Η Κίνα γοήτευε τους πολίτες του δυτικού κόσμου και δη τους διανοουμένους πριν από την κατάληψη της εξουσίας από τον Μάο και τον επαναστατικό του στρατό, πριν ακόμη από την εξαγγελία της Πολιτιστικής Επανάστασης, το περιβόητο κίνημα το οποίο έχει αμφισβητηθεί έντονα από τους ίδιους τους Κινέζους που συμμετείχαν σε αυτό, είτε μέσω της λογοτεχνίας («Αγριόκυκνοι, τρεις κόρες της Κίνας» της Γιουνγκ Τσανγκ, Εστία, 1997, και «Αφήστε τα εκατό λουλούδια ν’ ανθίσουν» του Φεγκ Τζι Τσε, Θεμέλιο, 1997) είτε μέσω της μαρτυρίας («Η ιδιωτική ζωή του προέδρου Μάο» του Σούι Λι Ζι, Καστανιώτης, 1995). Ο εξωτισμός, οι μανδαρίνοι, ο μυστικισμός, η κομφουκιανή διδασκαλία, η γλώσσα, τα ιδεογράμματα είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που συνιστούν το μέγα φάσμα γοητείας της μακρινής αυτής χώρας.
Στην Ελλάδα, παρά τις σποραδικές εκδόσεις βιβλίων από την Κίνα, ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά σχετικά με τη λογοτεχνία της μικρή γεύση από αυτήν είχαν πάρει παλαιότερα οι αναγνώστες της Επιθεώρησης Τέχνης (αρ. 23-24, 1956) στο αφιέρωμα για τον κινεζικό πολιτισμό. Επομένως, είναι μάλλον άγνωστη η άνθηση στην Κίνα ενός είδους αστυνομικής φιλολογίας τον 13ο αιώνα και η εμφάνιση δημοφιλών μυθιστορημάτων τον 17ο, δηλαδή πολλά χρόνια πριν από την έκδοση των αστυνομικών διηγημάτων του Εντγκαρ Αλαν Πόε και τις περιπέτειες μυστηρίου του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ. Σε αυτή τη λογοτεχνική παράδοση, σε μελέτες για την καθημερινή ζωή στην αρχαία Κίνα και σε στοιχεία αντλημένα από παλαιές πηγές στηρίχθηκε ο Ολλανδός Ρόμπερτ βαν Γκούλικ (1910-1967) για να γράψει τη μεγάλη σειρά αστυνομικών μυθιστορημάτων του πάνω από 20 με ήρωα τον δικαστή Τι, τον γενειοφόρο ντετέκτιβ, ο οποίος ως πρώιμος Σέρλοκ Χολμς εξιχνιάζει εγκλήματα την περίοδο της δυναστείας των Τανγκ. Ηδη από το 1949, προτού γράψει τις δικές του ιστορίες με αυτόν τον ήρωα, ο Βαν Γκούλικ μετέφρασε τρεις περιπέτειες του δικαστή Τι.
Ο συγγραφέας υπήρξε διαπρεπής σινολόγος, ασχολήθηκε δε ιδιαιτέρως με την ιστορία, τη λογοτεχνία και την καλλιγραφία. Το 1934 μπήκε στη διπλωματική υπηρεσία και εκπροσώπησε τη χώρα του στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Ινδία και στην Ουάσιγκτον, ως γραμματέας και σύμβουλος πρεσβείας. Η τελευταία θέση του ήταν στο Τόκιο, όπου υπηρέτησε ως τον θάνατό του.
«Το μυστηριώδες παραβάν» (αγγλικός τίτλος «The lacquer screen») είναι μία από τις περιπέτειες του δικαστή Τι στην περιφέρεια Πενγκλά, το 665 μ.Χ., όπου είχε διορισθεί επίτροπος. Ηταν τότε που διοικούσε την απέραντη αυτοκρατορία η δυναστεία των Τανγκ (618-907 μ.Χ.), που έμεινε στην Ιστορία ως η χρυσή εποχή της κλασικής κινεζικής ποίησης. Η φήμη του δικαστή Τι ως ενθέρμου ανιχνευτή εγκλημάτων και ταυτόχρονα ειδήμονα των γραμμάτων έγραψε και ποιήματα εγκωμιαστικά της χρησιμότητας της γεωργίας είχε φθάσει στις τέσσερις γωνιές της αυτοκρατορίας, ιδιαιτέρως της επαρχίας Σαντούνγκ, απέναντι από την κορεατική χερσόνησο. Ταξιδεύοντας ως τουρίστας μαζί με τον βοηθό του, τον υπαστυνόμο Τσιάο Τάι, έναν πρώην ληστή ταξιδιωτών, ο Τι αναλαμβάνει να εξιχνιάσει τη δολοφονία της συζύγου τού Τενγκ Καν επιτρόπου της περιφέρειας Γουέι-πινγκ , της επονομαζομένης Ασημένιος Λωτός.
Σαν άλλος Ηρακλής Πουαρό θυμίζει όμως περισσότερο τον αστυνόμο Μεγκρέ του Σιμενόν θέτει σε λειτουργία τα φαιά κύτταρα του εγκεφάλου του και ανακαλύπτει τον δολοφόνο του Ασημένιου Λωτού, η οποία μαζί με τον σύζυγό της είναι εξαιρετικοί ποιητές, πασίγνωστοι στους φιλολογικούς κύκλους της κινεζικής πρωτεύουσας. Εξιχνιάζει επίσης και ένα δεύτερο έγκλημα είχε φανεί ως αυτοκτονία , τη δολοφονία ενός εύπορου επιχειρηματία, του συζύγου της ωραίας γυναίκας που αποκαλείται Φθινοπωρινό Τριαντάφυλλο. Για να φέρει σε πέρας το δύσκολο έργο της διαλεύκανσης αυτών των υποθέσεων συναντά σε σπίτια και δημόσιους χώρους τους βασικούς μάρτυρες και υπόπτους. Επισκέπτεται πανδοχεία, ταβέρνες, καπηλειά, τεϊποτεία και συνομιλεί με χαρτοπαίκτες, ζητιάνους, νταβατζήδες, πόρνες, κλέφτες, διαρρήκτες, ανθρώπους του υποκόσμου αναμεμειγμένους σε μυστηριώδεις υποθέσεις μοιχείας, απάτης, βιασμού, εκβιασμού και εξαφάνισης, όπου πρωταγωνιστούν ζωγράφοι, τραπεζίτες, μεταξέμποροι και άλλα επίλεκτα μέλη της καλής κοινωνίας.
Ο Ρόμπερτ βαν Γκούλικ έχει γράψει ένα κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα με όλα τα βασικά γνωρίσματα του είδους μόνο τα κινεζικά ονόματα ξενίζουν αρχικά τον αναγνώστη χωρίς να στέκεται σε ασήμαντες λεπτομέρειες, οι οποίες κουράζουν και ίσως αποπροσανατολίζουν. Το βάρος της αφήγησης πέφτει στη δράση των ηρώων που διανθίζεται από στιγμές της καθημερινότητας στην Κίνα το 1961 ο ίδιος δημοσίευσε την κλασική μελέτη «Η σεξουαλική ζωή στην αρχαία Κίνα» και περιγραφές του οικογενειακού βίου, των ερωτικών σχέσεων, της λειτουργίας της Δικαιοσύνης, της ενδυμασίας, των διασκεδάσεων, του φαγητού και των διαφορών στον τρόπο ζωής ανάμεσα στις ανώτερες τάξεις, στους φτωχούς και στους λούμπεν.
Οι πληροφορίες που μας παρέχει ο συγγραφέας είναι πολλές και ποικίλες. Μαθαίνουμε ότι στην αρχαία Κίνα οι φτωχοί πατέρες πωλούσαν τις κόρες τους σε σωματέμπορους, οι οποίοι τις προωθούσαν σε πορνεία. Ωστόσο η αγνότητα και η πίστη των γυναικών ήταν τα θεμέλια της κοινωνικής τάξης, γι’ αυτό ο νόμος επέβαλλε ποινή θανάτου στους μοιχούς. Το παράνομο ζευγάρι στην περίπτωση σύλληψης επ’ αυτοφώρω κινδύνευε από επί τόπου εκτέλεση ενώ, αν περνούσαν από δίκη, ήταν βέβαιη η καταδίκη τους σε θάνατο με αποκεφαλισμό. Η θέση της γυναίκας δεν ήταν προνομιακή, αν κρίνουμε από τη συνήθεια δύο ή περισσότερες σύζυγοι και παλλακίδες να υπηρετούν τον ίδιο άνδρα – αφέντη. Η γυναίκα – πόρνη συνήθιζε να περπατά στον δρόμο μπροστά από τον πελάτη της ενώ, αντιθέτως, η γυναίκα – σύζυγος, όταν έβγανε έξω, έπρεπε να βαδίζει λίγα βήματα πίσω από τον άνδρα της.
Αναφορικά τώρα με τη διατροφή του πληθυσμού, μαθαίνουμε ότι, ενώ στα πανδοχεία οι φτωχοί έτρωγαν κατά κανόνα χυλό από αλεύρι φασολιών, οι εύποροι απολάμβαναν ένα μενού που περιλάμβανε φρέσκο ποταμίσιο ψάρι, μαγειρεμένο στην κατσαρόλα με σάλτσα πιπερόριζας, ψητές μπεκάτσες, καπνιστό χοιρομέρι, σούπα από αβγά ορτυκιών και άλλες εκλεκτές σπεσιαλιτέ.
Αλλη εξαιρετική πληροφορία είναι εκείνη που αφορά ορισμένες πλευρές της κινεζικής φιλολογικής ζωής. Επί δύο χιλιάδες χρόνια στην Κίνα όποιος ήθελε να ακολουθήσει σταδιοδρομία σε δημόσια υπηρεσία έπρεπε να επιτύχει στους σχετικούς λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, όπου μπορούσαν να πάρουν μέρος όλοι οι πολίτες, ανεξάρτητα από ταξική καταγωγή. Αυτό προσέδιδε στο σύστημα διακυβέρνησης της χώρας μια δημοκρατική χροιά και εξομάλυνε κάπως τις αντιθέσεις της κινεζικής κοινωνίας. «Οι φιλολογικές δραστηριότητες έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο στην κοινωνική ζωή», σύμφωνα με τον συγγραφέα. Ανάμεσά τους η καλλιγραφία κατείχε σημαντική θέση αφού τα ιδεογράμματα ζωγραφίζονται μάλλον παρά γράφονται. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που τα ζευγάρια αντήλλασσαν μεταξύ τους στίχους με αφιερώσεις και σχέδια παιδαγωγικού χαρακτήρα που υπαινίσσονταν το ιερό νόημα της έγγαμης ζωής. Αλλά και οι λόγιοι που επισκέπτονταν πόρνες σε οίκους ανοχής ή σε κρυφά σπίτια πολυτελείας συνήθιζαν να σκαρώνουν στιχάκια και να κάνουν σκίτσα σε πρόχειρη μορφή. Ας σημειωθεί ότι η ανάπτυξη της τυπογραφικής τέχνης στην Κίνα πολλούς αιώνες προτού ο Γουτεμβέργιος επινοήσει το τυπογραφικό του πιεστήριο είχε δώσει μεγάλη ώθηση στην ποίηση, με αποτέλεσμα να υπάρχουν στα σπίτια κομψές βιβλιοθήκες από λουστραρισμένο μπαμπού και τόμοι δεμένοι με «ακριβό μπροκάρ» από ακριβό χαρτί, «γυαλιστερό σαν λευκός νεφρίτης».
Ο δικαστής Τι ήταν ιστορικό πρόσωπο. Εζησε από το 630 ως το 700 μ.Χ. και υπήρξε λαμπρός ντετέκτιβ και σημαντικός πολιτικός άνδρας. Γεννήθηκε στην Τάι-γουάν της επαρχίας Σαν-σι. Επέτυχε στις τοπικές φιλολογικές εξετάσεις και αργότερα στις ανώτερες. Απέκτησε μια Πρώτη και μια Δεύτερη σύζυγο, ενώ εργάστηκε στα αυτοκρατορικά αρχεία ως τον διορισμό του ως επιτρόπου περιφέρειας και στη συνέχεια ως προέδρου δικαστηρίου. Οι περιπέτειες όμως που γράφει ο Ρόμπερτ βαν Γκούλικ είναι εξ ολοκλήρου φανταστικές, μολονότι πολλά επεισόδιά τους έχουν ληφθεί από ιστορικά αρχεία.
«Το μυστηριώδες παραβάν», έξοχα μεταφρασμένο από την αγγλική γλώσσα έχουν όμως χρησιμοποιηθεί οι τίτλοι κεφαλαίων της γαλλικής έκδοσης , περιλαμβάνει χρονολόγιο των ερευνών του δικαστή Τι μέσα από τα μυθιστορήματα του Βαν Γκούλικ, ένα υστερόγραφο του συγγραφέα και 14 εικόνες του ίδιου με κινεζική τεχνοτροπία. Από το Θεμέλιο έχουν κυκλοφορήσει και άλλα βιβλία με ήρωα τον δικαστή Τι ενώ η Αγρα έχει εκδώσει το «Δολοφόνοι και ποιητές».
Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας.
