Στα «Δοκίμια ΙΙ» ο Αρης Μπερλής είχε συμπεριλάβει και δύο obituaries –το ελληνικό ισοδύναμο το απέφευγε συστηματικά –που εντέλει δεν είναι άλλο από κατάθεση των απόψεών του περί λογοτεχνίας και λογοτεχνικής μετάφρασης. Διότι, με όποιο θέμα και αν καταπιανόταν, εκεί κατέληγε και προκαλούσε τους συνομιλητές του να ανταποκριθούν.
Είναι λοιπόν περιττό να εμμείνω στα τυπικά ενός obituary –ότι ο Αρης γεννήθηκε στην Πάτρα το 1944, ότι παράτησε την Ιατρική στο 2ο έτος για να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη μετάφραση και την κριτική. Οπωσδήποτε δεν θεωρώ καθόλου περιττό να επισημάνω ότι υπήρξε αυτοδίδακτος και στους δύο αυτούς τομείς, κάτι που συχνά άφηνε άφωνους όσους συνομιλητές τύχαινε να τον ρωτήσουν σε ποιο πανεπιστήμιο είχε κάνει τη διατριβή του. Οι γνώσεις του και κατ’ επέκταση τα γραπτά του υπήρξαν αποτέλεσμα επίπονης και συστηματικής δουλειάς και εμμονικής αφοσίωσης στο σαφές και στο ουσιαστικό.
Κατά δήλωσή του με τη μετάφραση ασχολήθηκε από πολύ νεαρή ηλικία, διότι του άρεσε. Η ενασχόλησή του με την κριτική ήταν το φυσικό επακόλουθο μιας σε βάθος γνώσης της λογοτεχνίας και μιας τολμηρής και διεισδυτικής ματιάς. Σε όλη του τη ζωή οι δύο αυτές δραστηριότητες συμπορεύονταν, παραδίδοντας κείμενα που στάθηκαν «δείκτες πορείας» για την ελληνική πραγματικότητα.
Η αναστροφή του με τον μοντερνισμό απέδωσε εξαιρετικές, θα τολμούσα να πω οριστικές, μεταφράσεις της Βιρτζίνια Γουλφ και του Τζέιμς Τζόις, μεταξύ άλλων. Η βαθιά του γνώση της κλασικής λογοτεχνίας εκφράστηκε με την αξεπέραστη μετάφραση του έργου της Εμιλι Μπροντέ «Ανεμοδαρμένα Υψη». Οι μεταφράσεις απαιτητικών έργων της λογοτεχνικής θεωρίας και κριτικής, όπως «Ο καθρέφτης και το φως» του Μ. Εϊμπραμς και τα «Δοκίμια για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία» του Ρ. Γιάκομπσον έλυσαν στην κυριολεξία τα χέρια της πανεπιστημιακής κοινότητας, που είχε πια τα σπουδαία αυτά κείμενα μεταφρασμένα σε άψογα ελληνικά και με γερές εισαγωγές. Ο συνδυασμός κατάρτισης και οξύτατης ματιάς έδωσε κείμενα κριτικής που μας έκαναν να δούμε τη νεοελληνική λογοτεχνία με άλλη ματιά.
Σε αυτή τη σύντομη προσωπογραφία αναπόφευκτα θα συμπεριλάβω και τη δραστηριότητα του Αρη Μπερλή ως εκδότη. Οι βραχύβιες εκδόσεις «Κρύσταλλο» θα μείνουν στην εκδοτική ιστορία ως οι άψογες αισθητικά και μεταφραστικά εκδόσεις που τόλμησαν να κάνουν θαρραλέα έως απόκοτα για την εποχή ανοίγματα στην κλασική και στη σύγχρονη λογοτεχνία. Στη διορατικότητα του Αρη οφείλεται η γνωριμία του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με τον Τζον Κουτσί, τον μετέπειτα νομπελίστα, παντελώς άγνωστο τότε, παρά την ήδη λαμπρή πορεία τού «Περιμένοντας τους βαρβάρους» ανά την Ευρώπη.
Αφησα σκοπίμως τελευταία τη δραστηριότητα του Μπερλή ως δασκάλου. Οταν ανέλαβε τη διεύθυνση του αγγλικού τμήματος στο κέντρο λογοτεχνικής μετάφρασης, το ΕΚΕΜΕΛ, πάσχισε να εμφυσήσει στους μαθητές του την αγάπη του για τη γνώση και για τη μετάφραση. Η πορεία του και εκεί, όπως και στον εκδοτικό χώρο, ήταν κοπιώδης και αγχογόνος, διότι η δουλειά του ήταν, όπως πάντα, απαιτητική. Και δεν ευοδώθηκε όπως την είχε συλλάβει, γιατί λίγοι ήταν εκείνοι που συμμερίστηκαν την προσπάθειά του και τη στήριξαν. Ομως οι παλιοί μαθητές του δηλώνουν σε κάθε ευκαιρία πως το θεωρούν τιμή τους που τον είχαν δάσκαλο.
Τούτο ένα φευγαλέο νεύμα σ’ έναν δύσκολο αποχαιρετισμό.
Η κυρία Αθηνά Δημητριάδου είναι μεταφράστρια.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
