφους του καιρού μας: οι γυναίκες κάθονται σε καρέκλες, οι άνδρες στροβιλίζονται γύρω τους σε κατάσταση έκστασης, τους στρίβουν τον λαιμό, τις σηκώνουν ψηλά, τις κραδαίνουν πάνω από τα κεφάλια τους και αυτές ξαναπέφτουν στο έδαφος με απονενοημένα πηδήματα πάνω από τις ράχες των ανδρών. Και δεν ξέρεις αν είναι τελετουργικό του έρωτα ή φονικό στο δάσος.
Το χοροθέατρο του Βούπερταλ της Πίνα Μπάους παρουσιάζει στις 8 και 9 Ιουλίου στο Ηρώδειο το έργο της «1980: Α piece by Pina Bausch».
