Η «Επιθεώρηση Τέχνης» (ΕΤ) υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα περιοδικά της μεταπολεμικής και μετεμφυλιωτικής εποχής. Το 1954 μια παρέα εξόριστων στον Αϊ-Στράτη (Κ. Κουλουφάκος, Δ. Ραυτόπουλος, Τίτος Πατρίκιος, Μανόλης Φουρτούνης, Τάσος Λειβαδίτης, ο ζωγράφος Γιάννης Χαΐνης και ο αρχιτέκτονας Νίκος Σιαπκίδης, ο ιδιοκτήτης της ΕΤ) αποφασίζουν να εκδώσουν ένα περιοδικό για τα γράμματα και τις τέχνες. Ολοι τους είναι αριστεροί, με τη σημασία που ο όρος ενείχε εκείνα τα χρόνια. Ολοι τους επίσης (εκτός από τον 33χρονο Λειβαδίτη) είναι κάτω από τα τριάντα! Απευθύνονται στους παλαιότερους ομοϊδεάτες Ρίτσο, Φωτιάδη, Αυγέρη, Βάρναλη, οι οποίοι όμως αρνούνται να συμμετάσχουν στην έκδοση. Ωστόσο, πολύ συχνά και με προθυμία δίδουν κείμενα για δημοσίευση.
Το 1ο τεύχος της ΕΤ κυκλοφορεί τα Χριστούγεννα του 1954, τυπωμένο πολυτονικά, όπως άλλωστε όλα τα τεύχη, με βαρείες, οξείες κ.λπ. Τιμή: 10 δραχμές. Κείμενα: Θεοδωρίδης, Βρεττάκος, Αυγέρης, Κουλουφάκος, Λόρκα. Andre Lurcat, Τσαρούχης κ.ά. Κριτική βιβλίου, Θέατρο, Μουσική, Εικαστικά. Εδώ πληροφορούμαστε ότι το βραβείο Γκονκούρ της χρονιάς απονέμεται στη Σιμόν ντε Μποβουάρ. Το βραβείο Νομπέλ για τη φιλολογία (sic) απονέμεται στον 55χρονο Χεμινγκγουέι. Ο βραβευμένος, λόγω ασθενείας, παραμένει στην Κούβα, το βραβείο με τις 12.500 στερλίνες παραλαμβάνει ο αμερικανός πρεσβευτής.
Νιανιαϊσμός


Το τελευταίο τεύχος, το 146ο, κυκλοφορεί τον Φεβρουάριο του 1967. Εξώφυλλο: ένας δυσοίωνος πίνακας (της Μ. Κωστάκου): ένα σκοτεινό τέρας ζώο-δένδρο είναι ωσάν να προοιωνίζεται τα αμέσως επόμενα. Αρθρο της σύνταξης «Πολιτιστική επανάσταση Νιανιαϊσμού»! Αφορά δηλώσεις τους διαβόητου «υπηρεσιακού» υπουργού Δ. Νιάνα, ο οποίος διερωτάται αν ο Μίκης Θεοδωράκης «είναι κομμουνιστής ως πολιτικός και μη κομμουνιστής ως μουσικός». Ακολουθεί εκτενές κείμενο του Α. Αργυρίου για τον Γ. Θεοτοκά, ποιήματα και πεζά του Ν. Καρούζου και του Μ. Χάκα, μαζί και ένα κείμενο του Καληόρη για το φαινόμενο Τζέιμς Μποντ. Ο Βρεττάκος αποτιμά τα αποτελέσματα του 2ου ποιητικού Διαγωνισμού της «Πανσπουδαστικής». Εχουν υποβάλει ποιήματα περίπου 700 φοιτητές. Κριτές, εκτός από τον Βρεττάκο, ο Ρίτσος και ο Γκάτσος. Ο Β’ έπαινος μοιράζεται στον Μ. Γκανά και τον Ν. Χουλιαρά. Εύφημος μνεία απονέμεται στην Αντεια Φραντζή. Ακολουθούν εκτενή πεπραγμένα του 6ου Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Συνεδρίου κ.λπ. Ομως αυτό που εντυπωσιάζει σε αυτό το τελευταίο τεύχος της ΕΤ είναι τα πολιτικά σχόλια. Το περιοδικό, όχι μόνο καταδικάζει τις πολιτικές ανωμαλίες της εποχής, αλλά αναφέρεται ρητά πλέον στην επερχόμενη Δικτατορία. «Η χούντα έγινε όσο ποτέ προκλητική». Αυτό ήταν και το τελευταίο σήμα που εξέπεμψε η ΕΤ.

Μερικά από τα εξώφυλλα της «Επιθεώρησης Τέχνης»

Σήμερα, ύστερα από τόσα και τόσα, η ΕΤ επανέρχεται, σε ηλεκτρονική μορφή, ψηφιοποιημένη από τα «Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ)» και με την παραχώρηση των δικαιωμάτων από τον Ν. Σιαπκίδη. Επαινετέοι οι συντελεστές αυτής της επανεκκίνησης της ΕΤ στους μίζερους καιρούς μας. Φοιτητές, μελετητές, αναγνώστες πάσης φύσεως, παλαιοί και νέοι, θα ωφεληθούν πολύ περιδιαβάζοντας την ψηφιοποιημένη ΕΤ. Θα ήταν μάλιστα ευχής έργο αν κάποιοι νέοι άνθρωποι αναλάμβαναν να συντάξουν ένα ευρετήριο ονομάτων και θεμάτων.


Αντιπαραθέσεις


Καλό θα ήταν επίσης κάποιοι από τους κυβερνητικούς, που ίσως κάποτε έτυχε να ακούσουν για την «Επιθεώρηση Τέχνης», να της ρίξουν μια ματιά. Εκεί, στις σελίδες του περιοδικού φαίνεται η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στους αριστερούς διανοουμένους της εποχής εκείνης και σε όσους ενοικούν τα δύο τελευταία χρόνια στα υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού και όπου αλλού. Οχι βεβαίως πως οι προηγούμενοι ένοικοι ήσαν καλύτεροι. Κάθε άλλο. Αλλά ακριβώς γι’ αυτό έγινε, υποτίθεται, η αλλαγή. Εκεί, λοιπόν, θα μάθουν και αυτοί και πολλοί άλλοι ότι η ΕΤ ήταν περιοδικό της (τότε) Αριστεράς αλλά δεν έπαιζε με τους ινστρούκτορες του Κόμματος. Αναφέρομαι στη διαβόητη «υπόθεση Γκράνιν» και τη συνεπόμενη δίκη της ΕΤ από πρωτοκλασάτους κομματικούς. Η όλη ιστορία έχει ειπωθεί με όλες τις λεπτομέρειες από την Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Την ανακεφαλαιώνουμε.
Στο τ. 50/51 (Φεβρ.-Μάρτ. 1959) δημοσιεύεται σε μετάφραση του Μ. Φουρτούνη (από τα γαλλικά) το διήγημα του σοβιετικού συγγραφέα Ντανιήλ Γκράνιν «Η σιωπή». Το διήγημα (του αιρετικού τότε Γκράνιν) υπονομεύει με τον τρόπο του την επίσημη σοβιετική πολιτική. Αυτό φαίνεται να αντιβαίνει στην ελληνική κομματική γραμμή. Ο Λ. Κύρκος, ο Μ. Αυγέρης, ο Θ. Κορνάρος, ο Δ. Φωτιάδης, ο Γιάννης Ρίτσος και άλλοι, αναλαμβάνουν, από την πλευρά του κόμματος, να δικάσουν την ΕΤ. Πραγματοποιείται μια σκιώδης κομματική δίκη. Η συντακτική επιτροπή του περιοδικού υποβάλλει παραίτηση. Ο Μ. Φουρτούνης και ο Δ. Ραυτόπουλος εκδιώκονται από την επιτροπή. Ο Κουλουφάκος, αρχισυντάκτης τότε της ΕΤ, ο «πιο αναρχικός και συγχρόνως ο πιο πιστός στο κόμμα», συντάσσει ένα απολογητικό υπόμνημα 120 σελίδων. Το υπόμνημα φαίνεται να χάνεται. Το 1973 αποσπάσματά του δημοσιεύονται από τον «Ελεύθερο Κόσμο», καθώς είχε προηγηθεί έρευνα της Ασφάλειας στα γραφεία του περιοδικού. Τίτλος της δημοσίευσης, «Μυστική έκθεσις του κομμουνιστού Κ. Κουλουφάκου. Πώς εδίκαζε η ΕΔΑ τους διανοούμενούς της». Τελικά όλο το υπόμνημα εντοπίζεται στο αρχείο του Κουλουφάκου και δημοσιεύεται από την Ιωαννίδου.
Η δίκη


Στην Εισήγησή του για τη δίκη της «Επιθεώρησης Τέχνης» ο Λ. Κύρκος γράφει εκτός των άλλων «Η δημοσίευση της «Σιωπής» είναι μια κατευθείαν βολή στην καρδιά εναντίον της ΕΔΑ και της ηγεσίας της. Τα μέλη της συντακτικής επιτροπής έκαναν την πράξη αυτή επηρεασμένα από τις συζητήσεις των τριόδων κ.λπ.». Αργότερα, προς τιμήν του, θα παραδεχθεί, «Και ο Κώστας [Κουλουφάκος] και η ομάδα της ΕΤ είχαν δίκιο. Εγώ είχα λάθος. Στην κατοπινή μου πορεία προσπάθησα να το διορθώσω…». Στο τεύχος 91 (Ιούλιος 1963), αφιερωμένο στην Αντίσταση, υπάρχει φωτογραφία ενός πιάτου λαϊκής τέχνης με την επιγραφή: «Τα δαχτυλίδι’ αν έπεσαν τα δάχτυλα όμως στέκουν». Προφανώς ο λαϊκός τεχνίτης δεν θα μπορούσε να φανταστεί τότε τις κομμένες πολιτικές κεφαλές που φωνασκούν σήμερα σε μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ.
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ