Κέϊτι Κιταμούρα:Το τοπίο με άγγιξε βαθύτατα

Katie Kitamura
Ενας χωρισμός
Μετάφραση Γιώργος Μαραγκός.Εκδόσεις Κέδρος, 2017, σελ. 224, τιμή 13,30 ευρώ

Η ειλημμένη απόφαση να ζητήσεις διαζύγιο από το έτερόν σου ήμισυ δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να προχωρήσεις επισήμως σ’ αυτή την πράξη. Κάθε άλλο, είναι μια υπόθεση που μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά σύνθετη στο μεσοδιάστημα, ιδίως αν είσαι η σύζυγος ενός γοητευτικού κατά συρροήν γυναικά και η πεθερά σου είναι κάπως πληθωρική.

«Oλα ξεκίνησαν με ένα τηλεφώνημα από την Ιζαμπέλα. Hθελε να μάθει πού ήταν ο Κρίστοφερ και βρέθηκα στη δύσκολη θέση να της πω ότι δεν ήξερα. Θα πρέπει να της φάνηκε απίστευτο. Δεν της είπα ότι ο Κρίστοφερ κι εγώ ήμασταν σε διάσταση έξι μήνες και είχα να μιλήσω στον γιο της σχεδόν έναν μήνα».

Αυτή είναι η πρώτη παράγραφος του μυθιστορήματος «Eνας χωρισμός» της Κέιτι Κιταμούρα. Πρόκειται για ένα ταχύρρυθμο αισθηματικό θρίλερ που διαδραματίζεται στην Ελλάδα, στην Πελοπόννησο, και πιο συγκεκριμένα στη Μάνη.

Πρωταγωνίστρια πάντως στο βιβλίο είναι η φωνή (και συνεπώς η οπτική, για να μην πούμε ο ίδιος ο εγκέφαλος) της ανώνυμης αφηγήτριας, μεταφράστριας το επάγγελμα, η οποία φαίνεται να έχει βρει την ιδανική δουλειά για τον χαρακτήρα της, καθώς «έβρισκα κάτι ελκυστικό στη δυνατότητα της μετάφρασης για παθητικότητα». Η ίδια, ενώ προσπαθεί να διαχειριστεί τις ψυχολογικές συνέπειες της απιστίας και συγχρόνως να αλλάξει συναισθηματικό κεφάλαιο στη ζωή της, διακατέχεται από μια ιδιότυπη αταραξία, κάτι που δίνει την εντύπωση ενός αποσυντονισμένου εκκρεμούς ανάμεσα στη βουβή συντριβή και στην αποστασιοποιημένη απάθεια.

Αυτό, λοιπόν, που δεν αποκάλυψε στην πεθερά της ήταν πως είχαν συμφωνήσει με τον άντρα της να κρατήσουν μυστικό τον χωρισμό τους. Στο μεταξύ όμως ο Κρίστοφερ αποφάσισε να πάει στον Γερολιμένα της Μάνης για να συνεχίσει την έρευνά του πάνω στις μοιρολογίστρες της περιοχής, ώστε να ολοκληρώσει το δεύτερο βιβλίο που έγραφε για «τις τελετουργίες του πένθους ανά τον κόσμο». Κατόπιν, ο ίδιος εξαφανίστηκε μυστηριωδώς. Και κάτι έπρεπε να γίνει. Κάποιος έπρεπε να τον αναζητήσει. «Αν η Ιζαμπέλα ήξερε ότι μου είχε αγοράσει αεροπορικό εισιτήριο για να πάω να ζητήσω διαζύγιο από τον γιο της, μάλλον θα με είχε σκοτώσει» παραδέχεται η ηρωίδα μας, η οποία σύντομα θα βρεθεί σ’ έναν ξένο τόπο που έχει μεν ταλαιπωρηθεί «από τις φωτιές» αλλά διατηρεί ανέπαφη τη μεταφυσική του γοητεία.

«Πέρασα σχεδόν έναν ολόκληρο μήνα εκεί, πριν από περίπου μία δεκαετία. Και η αλήθεια είναι ότι δεν τριγύρισα και πολύ στην περιοχή, παρέμεινα κυρίως στον Γερολιμένα. Το ίδιο το τοπίο με άγγιξε βαθύτατα, άσκησε πάνω μου μια πρωτόγνωρη επίδραση. Τα πάντα στο μυθιστόρημα αναδύονται μέσα από αυτό το ξεχωριστό τοπίο. Θα έλεγα ότι και η αφηγήτρια, ως χαρακτήρας, βγήκε μέσα από αυτό το τραχύ αλλά όμορφο τοπίο. Η αφήγηση επομένως προσαρμόστηκε σε αυτή την ιδιαιτερότητα» εξήγησε η 38χρονη συγγραφέας μιλώντας προς «Το Βήμα». Τις προάλλες την εντοπίσαμε στη γαλλική πρωτεύουσα. «Γεννήθηκα στην Καλιφόρνια, η οικογένειά μου είναι ιαπωνικής καταγωγής, μένω στη Νέα Υόρκη (σ.σ.: είναι παντρεμένη με τον συγγραφέα Χάρι Κούνζρου) και τώρα με βρίσκετε στο Παρίσι, όπου διδάσκω αυτή την περίοδο. Οι ημέρες μου εδώ δεν διαφέρουν από τις άλλες στις ΗΠΑ: περνάω αρκετό χρόνο με τα παιδιά, κάνω τα μαθήματά μου, διαβάζω και γράφω». Η Κέιτι Κιταμούρα, εκτός από πεζογράφος, είναι δημοσιογράφος και κριτικός τέχνης. Η διατριβή της είχε τον ασυνήθιστο τίτλο «Η αισθητική του χυδαίου και το σύγχρονο αμερικανικό μυθιστόρημα». Για την ίδια «ήταν μια ευκαιρία να προβληματιστώ για το φύλο και την τάξη με αισθητικούς όρους –ή καλύτερα, να διερευνήσω με ποιους τρόπους η αισθητική διαμορφώνει τις αντιλήψεις μας για αυτά τα δύο κομβικά ζητήματα». Ισως όμως να μην είχε ασχοληθεί ποτέ τόσο συστηματικά με τη λογοτεχνία, αν είχε καταφέρει να γίνει μπαλαρίνα. «Οταν ήμουν έφηβη, προετοιμαζόμουν σοβαρά ώστε να ασχοληθώ επαγγελματικά με το μπαλέτο, όμως σταμάτησα απότομα στα δεκάξι μου εξαιτίας ενός σοβαρού τραυματισμού. Αυτό παραμένει μία από τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις της ζωής μου, κάτι που μάλιστα αναγκάστηκα να αντιμετωπίσω σε σχετικά νεαρή ηλικία».

Το μυθιστόρημα «Ενας χωρισμός» (A Separation, 2017) είναι το τρίτο της αλλά είναι η πρώτη φορά που η ίδια χρησιμοποιεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση. «Ασφαλώς και μπορώ να διακρίνω το νήμα που συνδέει τα βιβλία μου, στην πραγματικότητα όμως αυτό το νήμα είναι τόσο μύχιο για τον κάθε συγγραφέα που δεν καθίσταται εύκολα προφανές σε κάποιον άλλο. Ωστόσο, έχετε δίκιο να επισημαίνετε τη διαφορά. Το «Ενας χωρισμός» είναι ένα αρκετά διαφορετικό βιβλίο. Οταν άρχισα να το γράφω, ήξερα ότι ήθελα να εγκαταλείψω το ύφος των δύο προηγούμενων, θέλησα να μην επαναλάβω μια ευκολία για μένα, που είναι και μια τακτική υπεκφυγής εν τέλει –γιατί κάθε συγγραφέας γνωρίζει ότι το ύφος που χρησιμοποιεί είναι και ένας τρόπος να κρύβεται. Αποφάσισα να δοκιμάσω ένα ύφος πιο χαλαρό, πιο «λυμένο», κάτι που να προσεγγίζει μια γραφή πιο ατελή, ήθελα να φαίνονται όλα στην πρόζα». Το ενδιαφέρον είναι πως η αφηγήτρια της Κέιτι Κιταμούρα περιγράφει τη διάλυση της ίδιας της σχέσης της τηρώντας μια απόσταση που φαντάζει εργαστηριακή, σχεδόν «μικροβιολογική». Μοιάζει να είναι τόσο ουδέτερη συναισθηματικά που φέρνει τον αναγνώστη σε μια περίεργη αμηχανία. «Με ενδιαφέρει πάρα πολύ να παρακολουθήσω πώς αστυνομεύεται το συναίσθημα, ειδικά μέσα στο πλαίσιο της δυτικής κουλτούρας. Εχω την αίσθηση ότι ζούμε σε μια εποχή όπου καλούμαστε συνεχώς να εξωθούμε τα συναισθήματά μας σε δημόσια θέα. Αλλά υπάρχουν και συναισθήματα που είναι αρκούντως περίπλοκα και δεν μπορούν να παρουσιαστούν με έναν απλοϊκό τρόπο. Τι συμβαίνει στον εσωτερικό μας κόσμο όταν βρισκόμαστε υπό συνεχή πίεση να δείξουμε τις διεργασίες της εσώτερης ύπαρξής μας; Νομίζω ότι αυτό το χάσμα ανάμεσα στην «εξωτερική» και στην «εσωτερική» μας ζωή είναι πολύ σημαντικό και απολύτως απαραίτητο, πρέπει να το προστατεύουμε, κάτι που σημαίνει –με άλλα λόγια –ότι πιστεύω πάρα πολύ στην αξία της ιδιωτικότητας. Θέλησα να γράψω ένα μυθιστόρημα όπου θα ήταν απολύτως διαφανής και ξεκάθαρη η απόσταση ανάμεσα σε αυτά που λέει η βασική ηρωίδα και στο πώς η ίδια συμπεριφέρεται δημοσίως».

Σε κάθε περίπτωση, η Κέιτι Κιταμούρα σκέφτεται αλλιώς την ηρωίδα που η ίδια δημιούργησε. «Νομίζω ότι είναι μια παθιασμένη γυναίκα. Το θέμα είναι πως τα βιώνει όλα τόσο έντονα, τόσο που δεν αφήνει τον εαυτό της να έρθει αντιμέτωπη με αυτά τα συναισθήματα, διότι νιώθει πως υπάρχει ο κίνδυνος όλα αυτά να την καταπιούν. Υποθέτω επομένως πως, αν λ.χ. η Αννα Καρένινα ή η Εμα Μποβαρί μπορούσαν να διαβάσουν την ιστορία της, θα έλεγαν πως είναι υπερπροστατευτική, ότι παραφυλάει τα νώτα της». Γιατί σε μια τέτοια ιστορία απουσιάζει η εκδοχή του Κρίστοφερ; Είναι «απών». Γιατί; «Είναι όπως λέτε «απών» αλλά συγχρόνως είναι και εντατικά παρών –είναι ο κενός πυρήνας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται το βιβλίο.

Ως έναν βαθμό, το μυθιστόρημα είναι και η ιστορία ενός φαντάσματος, και κάθε τέτοια ιστορία βασίζεται στην απουσία (όπως ακριβώς συμβαίνει με την επιθυμία). Είχα, βέβαια, απόλυτη συναίσθηση τι συμβαίνει. Στην πλειοψηφία ανάλογων ιστοριών που αναπαράγονται και πολλαπλασιάζονται μέσω της λαϊκής κουλτούρας, το σημείο εκκίνησης είναι πάντοτε μια νεκρή ή εξαφανισμένη γυναίκα. Αυτό ήθελα να το αντιστρέψω, ήθελα κάτι να ξεκινήσει από έναν εξαφανισμένο άνδρα και ύστερα να κυνηγήσω την απουσία του από την οπτική γωνία μιας γυναίκας». Μήπως –ρωτήσαμε τη συγγραφέα –οι διαπροσωπικές μας σχέσεις, έτσι όπως τις αναπτύσσουμε οι άνθρωποι, έχουν και μια λανθάνουσα διάσταση θρίλερ που υπό κανονικές συνθήκες προτιμάμε να αγνοούμε; «Εγώ το πιστεύω πως είμαστε ένα μυστήριο ο ένας για τον άλλο. Ακόμα περισσότερο πιστεύω ότι ο καθένας μας είναι ένα μυστήριο για τον ίδιο του τον εαυτό. Ετσι το βλέπω: έρχεται πάντοτε η στιγμή κατά την οποία κάποιος που θεωρούμε ότι γνωρίζουμε πολύ καλά μεταμορφώνεται ξαφνικά σ’ έναν ξένο άνθρωπο –αυτή είναι η στιγμή που πυροδοτεί και το μυθιστόρημα.

Ασφαλώς και μπορούμε να δώσουμε «αφηγηματικές» εξηγήσεις –και στη λογοτεχνία και στη ζωή, ότι συνέβη το ένα ή το άλλο –αλλά έχω την πεποίθηση ότι μια τέτοια αιφνίδια αποξένωση, μια τέτοια απομάκρυνση, μια τέτοια ανοικείωση αν θέλετε, είναι πολύ πιθανό να αποτελεί απλώς ένα σταθερό κομμάτι των ανθρώπινων σχέσεων, της παράξενης και απρόβλεπτης ανθρώπινης συμπεριφοράς». Στο μυθιστόρημα της Κέιτι Κιταμούρα αυτό το διαβάζουμε και αλλιώς: «Τι είναι τελικά μια σχέση παρά δύο άνθρωποι, και μεταξύ δύο ανθρώπων πάντοτε θα υπάρχει χώρος για εκπλήξεις και παρεξηγήσεις, για πράγματα που δεν εξηγούνται. Ισως ένας άλλος τρόπος να το πει κανείς είναι ότι μεταξύ δύο ανθρώπων πάντοτε θα υπάρχει χώρος για αποτυχίες της φαντασίας». Πριν κλείσουμε τη συνομιλία μας, ζητήσαμε από τη συγγραφέα να μας πει αν οι λέξεις «ρομαντισμός» και «φεμινισμός» σημαίνουν κάτι για αυτήν. «Σημαίνουν ακόμα πάρα πολλά και οι δύο, πιστεύω πολύ και στις δύο».