Προσφυγικό καλειδοσκόπιο

Κωνσταντίνος Τζαμιώτης
Το πέρασμα.
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις Μεταίχμιο,
σελ. 258, τιμή 15,50 ευρώ

Το θέμα της μετανάστευσης (των Ελλήνων στο εξωτερικό και των ξένων στην Ελλάδα) απασχολεί εδώ και πολλά χρόνια τη σύγχρονη πεζογραφία, αλλά τελευταίως τείνει να ακολουθήσει μια νέα κατεύθυνση προκειμένου να βάλει δίπλα στους παλαιότερους μετανάστες τούς σημερινούς πρόσφυγες: τους ανθρώπους που άρχισαν προ ολίγων ετών να καραβοτσακίζονται στην ελληνική ακτογραμμή, περνώντας πάραυτα από την κατάσταση του μετανάστη στην εξαχρειωτική συνθήκη του πρόσφυγα (το λογοτεχνικό παρών θα δώσει εδώ πρώτος, ήδη από το 2009, ο Δημήτρης Νόλλας με τα Ναυαγίων πλάσματα) ή εκείνους που φτάνουν στις ημέρες μας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου κυνηγημένοι από το φάσμα του πολέμου στη Μέση Ανατολή και εντοιχίζονται στα κέντρα υποδοχής (ό,τι κι αν σημαίνει ένας τέτοιος όρος).

Σε ένα νησί απέναντι από τα τουρκικά παράλια τοποθετείται και η δράση του καινούργιου βιβλίου του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη, επιδιώκοντας να αποτυπώσει μια παραπληρωματική διάσταση της κρίσης που σαφώς πλέον δεν είναι μόνο ελληνική.

Το μικρό νησί πάνω στα βράχια του οποίου πέφτει ένα θηριώδες σαπιοκάραβο μπορεί να παραμένει ανώνυμο αλλά αποτελεί μια εύγλωττη προσομοίωση όλων των φαινομένων τα οποία βλέπουμε να γεννιούνται στα θαλάσσια σύνορα προσφάτως. Οι ντόπιοι τρέχουν εν πρώτοις να συλλέξουν τα πτώματα των ναυαγών και να προσφέρουν τα στοιχειώδη στους επιζήσαντες αλλά οι καβγάδες και οι συγκρούσεις δεν αργούν να ξεσπάσουν: τόσο ανάμεσα στους νησιώτες και τους ξένους όσο και στο εσωτερικό της κάθε πλευράς –ντόπιοι εναντίον ντόπιων και πρόσφυγες εναντίον προσφύγων.

Ο Τζαμιώτης δεν πάσχει ευτυχώς από πολιτική ορθότητα και σπεύδει να ισομοιράσει όχι μόνο τα αισθήματα αλλά και τις ευθύνες. Ως προς τα αισθήματα των Ελλήνων υπάρχουν εκείνοι που είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν και να συμπαρασταθούν, οι άλλοι που βιάζονται να μαντρώσουν ή να ξωπετάξουν όποιον βρουν μπροστά τους και οι τρίτοι που παρακολουθούν μελαγχολικά τη γενική παρακμή. Τα ανάλογα ισχύουν και για τα αισθήματα των ξένων: από τη μια μεριά όσοι κατακλύζονται από την αγανάκτηση και την οργή, από την άλλη όσοι έχουν επίγνωση της σκληρής τους πραγματικότητας. Οσο για τις ευθύνες, είναι βεβαίως κοινές: όλοι μαζί θα κάνουν (και οι από ‘δώ και οι από ‘κεί) τις εκ των πραγμάτων βρώμικες συναλλαγές.

Το Πέρασμα δεν είναι μυθιστόρημα όπως το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας. Ο αφηγηματικός του χρόνος είναι μόνο ο χρόνος του ασφυκτικού παρόντος (το διάστημα που χρειάζεται για να πάψει η θαλασσοταραχή και να μεταφερθούν οι ναυαγοί στο διπλανό, μεγαλύτερο νησί). Τα πρόσωπα δεν έχουν παρελθόν γιατί παραμένουν εγκλωβισμένα (σε όποια μεριά κι αν ανήκουν) στις άκρως πιεστικές ανάγκες της στιγμής. Και η πλοκή; Μα, και η πλοκή δεν διαθέτει πολλαπλά επίπεδα επειδή νησιώτες και ξένοι εξαρτώνται από μια μοίρα που δεν επιτρέπει σε κανέναν το παραμικρό περιθώριο διαφυγής. Το βιβλίο του Τζαμιώτη είναι ένα καλειδοσκόπιο χωρίς εσωτερικές αντανακλάσεις και χρώματα: το καλειδοσκόπιο μιας καθημερινότητας που λειτουργεί με μοναδικό της γνώμονα την επιβίωση, όποια φυλετική ονομασία κι αν φέρει την κάθε φορά. Και από αυτή την άποψη ο συγγραφέας καταφέρνει (ακόμα κι αν η σκηνοθεσία του είναι κάποτε προσχηματική) να ακινητοποιήσει και να διασώσει κάτι από τον διαφεύγοντα τόνο της επικαιρότητας –μιας επικαιρότητας που αλλάζει με θυελλώδη ταχύτητα τις μορφές της.