Στη δίνη του εθνικού διχασμού

Θανάσης Διαμαντόπουλος
«10 και μία δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων. Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1910-2017
1ο Τεύχος: Η δεκαετία του 1910. Εθνικός Διχασμός
Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα, 2017
σελ. 88, τιμή 6 ευρώ

Το 1967, σε ένα κλασικό πλέον βιβλίο τους (Party systems and voter alignments) οι πολιτικοί επιστήμονες Seymour Lipset και Stein Rokkan υποστήριζαν ότι, αν και υπάρχουν πολλές πολιτικές διαιρέσεις ή διαιρετικές τομές στην κοινωνία, τέσσερις είναι οι βασικές για τον Δυτικό Πολιτισμό μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση: κέντρο εναντίον περιφέρειας, κράτος εναντίον Εκκλησίας, ιδιοκτησία εναντίον εργατών και αγροτική οικονομία εναντίον βιομηχανίας. Η πιο σύγχρονη ανάλυση ψήφου [βλέπε σειρά άρθρων στον συλλογικό τόμο, Jens Rydgren (επιμ.), Class Politics and the Radical Right, 2012, Routledge] αναφέρεται στην ανάδυση νέων διαιρετικών τομών, που προσιδιάζουν στα διακυβεύματα του 21ου αιώνα.

Σε κάθε περίπτωση, είναι πλέον σαφές ότι η έννοια των διαιρετικών τομών μιας κοινωνίας σε δεδομένο τόπο και χρόνο μπορεί να φωτίσει σημαντικές πτυχές της εξέλιξής της αλλά και τη μορφή του πολιτικού συστήματος και την ένταση της πολιτικής αντιπαράθεσης.

Ο καθηγητής Θανάσης Διαμαντόπουλος, από τους σημαντικότερους σύγχρονους μελετητές του πολιτικού φαινομένου στην Ελλάδα και όχι μόνον, ξεκινά ένα τολμηρό εγχείρημα με την εξέταση των πολιτικών διαιρέσεων στη χώρα μας από την αρχή του 20ού αιώνα έως σήμερα, σε έντεκα μικρούς τόμους. Ο πρώτος είναι αφιερωμένος στη δεκαετία του 1910 και στον Εθνικό Διχασμό, που σφραγίστηκε από τη χαρισματική προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου, άγγελος για τους μισούς Ελληνες και διάβολος για τους υπολοίπους.

Η έννοια του «χαρισματικού ηγέτη» δεν αναφέρεται εδώ με την τρέχουσα χρήση του όρου. Αναφέρομαι αντίθετα στην έννοια του χαρίσματος κατά τον Max Weber, το οποίο αποτελεί από μόνο του πηγή και βάση νομιμοποίησης της εξουσίας, σε ίδια μοίρα με την ελέω Θεού Βασιλεία (παραδοσιακή νομιμοποίηση) και τη δημοκρατική νομιμοποίηση που εδράζεται στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Στη σύγχρονη ελληνική ιστορία δεν υπάρχει άλλος ηγέτης ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί χαρισματική προσωπικότητα, παρά μόνο ο Βενιζέλος. Οπως αναφέρει ο Θ. Διαμαντόπουλος, «ο ιστορικός ηγέτης του Κόμματος των Φιλελευθέρων, λυτρωτής του Εθνους για κάποιους Ελληνες… και τύραννος της κοινωνίας για πολλούς άλλους [θα] καταστεί και [θα] αποτελεί πλέον από μόνος του διαιρετική πολιτική τομή!». Η τοποθέτηση απέναντί του, λέει ο συγγραφέας, γίνεται «κυρίαρχος παράγοντας πολιτικού αυτοπροσδιορισμού». Και συμπληρώνει: «Η τελική συνέπεια ήταν το πρόσωπο και ο μύθος του Βενιζέλου να συγχωνευτούν σε ένα».

Το 1ο τεύχος της ενδεκάτομης σειράς «10 και μία δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων. Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1910-1927» επιχειρεί ακριβώς να μιλήσει για την κρίσιμη δεκαετία του 1910 και να ερμηνεύσει το φαινόμενο του Εθνικού Διχασμού. Παρουσιάζει με γλαφυρότητα και σαφήνεια τα γεγονότα και τις διαδικασίες με τα οποία η αρχική διαίρεση Βενιζελικοί – Αντιβενιζελικοί θα μεταμορφωθεί το 1912 σε Βενιζελικοί – Κωνσταντινικοί. Και πως, στη δίνη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, θα λάβει τον χαρακτήρα της αντίθεσης Αγγλοφίλων – Γαλλοφίλων, για να καταλήξει το 1917 στην «καθαρή» διαιρετική τομή Βενιζελικοί – Αντιβενιζελικοί.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η προσπάθεια του συγγραφέα να αποστασιοποιηθεί από τον «μύθο» και να αντιμετωπίσει με αντικειμενικότητα και ισορροπία το φαινόμενο «Βενιζέλος» και να το απομυθοποιήσει, κυρίως κατά την τυραννική περίοδο 1917-20. Αυτό αναδεικνύεται σαφέστατα και στα επόμενα έργα της σειράς.

To μεγάλο προσόν του έργου είναι ότι συνδυάζει μια εμπεριστατωμένη αναζήτηση και μελέτη των πολύμορφων αιτιών των διαιρέσεων/διαιρετικών τομών στην ελληνική κοινωνία και κατ’ αντανάκλαση στο ελληνικό πολιτικό σύστημα με μια απλουστευμένη γραφή, που το καθιστά κατάλληλο για την ιστορικοπολιτική ενημέρωση κάθε ενδιαφερόμενου μη ειδικού. Χωρίς βιβλιογραφικές αναφορές ή «βομβαρδισμό» με γεγονότα ο συγγραφέας πετυχαίνει την ανάλυση μιας τραυματικής περιόδου για τον ελληνισμό με ενάργεια και σαφήνεια. Και, κυρίως, με την αναφορά στο παρελθόν, μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πως το κλίμα διχασμού βρίσκει ανέκαθεν πρόσφορο έδαφος στην ελληνική κοινωνία, κυρίως κατά τις περιόδους κρίσης, και πως οι διαιρέσεις, οι συγκρούσεις, η διχόνοια μας συνόδευαν.

Η κυρία Μαριλένα Κοππά είναι επίκουρη καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.