C. M Woodhouse
One Omen
Εκδόσεις Hutchinson & Co, Λονδίνο, 1950
σελ. 208

«Ο μπαρμπα-Σταύρος άφησε το Λιδωρίκι λίγο πριν απ’ το σούρουπο. Είχε το γυλιό του γεμάτο ψωμί κι ένα πιστόλι κρυμμένο στη ζώνη του. Φρέσκο μαύρο ψωμί βάλε, είπε στη γυναίκα του, να με κρατήσει, όχι κίτρινο ψωμί από καλαμποκάλευρο που γίνεται σκόνη μόλις το βάλεις στο στόμα σου. Ηταν Σεπτέμβρης και οι μέρες ήταν ακόμη ζεστές αλλά είχε την πράσινη χλαίνη του περασμένη στους ώμους κι ένα φλασκί από γιδοτόμαρο γεμάτο κρασί, γιατί ανέβαινε στο βουνό κι οι νύχτες εκεί ήταν κρύες. Ηξεραν όλοι στο Λιδωρίκι ότι έφευγε στο βουνό, όλοι εκτός απ’ την ιταλική φρουρά…». Ετσι αρχίζει, σε ελληνική απόδοση, η πρώτη από τις δώδεκα ιστορίες στη συλλογή διηγημάτων «Οne Omen» (Εις οιωνός) του βρετανού στρατιωτικού, πολιτικού και ιστορικού Κρίστοφερ Μόνταγκιου Γουντχάους (1917-2001).

Είκοσι τεσσάρων ετών, τον Σεπτέμβριο του 1942, ο Γουντχάους πέφτει με αλεξίπτωτο στην Ελλάδα, μέλος και κατόπιν διοικητής της εδώ Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής. Στα τέλη Νοεμβρίου, ο Μόντι θα λάβει μέρος στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Καθώς συμπληρώνονται εφέτος 75 χρόνια από αυτό το ορόσημο της ελληνικής Αντίστασης, ο ελληνιστής Ντέιβιντ Ροσέλ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Στόκτον στις ΗΠΑ, παρουσίασε, σε διάλεξή του στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στις 31 Ιανουαρίου, μια άγνωστη λογοτεχνική εξιστόρηση των γεγονότων από τον βρετανό ιστορικό.
Επρόκειτο για την Ετήσια Διάλεξη των Αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ΑΣΚΣΑ), έναν θεσμό ο οποίος, όπως επισήμανε προλογίζοντας την εκδήλωση η διευθύντρια των Αρχείων της ΑΣΚΣΑ Ναταλία Βογκέικοφ, σκοπό έχει, από το 2006 που εγκαινιάστηκε, να αναδείξει την αξιοποίηση των αρχειακών πηγών στην ακαδημαϊκή έρευνα. Σχεδόν χαμένα, τα διηγήματα του Γουντχάους, που ένα μοναδικό τους αντίτυπο βρέθηκε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, απουσιάζουν από τις περισσότερες εργογραφίες του Γουντχάους αλλά και από την αυτοβιογραφία του (Something Ventured, 1982).
Οι δώδεκα ιστορίες αφηγούνται επεισόδια της επιχείρησης για την ανατίναξη της γέφυρας, από την προετοιμασία ως τον επίλογο της επιχείρησης, επεισόδια στα οποία ο Γούντχαους αναφέρεται στα ιστορικά βιβλία του Μήλον της Εριδος (1948) και Ο αγώνας για την Ελλάδα 1941-1949 (1976). Το Εις οιωνός φαίνεται ότι γράφεται παράλληλα με το Μήλον της Εριδος, ενδεχομένως για να αποτίσει εδώ ο Γουντχάους φόρο τιμής στους αφανείς ήρωες της Αντίστασης, στον απλό λαό της υπαίθρου που βοηθούσε τους αντάρτες και τους Συμμάχους στα βουνά.
Πρόσωπα και γεγονότα δεν είναι εντελώς πλασματικά, επισημαίνει ο συγγραφέας σε ένα μικρό σημείωμα στην αρχή του τόμου. Πράγματι, πίσω από τον αγέρωχο και θυμόσοφο μπαρμπα-Σταύρο, σταθερό πρωταγωνιστή σε όλες τις αφηγήσεις, ανιχνεύουμε τον μπαρμπα-Νικόλα Μπέη, βοσκό, κρεοπώλη, μετανάστη στην Αμερική που ανέβηκε στα βουνά, βοήθησε στην ανατίναξη της γέφυρας στον Γοργοπόταμο και εντάχθηκε μετά στον ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με την εκτίμηση του αμερικανού μελετητή, αυτές οι λογοτεχνικές αφηγήσεις λειτουργούν ως εναλλακτική ιστορική αφήγηση, συμπληρώνοντας την αυτοβιογραφία και τα ιστορικά έργα του Γουντχάους, και πιθανόν αργότερα, καταξιωμένος ιστορικός πλέον και με κατασταλαγμένες απόψεις για τα γεγονότα στα οποία συμμετείχε, ο Γουντχάους δεν ήθελε να προβάλει αυτήν την εν θερμώ μυθοπλαστική καταγραφή τους, γι’ αυτό και αποσιωπά το Εις οιωνός.
Εξαντλημένο στα αγγλικά, το μόνο λογοτεχνικό βιβλίο του Γουντχάους δεν έχει εκδοθεί στην Ελλάδα. Θα άξιζε να μεταφραστεί και να διαβαστεί παράλληλα με τις ελληνικές λογοτεχνικές αφηγήσεις για την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο. Οι ζωντανές περιγραφές αναδεικνύουν την ελληνική ύπαιθρο και τους ανθρώπους της, με τη μεγαλοσύνη και τις μικρότητές τους, όταν ο πρόεδρος του Νεοχωρίου μαλώνει με τον πρόεδρο του Παλαιοχωρίου για το ποιος θα καθαρίσει το χιόνι για να ανοίξει πέρασμα για τους Συμμάχους στα βουνά. Χαμογελούμε με την έκπληξη του βρετανού αξιωματικού μπροστά στη μεταχείριση της γυναίκας στην ελληνική αγροτική κοινωνία, σαν μουλάρι που μπορεί να κουβαλήσει φορτία και πολεμοφόδια στα κακοτράχαλα βουνά. ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, που συνεργάστηκαν μεν στον Γοργοπόταμο, συγκρούονται ήδη στα βουνά. Οι πολιτικοποιημένοι διαλέγουν στρατόπεδο. Ενα χωριατόπαιδο από το Λιδωρίκι, σερβιτόρος στο Grand Palais Hotel στην Αθήνα, εντάσσεται στην «Οργάνωση», ενάντια στους «μοναρχοφασίστες πλουτοκράτες», κι ανεβαίνει στο βουνό ακολουθώντας εντολές γιατί «Η Οργάνωση ξέρει καλύτερα». Η προσέγγιση του συντηρητικού Γουντχάους δεν είναι βέβαια φιλοκομμουνιστική, δεν είναι όμως και προκατειλημμένη. Ο βιογράφος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο συγγραφέας τόμων για την ιστορία της νεότερης Ελλάδας και τη δικτατορία των Συνταγματαρχών, έχει εδώ την ενδιαφέρουσα ματιά του ξένου που συμμερίζεται μεν, αλλά κατανοεί τη γλώσσα της κάθε παράταξης χωρίς να ανήκει.

Μόντι, Ντίλις και οι νέοι φιλέλληνες

Το μοναδικό αντίτυπο του «One Omen» που απόκειται στη Γεννάδειο δεν έχει εξώφυλλο. Στα «αφτιά» της φωτοτυπημένης παλιάς του κουβερτούρας, που επισυνάπτεται στον τόμο, βρίσκουμε αποσπάσματα κριτικής για το βιβλίο από την Ντίλις Πάουελ (1901-1995), φημισμένη σινεκριτικό των «Sunday Times», χήρα του αρχαιολόγου Χάμφρι Πέιν (1902-1936), διευθυντή της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών (1929-1936). Μια σφραγίδα Ex Libris μαρτυρεί ότι ο τόμος ανήκε στη βιβλιοθήκη της Ελίζαμπεθ και του Καρλ Μπλέγκεν, του αμερικανού αρχαιολόγου που έφερε στο φως το ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο. Μικρά στοιχεία, που συνθέτουν την εικόνα του δικτύου μιας μεσο- και μεταπολεμικής αγγλο-αμερικανικής φιλελληνικής κοινότητας, που διακρίνεται από τις προηγούμενες για το ζωηρό ενδιαφέρον της για τη ζωή στη σύγχρονη Ελλάδα, μια ζωή στην οποία αυτοί οι φιλέλληνες συμμετείχαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

Αυτή τη συμμετοχή, την εγγύτητα, την ώσμωση, διαπιστώνει ο προσεκτικός αναγνώστης των ιστοριών του Γουντχάους από τους «ελληνισμούς» στο αγγλικό κείμενο. Ενώ μεταγραμμένες ελληνικές λέξεις πλαγιογραφούνται για τη διευκόλυνση του αγγλόφωνου αναγνώστη, ιδιωματικές ελληνικές φράσεις και επιφωνήματα ενσωματώνονται φυσικά στον λόγο του Γουντχάους, ως λέξη προς λέξη μεταφορά στα αγγλικά, χωρίς αυτό να δηλώνεται κάπως στον αγγλόφωνο αναγνώστη που προφανώς θα αιφνιδιαζόταν διαβάζοντας την επιφωνηματική φράση «Μother mine, mother mine» (Μάνα μου, μάνα μου!) ή την προσφώνηση «My Christian» (Χριστιανέ μου!). Η συλλογή μαρτυρεί επίσης μια κατανόηση της νοοτροπίας και των αξιών των Νεοελλήνων. «Εμπνεύστηκα τον τίτλο από ένα θέμα κοινό για ολόκληρες γενιές Ελλήνων δυόμισι χιλιάδες χρόνια τώρα γράφει στο σημείωμά του ο Γουντχάους, «όταν όλοι οι οιωνοί φαινόταν πως ήταν εναντίον τους, εκτός από έναν: «Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης»».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ