Κώστας Παπαγεωργίου
Εκτακτο δελτίο καιρού Εκδόσεις Μελάνι, 2017, σελ. 64, τιμή 9 ευρώ
Κανένα έκτακτο δελτίο καιρού δεν προοιωνίζεται αγαθές ειδήσεις. Aυτό ακριβώς ισχύει και για το τελευταίο ποιητικό βιβλίο του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου (Κ.Γ.Π.) με τον τίτλο Εκτακτο δελτίο καιρού. Ούτως ή άλλως η λογοτεχνία, και ειδικότερα η κοσμική ποίηση, δεν αποτυπώνει την ανθρώπινη ευτυχία. Ετσι κι εδώ.
Η αίσθηση που έχει κάποιος μελετώντας τα 40 πεζόμορφα ποιήματα του Δελτίου, μονοσέλιδα ή δισέλιδα, είναι ότι το περιεχόμενό τους έχει να κάνει με το Κακό. Το Κακό του αδόκητου θανάτου και της συντριβής του σώματος. Αυτό τo Kακό εκτίθεται αράδα-αράδα, σελίδα-σελίδα, έτσι ώστε όλα εντέλει τα ποιήματα να δείχνουν πολυπρισματικά τον όλεθρο. Tην ίδια στιγμή ο ποιητής είναι ωσάν να βρίσκεται και ο ίδιος μέσα στην εξιστόρηση του αποτρόπαιου.
Δεν εκθέτει γεγονότα «έξωθεν», ως ένας απλός μάρτυρας/θεατής. Κατασκευάζει το ποίημα «έσωθεν». Δεν μετέχει στο πένθος –είναι και ο ίδιος μέρος του πένθους. Ευρίσκεται μέσα στην ύλη ενός οικοδομήματος το οποίο, καθώς ολοκληρώνεται, «κτίζει» εντός του τον κτίστη. Σε αντίθεση με τον Αλεξανδρινό που «κτίζεται» ανεπαισθήτως από άλλους εντός των τειχών, ο Κ.Γ.Π. αυτοεγκλείεται ενσυνειδήτως. Θα έλεγα, όπως ένας μεταξοσκώληκας, που, ωστόσο, δεν πρόκειται να διατρυπήσει το κουκούλι του ως απελευθερωμένη νύμφη/ψυχή.
Ανεπανόρθωτα νέα
Ιδού ένα τμήμα από το πρώτο μέρος (Α’) του Δελτίου: «Ανεπανόρθωτα νέα νοτιάδες δριμείς και απαστράπτων καιρός βροχερός ανατρέπουν προβλέψεις και διάθεση να μιλήσει κανείς για σημάδια επαφής διασταυρώσεις βλεμμάτων […] Κάτω απ’ το χώμα ο ουρανός πλάθει δικό του φως δικά του αστέρια νέμεται που αναμασούν διαρκώς βοσκές βροχής και όσο βαθαίνει η νύκτα φλέγονται οι φλέβες διάφανες παιδιών που ασήμωσαν τον ύπνο τους σε υπερούσια μήτρα. Η αγάπη στήνει δόκανα και ο σεβάσμιος ήχος της ταχύτητας τώρα αναπαύεται σκουριά σε μάντρες που χάσκουν αδιάντροπα στις παρυφές της πόλης». Ιδού και το καταληκτήριο μέρος (Μ’): «[Ελα να σου δείξω πώς η μέρα διδάσκει τους αρχάριους του πένθους πώς παίρνει τα μέτρα της σιωπής του καθενός με τη μεταλλική μεζούρα της λύπης όσο ακόμη είναι αράγιστη μετά μετράει τα πέλματα τα σχηματίζει στην επιφάνεια ηχηρού χαρτιού με κάρβουνο βραδυφλεγούς φωτιάς ώστε άφοβα να περπατούν στους κήπους του εφιάλτη.]». Οι αγκύλες μέρος του ποιήματος.
«Ανεπανόρθωτα νέα», «κάτω απ’ το χώμα ο ουρανός», «σκουριά σε μάντρες που χάσκουν αδιάντροπα», «επιφάνεια ηχηρού χαρτιού με κάρβουνο βραδυφλεγούς φωτιάς», «περίπατος στους κήπους του εφιάλτη», ιδού τα βασικά στοιχεία που καταγράφει το Δελτίο σε όλη την έκτασή του. Θα μπορούσε κάποιος να χαρακτηρίσει το Δελτίο όχι τόσο ως λεκτική εκφορά πένθους (η λέξη επανέρχεται πολλές φορές) αλλά ως περιγραφή ενός τελετουργικού πένθους και θρήνου. Η όποια αιτία της καταγραφής δεν αφορά πλέον την πηγή του Κακού καθώς ο χρόνος του πένθους αυτονομείται ως ποίημα.Αυτός που μένει τώρα ενώπιόν μας είναι ο ίδιος ο ποιητής. Ενας μάρτυρας post mortem.
Προγυμνάσματα πένθους
Ας επανέλθουμε στο καταληκτήριο μέρος του Δελτίου. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό το «Ελα να σου δείξω πώς η μέρα διδάσκει τους αρχάριους του πένθους»; Και σε ποιον απευθύνεται; Σημαίνει ότι όλα τα προηγούμενα μέρη του Δελτίου ήσαν απλώς προοίμια, προγυμνάσματα πένθους; Νομίζω, ναι! Και στα 40 μέρη του ποιήματος προβάλλεται η εμπειρία του πένθους. Καλύτερα: κατακτάται το πένθος. Για να κοινολογηθεί, να διασπαρεί στον αναγνώστη. Και (όπως συμβαίνει πάντα) ο ποιητής είτε έχει μαθητεύσει στο πένθος, είτε στον έρωτα, είτε στη δόξα (για να θυμηθούμε τον Ρίτσο) αναλαμβάνει ρόλο οδηγού σε χώρους δύσκολους και επικίνδυνους. Συμπεριφέρεται πλέον ως ένα έκφρον μέντιουμ. Είναι ο ενδιάμεσος. Αυτόν τον μεσολαβητικό ρόλο του ποιητή τον γνωρίζουμε ήδη από τον Πλάτωνα, μολονότι ο φιλόσοφος πιστεύει ότι ο ποιητής είναι ένας «λερωμένος» μεσολαβητής από τον οποίο αποκρύπτεται το ουράνιο φως. Εδώ όμως στο Δελτίο, δεν έχουμε κάποιον που παρακολουθεί τα συμβαίνοντα σε έναν υπερουράνιο κόσμο για να μας τα κοινολογήσει. Ο ποιητής παρακολουθεί τον επίγειο θάνατο, συχνότατα μάλιστα εστιάζει την προσοχή του στα υπόγεια φαινόμενα φθοράς του σώματος. Σχεδόν τα αγγίζει, σχεδόν τα οσμίζεται. Αλλά το Δελτίο, όπως και κάθε ποίημα που σέβεται τον εαυτό του, διαφεύγει από τις συγκεκριμένες αιτίες που το γέννησαν. Συνιστά κείμενο καθολικής σημασίας. Αποβαίνει φιλοσοφώτερον από την ίδια την αιτία του.
Εκτενής λοιπόν αφήγηση ενός άωρου, «ανεπίτρεπτου» θανάτου. Εξού οι νεκρώσιμες σκηνές. Ο επιτάφιος θρήνος. Ο τάφος. Η ταφή. «Τώρα τα χέρια του νεωκόρου ανάβουν κεριά με ανέπαφη εντελώς τη γυάλινή τους φύση. Στο ραγισμένο μέτωπο τρίζει μισοσβησμένης φλόγας λίγο φως του παγερού γαλάζιου το ίχνος και ακινησία πράσινη σκεπάζει το έλος του απογεύματος». «Επειδή το θαύμα του θανάτου δεν είναι παρά το γυμνό σώμα μιας μέρας ξαπλωμένης σε ολόλευκο μάρμαρο» κ.λπ. Ομως προσοχή! Εδώ δεν έχουμε έναν τελειωμένο, τετελεσμένο θρήνο. Στο Δελτίο δεν αποτυπώνεται μόνο ένα ζωντανό μοιρολόι. Ο σπαραγμός, η οδύνη των περιλειπόμενων. Το Δελτίο είναι ένα λογοτεχνικό κείμενο, υψηλής, θα το χαρακτήριζα, στάθμης. Και έχοντας αυτή τη φύση δεν μπορεί παρά (εντέλει) να θέτει (ενσυνειδήτως) το παμπάλαιο μυστήριο της γραφής. Αλλωστε για γραφή έχουμε να κάνουμε αφού ένα «δελτίο» αποδελτίωση δηλώνει, καταγραφή, γραφή. Σε όλη την έκταση του Δελτίου ό,τι μένει αδιατάρακτο είναι η γραφή, το μελάνι, το μαύρο κάρβουνο πάνω στο χαρτί. Και όχι μόνο: στο κείμενο γίνεται αναφορά στην ίδια την (διά)πραξη της γραφής, στην ύπαρξη του ίδιου του ποιήματος: «μελάνι απλώνεται στα κρημνώδη κλαδιά της αγάπης». «Εκεί που εντέλει εκβάλλει αυτό το ποίημα θα συναντηθούμε».
Προχωρημένη τεχνική
Ποίημα λοιπόν ευγενές και πένθιμο το
Δελτίο. Αλλά πώς ποιείται. Ποια η
λέξις του και κυρίως με ποιον τρόπο εκφέρεται, πώς συντάσσεται το κείμενο. Το
Δελτίο έχει προκύψει μέσα από μια προχωρημένη τεχνική. Θα την αποκαλούσα «μετα-υπερρεαλιστική», θέτοντας ως αρχή αυτής της τεχνικής την υπερρεαλιστική
Υψικάμινο! Ποια είναι η αρχή του μεγάλου νεωτερικού ποιήματος που κυκλοφορεί αρχές του ευλογημένου (για τα γράμματά μας) 1935. Τέλεια συντακτική δομή φράσεων και περιόδων, παντελής κατάλυση των λεκτικών, νοηματικών δεσμών μέσα στη φράση/περίοδο.
Είναι αυτό που εξόργισε τους «λογικούς» κριτικούς και επιπόλαιους αναγνώστες του 1935. Και ακόμη εξοργίζει μερικούς. Εδώ στο Δελτίο η «σύνταξη» του κειμένου ακολουθεί την ίδια «λογική», αλλά σε ηπιότερους τόνους. Συντακτική ορθοδοξία, τολμηρή, αλλά όχι «ανόητη», ή άστοχη εκφορά λόγου. Οπως γίνεται με τον ακατανόητο κάποτε συνειρμό του ενδιάθετου λόγου μας. Η δυσνόητη κάποτε εκφορά των ποιημάτων του Δελτίου ακολουθεί τις κινήσεις μιας ταραγμένης γλώσσας που ολοφύρεται.
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
