«Τα παιδιά και τα εγγόνια» των λέξεων της γλώσσας μας

Γ. Μπαμπινιώτης
Λεξικό των Παραγώγων και Συνθέτων της Νέας Ελληνικής
Κέντρο Λεξικολογίας, 2016,
σελ. 996, τιμή 36 ευρώ

Αγαπώ την Ιατρική γιατί ανακαλύπτω μαζί της την καταγωγή των λέξεων της ελληνικής, έγραφε, πάνω-κάτω, στην εισαγωγή του σε ένα δημοφιλές εγχειρίδιο Ανατομικής ο παλαιός καθηγητής της Ιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος Σάββας, εξηγώντας πώς από το ουσιαστικό ηπατίτιδα και το επίθετο ηπατικός ο γιατρός και ο φοιτητής της Ιατρικής ανακαλύπτουν το ξεχασμένο στον καθημερινό λόγο ήπαρ (συκώτι), τη λέξη που γέννησε τις άλλες δύο. Αυτές τις σχέσεις, τις συγγένειες, τις γέννες των λέξεων καταγράφει το νέο Λεξικό των παραγώγων και συνθέτων της νέας ελληνικής (Κέντρο Λεξικολογίας, 2016) του Γεώργιου Μπαμπινιώτη.

Συνολικά 64.000 παράγωγα και σύνθετα σε κύρια επιλεγμένα λήμματα αναδεικνύουν τη δυναμική της ελληνικής γλώσσας, το μεγάλο φάσμα λέξεων συγγενικών, παραγώγων και συνθέτων, που αναπτύσσεται γύρω από τις λέξεις. Από το γράφω ξεπηδούν τα παράγωγα γραμμή και γραφείο, ο γραφίστας και η γραμματέας, ο γραμμωμένος και το γραμμάτιο.

Τα παράγωγα και τα σύνθετα με πρώτο ή δεύτερο συνθετικό τη λέξη λόγος φθάνουν τις 1.530 λέξεις, ένα πλήθος που περιλαμβάνει από τη λογο-θεραπεία και την παπυρο-λογία ως τον ενδυματο-λόγο και το περιληπτικό ουσιαστικό φτωχο-λογιά.

Το ένατο λεξικό του Γεώργιου Μπαμπινιώτη προβλέπεται να εξελιχθεί σε πολύ χρήσιμο εργαλείο δασκάλων και μαθητών, όχι μόνο λόγω του πλούτου του λεξικογραφικού υλικού, αλλά και των στατιστικών στοιχείων που περιλαμβάνει και τα οποία έχουν αντληθεί από μια μεγάλη τράπεζα δεδομένων και υπογραμμίζουν τον δημιουργικό χαρακτήρα της γλώσσας μας στην ιστορική της εξέλιξη.

Το υλικό οργανώνεται σε 4.300 ομάδες συνθέτων (α’ και β’ συνθετικά) και τα παράγωγα επιλεγμένων λέξεων απεικονίζονται εποπτικά σε 300 διαγράμματα. Ο χρήστης των λεξικών Μπαμπινιώτη, που ήδη αναμένει να συναντήσει φυλλομετρώντας το νέο λεξικό σχόλια, δεν θα απογοητευθεί. Στα οικεία μπλε πλαίσια βρίσκονται 350 σχόλια σε επιλεγμένα θέματα (ομόρριζα, σύνθετα, διαφορές σχηματισμού, ορθογραφία κ.ά.). Δίνονται τα σημαντικότερα προθήματα και επιθήματα, με σημασιολογικές πληροφορίες και πολυάριθμα χαρακτηριστικά παραδείγματα και το λεξικό συμπληρώνουν ετυμολογικές πληροφορίες σε κάθε λέξη, πίνακες που ταξινομούν τις λέξεις με βάση την παραγωγική τους δύναμη και μια σύντομη, εύληπτη και κατατοπιστική εισαγωγή για το τι σημαίνει ρίζα, θέμα και κατάληξη, τι είναι τα προσφύματα, και πιο ειδικά τα προθήματα και τα επιθήματα, πώς σχηματίζονται οι παράγωγες και σύνθετες λέξεις της ελληνικής.

Παράγωγα και σύνθετα των λέξεων της γλώσσας μας είναι «τα παιδιά και τα εγγόνια των λέξεων», δηλώνει παραστατικά ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, δείχνοντας πώς η λέξη-μάνα σέβομαι δίνει τη λέξη-παιδί σέβας, το οποίο παράγει τη λέξη-εγγόνι σεβάζομαι, που χάθηκε νωρίς, αλλά άφησε απογόνους τις λέξεις-δισέγγονα σεβαστός, σεβαστικός, σεβασμός, το τρισέγγονο σεβάσμιος και με τους δικούς του απογόνους, πανσεβάσμιος, αλληλοσεβασμός κ.ά.