Ο Πολίτης και ο Αγγελός του είναι πάλι εδώ

Πριν από λίγο καιρό παρουσιάσαμε στο «Βήμα» την πρωτοβουλία των «Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας» (ΑΣΚΙ) να ψηφιοποιήσουν την Επιθεώρηση Τέχνης, εμβληματικό περιοδικό μιας πάλαι ποτέ Αριστεράς, και να την αποδώσουν στους μελετητές. Παλαιούς και νεότερους.

Το καλό δευτέρωσε καθώς κυκλοφορεί ήδη από τα «Αρχεία» ψηφιοποιημένος και ο Πολίτης του Αγγελου Ελεφάντη. Πρόκειται για περιοδικό ανεκτίμητης αξίας για κάθε ερευνητή της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής Ιστορίας του τόπου από το 1976 ως το 2008, χρονιά που φεύγει Αγγελος. Ο Πολίτης όμως δεν αναφερόταν μόνο σε θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος.

Ηταν, χάρη στην κοσμοπολίτικη αντίληψη του Αγγελου, ένας πομπός διεθνών πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών ειδήσεων. Επιπλέον, δεκάδες πολιτικοί και αναλυτές της (τότε) ελληνικής Αριστεράς (και όχι μόνο), μελετητές, πολιτικοί επιστήμονες, φιλόλογοι, ποιητές, πεζογράφοι κ.ά. βρήκαν στέγη στον Πολίτη, ένα πολυπολιτισμικό, αιρετικό κάποτε, δημοκρατικό πάντα και, θα προσέθετα –ακόμη κι αν ενοχληθούν κάποιοι –αριστοκρατικό περιοδικό.

Πιστεύω (ενδεχομένως να υπερβάλλω) πως αν το 2008 δεν σταματούσαν να εκδίδονται τόσο ο Πολίτης του Ελεφάντη όσο και το Αντί του Παπουτσάκη, ίσως αυτή η Αριστερά, την οποία υποστήριζαν αλλά και ήλεγχαν συνεχώς, δεν θα είχε κατρακυλήσει εκεί όπου βρίσκεται σήμερα. Ισως. Πάντως δεν είναι δύσκολο, πιστεύω, να φανταστεί κάποιος πώς θα αντιδρούσε τόσο ο Πολίτης όσο και το Αντί προς το κυβερνητικό μόρφωμα Τσίπρα – Καμμένου.

Το πρώτο τεύχος του Πολίτη κυκλοφορεί τον Μάιο του 1976. Τιμή: δραχμές 40. Συντακτική Επιτροπή: Χριστόφορος Αργυρόπουλος, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Αριστόβουλος Μάνεσις, Δημήτρης Μαρωνίτης, Στέλιος Νέστωρ, Γρηγόρης Σηφάκης, Δημήτρης Φατούρος. Γραμματεία σύνταξης: Αγγελος Ελεφάντης, Δήμος Μαυρομάτης, Γιώργος Σεφερτζής. Η αρχική συντακτική επιτροπή θα αλλάξει μέσα στα 32 χρόνια της αδιάλειπτης παρουσίας του Πολίτη, άλλοτε μηνιαίου, άλλοτε 15νθήμερου. Λίγες φορές και τριμηνιαίου.

Στη μακρά πορεία του Πολίτη θα εμφανισθούν και άλλοι πολλοί συνεργάτες. Ανάμεσά τους διακρίνονται και κάποιοι από τον σημερινό κυβερνητικό ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, όπως λ.χ. ο κ. Αριστείδης Μπαλτάς και (συχνότερα) ο κ. Κώστας Ζουράρης (έτσι υπέγραφε τότε). Ο Αγγελος δεν έζησε να τους δει συγκυβερνήτες και μάλιστα υπουργούς Παιδείας καθισμένους δίπλα – δίπλα με τον κ. Καμμένο…

Κάποιος περιγράφοντας τον Πολίτη θα μπορούσε να τον τοποθετήσει, όσον αφορά το κύρος και την ποιότητά του, δίπλα στα δύο σημαντικά, προδικτατορικά περιοδικά, την Επιθεώρηση Τέχνης και τις Εποχές. Δεν θα συμφωνούσα. Ο Πολίτης είχε άλλους στόχους, άλλο ύφος, άλλη πολιτική. Διέφερε και από τα δύο σεβαστά περιοδικά. Αλλωστε ο Πολίτης του Αγγελου, ή «ο Αγγελος του Πολίτη», όπως θα προτιμούσε ο ίδιος, σύμφωνα με τον Παντελή Μπουκάλα, χρόνια συνεργάτη του, ήταν κυρίως πολιτικό περιοδικό.

Ομως δεν μιλούσε κομματικά. Παρέμεινε ως το τέλος υπέρμαχος του ΚΚ Εσωτερικού και αργότερα του ΣΥΝ, αλλά ουδέποτε μίλησε κομματικά. Εκείνο που ενδιέφερε τον Αγγελο (και τελικά είχε δίκιο, όπως φάνηκε στην πορεία) ήταν αυτός ο μικρός, ο μέγας Συνασπισμός της μεταπολίτευσης. Που χάθηκε μέσα στα θολά νερά του ΣΥΡΙΖΑ. Ο Πολίτης, οι συνεργάτες του και, οπωσδήποτε, οι αναγνώστες του παρέμειναν μακριά από τις ιαχές ενός δήθεν σοσιαλιστικού κόμματος, του ΠαΣοΚ. Ο Πολίτης ήταν ολωσδιόλου αντίθετος προς την υπερφίαλη, ανερμάτιστη, εν τέλει καταστρεπτική πολιτική του «ανάλαφρου» και συνάμα βαθέος, ανήθικου πολιτικά, ΠαΣοΚ.

Τι περιλαμβάνουν τα 330 τόσα (αν μετρώ σωστά) τεύχη του μηνιαίου και του 15νθήμερου Πολίτη; Αφιερώματα ποικίλα, κυρίως εκπαιδευτικά, λογοτεχνικά, κοινωνικά, οικολογικά. Αρθρα για τη νεότερη και νεωτερική λογοτεχνία μας. Θέματα Ιστορίας, πρόσφατης και παλαιότερης: Μεταξική δικτατορία, Κατοχή, Αντίσταση, Δικτατορία του 1967. Κείμενα ξένων διανοητών και πολιτικών.

Υπάρχουν άρθρα και σχόλια για την τρέχουσα (τότε) ελληνική και ευρωπαϊκή πολιτική, υπάρχουν συζητήσεις για μια Ανανεωτική Αριστερά, χωρίς παρωπίδες και ιδεολογήματα. Διαβάζουμε κρίσεις για τη δύσκολη και (τελικά) ημιτελή παλινόρθωση της δημοκρατίας. Τον Πολίτη ενδιέφεραν πολύ ο κινηματογράφος, το θέατρο, η μουσική, η λαϊκή αρχιτεκτονική. Η ζωγραφική. Ο Καραγκιόζης. Ομως εκείνο που κατά την άποψή μου ελάμπρυνε και εξακολουθεί να λαμπρύνει το περιοδικό ήσαν τα διάσημα ένθετα του Λογοτεχνικού Πολίτη. Αρχίζουν από το 32ο τεύχος του περιοδικού και φτάνουν ως το τέλος.

Είναι κείμενα/μαθήματα τερπνά και διαυγή για τη γλώσσα μας, τη λογοτεχνία μας, την παιδεία μας. Τέλος, να θυμίσουμε: όλα τα τεύχη του Πολίτη είναι τυπωμένα με το πολυτονικό σύστημα. Ο Πολίτης δείχνει ακόμη και σήμερα ένα άλλο χαμένο μέρος του γραπτού πολιτισμού μας.

«Είναι σωστή η γνώμη μας ότι ο σοσιαλισμός δεν είναι «περισσότερο κράτος», έστω λαϊκότροπο, και δεν εξαντλείται στην αντικατάσταση της απαρχαιωμένης από τη νέα, ανερχόμενη νομενκλατούρα.

Είναι σωστή η γνώμη μας πως η κοινωνία μας δεν θεραπεύεται με αυτοδιαχειριστικούς αυτοσχεδιασμούς μαθητευόμενων μάγων της οικονομίας, της διοίκησης, των διεθνών σχέσεων και της κοινωνικής οργάνωσης.

Είναι σωστή η γνώμη μας ότι ο σοσιαλισμός δεν είναι το ανώτατο στάδιο του εκσυγχρονισμένου καπιταλισμού και δεν εξαντλείται σε φοροαπαλλακτικές τακτοποιήσεις ή σε πομφολυγώδεις «κοινωνικοποιήσεις».

Είναι σωστή η γνώμη μας ότι ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει καθόλου∙ ότι θα προκύψει μέσα από μια διαδικασία κοινωνικών ανατροπών ή, πάλι, δεν θα υπάρξει καθόλου».

Ας επανέλθουμε στο παρόν. Ας θυμίσουμε ένα κείμενο του κ. Νίκου Ξυδάκη, συνεργάτη της Καθημερινής, παλαιά, προτού γίνει και αυτός οργανικό στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ. Σε κείμενό του στην Καθημερινή (30/5/2008) αναφέρεται στον πρόσφατο θάνατο του Αγγελου. Αναθυμάται τις πρωινές συναντήσεις τους, καθώς τον παρατηρούσε να έχει απλωμένες μπροστά του εφημερίδες και να τις μελετά. Ιδού η αρχή του κειμένου: «Αγγελε, αυτές διαβάζεις πρώτες το πρωί; Στο μεγάλο τραπέζι του «Πολίτη», στην οδό Κέκροπος στην Πλάκα, έβλεπα χωρισμένα τα φύλλα της «Καθημερινής» και του «Le Monde»· παραδίπλα σωριασμένες πολλές άλλες εφημερίδες. –Ναι. Για να καταλαβαίνω πώς σκέφτονται… Ηταν [συνεχίζει ο αρθρογράφος] ένα μικρό μάθημα πολιτικής σκέψης από έναν σπουδαίο διανοούμενο προς ένα αφελές μειράκιο που μπουσουλούσε στον δημόσιο χώρο».

Τα χρόνια έχουν περάσει. Τα «αφελή μειράκια» έχουν μεγαλώσει. Δεν μπουσουλάνε πια. Εχουν καθίσει και σε θώκους υπουργικούς. Τα μαθήματα πολιτικής σκέψης που τους έδινε ο Αγγελος/ Πολίτης μπορεί και να τα έχουν λησμονήσει. Μέσα στην τύρβη της πολιτικής. Δεν χάλασε δα και ο κόσμος. Σημασία έχει που ο Πολίτης και ο Αγγελος είναι πάλι εδώ. Για τους παλαιούς και κυρίως για τους νέους αναγνώστες. Τώρα μπορούν και εκείνοι να τους γνωρίσουν χωρίς διαμεσολαβήσεις. Μπορούν να συναντήσουν και τους δύο. Θα τους δουν να είναι όπως ήσαν και τότε: ακέραιοι, αυστηροί, αλλά όχι σχολαστικοί. Ευγενείς από φυσικού τους. Κριτικοί, αλλά όχι προσβλητικοί. Ευθείς, ουσιώδεις, άτεγκτοι. Ωραίοι. Ωσάν να μην έσβησαν ποτέ.