Η μεγαλύτερη επανάσταση του 20ού αιώνα είναι αναμφιβόλως η επανάσταση των γυναικών. Μια διαφορετική επανάσταση από εκείνες που έχουμε γνωρίσει, μια επανάσταση ήπια και συγχρόνως δυναμική. Ηπια, γιατί δεν βάλλει εναντίον της κοινωνίας των ανδρών που οι γυναίκες αγαπούν, και δυναμική, καθ’ ότι διαρκής και αναπότρεπτη. Ποιος σήμερα θα μπορούσε να αμφισβητήσει την αρχή ότι με όμοια εργασία οι γυναίκες δικαιούνται όμοια αμοιβή, αρχή νομοθετημένη από το… 1972!; Αναπότρεπτη επίσης, διότι ποιος σήμερα θα μπορούσε να αρνηθεί σε μια γυναίκα να ανοίξει έναν λογαριασμό στην τράπεζα ή απλώς να επιδοθεί σε ένα επάγγελμα χωρίς τη συγκατάθεση του συζύγου της, δύο κεκτημένα τόσο απλά τα οποία κατοχυρώθηκαν από το… 1965!; Αναπότρεπτη, τέλος, διότι ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί στη γυναίκα το δικαίωμα της ψήφου, γενναιόδωρα εκχωρηθέν από το… 1945!; Και όλα αυτά που φαίνονται νομίμως κεκτημένα χρονολογούνται μόλις μία 50ετία.
Επανάσταση διαρκής: ακόμη και σήμερα συζητούνται τα ποσοστά εκπροσώπησης των γυναικών στην πολιτική ζωή της Γαλλίας (πρέπει να επιβληθεί ένα μίνιμουμ εκπροσώπησης των γυναικών στην κυβέρνηση ή στη Βουλή ή να επιβληθούν αξιοκρατικά;). Μόλις τις τελευταίες εβδομάδες δόθηκε ένα τέλος στην απίστευτη διαμάχη που αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ονομαστεί μια γυναίκα υπουργός, πρόεδρος ή γιατρός: ως τώρα είχε επικρατήσει το άρθρο αρσενικού γένους (Madame le Ministre) ενώ εις το εξής θα λέμε η Κυρία Υπουργός, κάτι που δεν ισχύει στην ελληνική γλώσσα, από την ίδια τη γραμματική της. Η κυβερνητική αυτή απόφαση προκάλεσε μια άλλου είδους «επανάσταση» στους διαδρόμους της Γαλλικής Ακαδημίας. Με παρόμοια άλματα, φαινομενικά ασήμαντα, θα επικρατήσει όμως ας το ευχηθούμε η αυριανή βεβαιότητα: φυσική ισοτιμία ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες.
Γύρω από αυτό το θέμα η Françoise Barret – Ducrocq και η Evelyne Pisier, αμφότερες πανεπιστημιακές καθηγήτριες, έγραψαν ένα βιβλίο συναρπαστικό γύρω στις 500 σελίδες, το «Femmes en tete» («Γυναίκες επικεφαλής»).
Ενα βιβλίο μαρτυρίας και στράτευσης που γεννήθηκε από μια απλή διαπίστωση: οι εργαζόμενες γυναίκες (47% του ενεργού πληθυσμού) βρίσκονται μαζικά στις κατώτερες βαθμίδες της μισθοδοσίας. Τα πανεπιστήμια απασχολούν ως διδακτικό προσωπικό μόνο 15% γυναίκες και μόνο τέσσερις ανάμεσά τους έχουν εκλεγεί ακαδημαϊκοί. Η εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική ζωή δεν συζητείται. Ερημία. Ο κατάλογος παρόμοιων διακρίσεων είναι μεγάλος και επιβαρυντικός. Μολαταύτα οι γυναίκες αποδεικνύουν τις ίδιες ικανότητες με τους άνδρες: να σπουδάζουν, να μορφώνονται, να διδάσκουν, να δικάζουν, να θεραπεύουν, να διοικούν ή να διευθύνουν. Αυτή την αυξανόμενη μειονότητα των πρωτοπόρων μελετούν η Françoise Barret – Ducrocq και η Evelyne Pisier. Η πορεία των γυναικών, η ιστορία μιας γενιάς που έλαβε το δικαίωμα στη γνώση, και από τη γνώση την εξουσία. Η διαδρομή των σκεπτομένων, των επικεφαλής επιχειρήσεων και των διανοουμένων από τη Jacqueline de Romilly και την Julia Kristeva περνώντας από την Anne Sinclair και τη Martine Aubry. Και ανάμεσα στις 100 γυναίκες που συνιστούν τη Γαλλία, όπως το τιτλοφόρησε η εβδομαδιαία επιθεώρηση «L’ Express», δύο Ελληνίδες: η Μαρίνα Αϊζενστάιν, γεννημένη από έλληνα πατέρα διπλωμάτη, σήμερα πρόεδρος της αρχαιότερης σχολής ψυχανάλυσης (Ψυχαναλυτική Εταιρεία του Παρισιού) και η Ελένη Βαρίκα, καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι, που προσέφεραν πολλά στην υπόθεση των γυναικών.
Μέσα από συνεντεύξεις, μακριά από θεωρίες και ιδεολογίες, συναντώνται οι γυναίκες και αναδύονται κάποιες σταθερές γραμμές συμπεριφοράς. Πρώτον: παρά την επικρατούσα αντίληψη στις τάξεις των γυναικών ότι η επιτυχία τους εξαρτάται από την τύχη ή τις ευνοϊκές συγκυρίες και παρά τη μετριοφροσύνη, παραδοσιακά γυναικεία αρετή, αποδείχθηκε ότι οι γυναίκες επιτυγχάνουν χάρη στην επιμονή, στην εργασία και στη γνώση.
Δεύτερη διαπίστωση: οι γυναίκες συχνά χρειάζεται να επιδείξουν περισσότερη ποιότητα και ποσότητα εργασίας για να κερδίσουν τη θέση που τους αξίζει.
Τέλος, τρίτη διαπίστωση: αυτή η αποφασιστικότητα ενθαρρύνθηκε συχνότατα από τους γονείς, ιδιαίτερα τον πατέρα, που επέδειξαν άκρα εμπιστοσύνη (παρά την παραδοξολογία ότι οι ίδιοι προτιμούσαν τις συζύγους τους στην οικογενειακή εστία), έπειτα από τους συζύγους, τους σημαντικότερους συμμάχους στην υπόθεσή τους.
Πέρα από τις παραπάνω διαπιστώσεις, αυτές οι γυναίκες, σήμερα υπουργοί, αστροναύτες ή δημοσιογράφοι, δεν διαφέρουν από τις άλλες γυναίκες. Μας προκαταλαμβάνουν ότι δεν πρόκειται για εξαιρετικές περιπτώσεις (superwomen) ακόμη και αν όλες ομολογούν ότι η εκλογή τους ήταν πολύπλοκη. Ολες πάντως βεβαιώνουν ότι ο καταναγκασμός στην ερωτικοποίησή τους δεν λειτουργεί πλέον. Μπορούν να είναι πτυχιούχοι και sexy. Αντίθετα ο καταναγκασμός στη μητρότητα δεν έχει πάψει ούτε θα πάψει. Οι γυναίκες δεν έχουν τελειώσει με τις ενοχές τους. Λέγεται επίσης, και αυτό μπορεί να είναι καινοφανές, ότι εργάζονται με ευχαρίστηση, με πεποίθηση για ό,τι κάνουν και όχι από καθαρή φιλοδοξία. Ο ζήλος είναι το κίνητρο της δραστηριότητάς τους και ο ζήλος προσδίδει νόημα στην εργασία τους. Και αυτές οι γυναίκες δεν είναι σπάνιες εξαιρέσεις, και αυτή είναι η ευχάριστη είδηση. Είναι χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες. Με τόσες γυναίκες σε θέσεις – κλειδιά μπορούμε να αναρωτηθούμε αν αυτό το ρεύμα θα επιφέρει πραγματικές κοινωνικές αλλαγές. Εν ολίγοις, οι γυναίκες διοικούν όπως οι άνδρες ή επιβάλλουν ένα άλλο είδος διοίκησης που θα διαφοροποιήσει την ουσία της ίδιας της εξουσίας; Από τα δύο ένα: ή θεωρούμε την εξουσία ουδέτερη και αδιάφορη απέναντι στο ανδρικό ή το θηλυκό γένος, όπου εκτός από ασήμαντες λεπτομέρειες ενδυματολογικού ή διακοσμητικού χαρακτήρα τίποτε δεν θα αλλάξει. Ή θεωρούμε αντιθέτως ότι πρόκειται για μια υπόθεση θεμελιωδώς ανδρική από τη δομή της και την ίδια την ύπαρξή της, με δύο ενδεχόμενες αντιμετωπίσεις: είτε η γυναίκα θα επιτύχει μεταβαλλόμενη σε άνδρα επαγγελματικώς εννοείται και τίποτε δεν θα αλλάξει είτε η γυναίκα θα αλλάξει ύφος, ήθος και εργασιακές συνήθειες. Η ισότητα δεν σημαίνει διόλου ομοιομορφία. Οι γυναίκες του παρόντος βιβλίου, λέει η Françoise Barret – Ducrocq, δείχνουν μια εξαιρετική πολυμορφία. Ελεύθερες και αυτεξούσιες δεν προσδιορίζονται πια αποκλειστικά και μόνο σε σχέση με τον άνδρα.
Είμαστε λοιπόν μακριά από την εποχή κατά την οποία ο Rousseu, πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, δήλωνε κατηγορηματικά: «Η εκπαίδευση των γυναικών πρέπει να αναφέρεται στον άνδρα. Οι γυναίκες οφείλουν να αρέσουν στους άνδρες, να τους είναι χρήσιμες, να συμπεριφέρονται έτσι ώστε να εμπνέουν την αγάπη και τον σεβασμό του άνδρα, να τους ανατρέφουν όταν είναι νέοι, να τους φροντίζουν όταν είναι ενήλικοι, να τους παρηγορούν, να τους κάνουν τη ζωή γλυκιά και ευχάριστη. Ιδού τα καθήκοντα των γυναικών ανά τους αιώνες και ιδού τι πρέπει να μάθουν από την παιδική τους ηλικία». Και σαν επιβεβαίωση της ρήσης του Rousseau, η Γαλλική Επανάσταση αν και διακήρυξε την ισότητα και προήγαγε τον άνδρα σε ενεργό πολίτη, η γυναίκα παρέμεινε… γυναίκα, στην καλύτερη περίπτωση μητέρα ενός άξιου πολίτη.
Είμαστε μακριά από εκείνη την εποχή αλλά χρειάζεται περίσκεψη, ώστε η επιλογή του καθενός να μην είναι η επιλογή του άνδρα ή της γυναίκας αλλά η επιλογή του ανθρώπινου όντος εν γένει.
«Femmes en tete» (Γυναίκες επικεφαλής), ένα βιβλίο εξαιρετικό που, ενώ πραγματεύεται την κοινωνική επιτυχία, μιλά στο βάθος για την ελευθερία.
* Η Françoise Barret – Ducrocq, μία εκ των συγγραφέων του βιβλίου «Femmes en tete», θα βρίσκεται την Πέμπτη στην Αθήνα, για να μιλήσει για τις όλο και περισσότερες γυναίκες της εξουσίας (Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, στις 7.30 μ.μ.).
Η κυρία Κατερίνα Βελισσάρη είναι διευθύντρια του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης (CTL) του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
