Επεξεργαστής αναμνήσεων

Μάνος Ελευθερίου
Φαρμακείον Εκστρατείας
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις Μεταίχμιο
σελ. 220, τιμή 13,30 ευρώ

Ο Μάνος Ελευθερίου έχει κατ’ επανάληψη στραφεί με τα μυθιστορήματά του στο ιστορικό παρελθόν –και ιδίως στο μουσικοθεατρικό παρελθόν της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ερμούπολης της Σύρου, που όντας στην κορυφή της αστικής μεγαλοσύνης της, κατά τη διάρκεια του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, θα κατορθώσει να γίνει πόλος έλξης των μεγαλύτερων αθηναϊκών θιάσων. Το παρελθόν της Ερμούπολης θα δώσει το «παρών» και στο καινούργιο μυθιστόρημα του Ελευθερίου. Θα συναντήσουμε και τώρα στις σελίδες του τρανταχτά ονόματα της μουσικής και του θεάτρου (αμείωτη η λατρεία για τους παλιούς ηθοποιούς) με μια θεμελιώδη όμως διαφορά. Τα μυθιστορηματικά πρόσωπα δεν εγγράφονται πλέον στο κοινωνικό και στο ιστορικό τους περιβάλλον προκειμένου να δώσουν το στίγμα μιας εποχής, ανακινώντας τις καθημερινές πρακτικές και νοοτροπίες της: αποτελούν, αντιθέτως, φασματικά περιγράμματα που αναδύονται όχι τόσο από τον ιστορικό τους χρόνο όσο από τις αποσπασματικές μνήμες του αφηγητή.

Τη σύναξη των καλλιτεχνών με τη μορφή της Νέκυιας, την πρωτοείδαμε στο αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημα του Ελευθερίου, το Πριν απ’ το ηλιοβασίλεμα (2012), όπου τον ρόλο του Οδυσσέα αναλαμβάνει ένας αυριανός δεκαπεντάχρονος, ο Ηλ, που θα πιαστεί εξ απαλών ονύχων στο δόκανο της θεατρικής μαγείας. Ο Ηλ, που έχει πρωταγωνιστήσει και σε άλλα μυθιστορήματα του Ελευθερίου και αποτελεί το συγγραφικό του προσωπείο, είναι στο Φαρμακείον Εκστρατείας ένας άντρας προχωρημένης ηλικίας ο οποίος βρίσκεται σε φάση απολογισμού. Και στο προσκλητήριο των νεκρών του (προσκλητήριο και για ένα μυθιστόρημα το οποίο δεν θα ολοκληρώσει ποτέ) θα πάρουν μέρος όχι μόνο καλλιτέχνες μα και άλλοι πολλοί: ερωτικά ετερόδοξα αρσενικά που θα σπαταλήσουν με τον πιο άδικο τρόπο τη δύναμη και την ομορφιά τους, κορίτσια πάνω στο άνθος της ηλικίας τους που θα κυνηγήσουν με τη σκιά τους τον Ηλ επί δεκαετίες, όπως και γυναίκες ή άντρες που θα εξιστορήσουν δικά τους και ξένα πάθη.

Φιλοτεχνώντας μια σαφώς ονειρική ατμόσφαιρα (ένα ακόμα στοιχείο που έλκει την καταγωγή του από το Πριν απ’ το ηλιοβασίλεμα), ο Ελευθερίου θα τοποθετήσει τους πρωταγωνιστές του σε μια διελκυστίνδα πραγματικότητας και φαντασίας, με τον χρόνο να μετακινείται άτακτα σε όλες τις ηλικιακές περιόδους του Ηλ, οι οποίες συχνά καλούνται να συγκατοικήσουν στην ίδια παράγραφο, καταργώντας την οποιαδήποτε έννοια διαδοχής και ακολουθίας.

Αναμετρώντας το βάρος του βίου του, ο Ηλ δεν μπορεί να ενεργήσει σαν ιστοριοδίφης ή σαν συλλέκτης (αν και το υλικό του ιστοριοδίφη ή οι κατάλογοι αποκτημάτων του συλλέκτη δεν απουσιάζουν από τη δράση), αλλά σαν ένας επεξεργαστής αναμνήσεων καθοδηγημένος από την υποκειμενικότητά του. Τι είναι από αυτή την άποψη το Φαρμακείον Εκστρατείας; Μα, τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από ένα εργαλείο επιβίωσης, από έναν συλλογέα ανακινημένων βιωμάτων μέσω των οποίων προσπαθεί να αντιμετωπίσει ο αφηγητής τη φθορά και τον φόβο του θανάτου. Και καταφέρνει εδώ ο Ελευθερίου να στήσει πολυπρόσωπα και πολυεπίπεδα τοπία που θυμίζουν περιστρεφόμενη θεατρική σκηνή, ενώνοντας σε μια σχεδόν υπερρεαλιστική κοινή γραμμή τη γνώση και την εμπειρία του παρελθόντος με τον τρόμο για ένα μέλλον το οποίο είναι ήδη ενδεχομένως παρόν. Και όλα αυτά χωρίς κανένα μεγαλειώδες, εσχατολογικό ύφος αλλά με ένα υπόγειο και απελευθερωτικά παιγνιώδες χιούμορ.