Η έκπληξη Ντίλαν

Η Σουηδική Ακαδημία συνηθίζει να μας εκπλήσσει την τελευταία εικοσαετία. Η μεγαλύτερη όμως έκπληξη ήταν η απονομή του εφετινού Νομπέλ στον Μπομπ Ντίλαν, το όνομα του οποίου συζητιόταν τις τελευταίες χρονιές αλλά κανένας δεν πίστευε στα σοβαρά ότι θα του απονεμόταν και το βραβείο. Κι ενώ τον συμπεριελάμβαναν στη λίστα των υποψηφίων, άλλους «προέκριναν» ως φαβορί τα γραφεία στοιχημάτων στη Βρετανία.

Οταν η γενική γραμματέας της Ακαδημίας ανακοίνωσε το όνομα του εφετινού νομπελίστα, οι δημοσιογράφοι που περίμεναν απέξω ξέσπασαν σε κραυγές ενθουσιασμού. Ζήτω λοιπόν η δεκαετία του 1960.

Ο Μπομπ Ντίλαν «έχει δημιουργήσει νέες ποιητικές εκφράσεις μέσα στη σπουδαία αμερικανική μουσική παράδοση» λέει η ανακοίνωση της Ακαδημίας. Αλλά παρόμοια θα μπορούσε κανείς να πει και για άλλους τροβαδούρους, όπως ο Λέοναρντ Κοέν, για παράδειγμα, ή παλαιότερα ο Ζακ Μπρελ και ο Λεό Φερέ.

«Είναι ένας σπουδαίος ποιητής της αγγλικής γλώσσας που χρησιμοποιεί τη μουσική για να δημιουργήσει έννοιες και λέξεις» είπε η γενική γραμματέας της Ακαδημίας. Και ακόμη: «Αν πάτε πίσω στην Ιστορία πριν από 2.000 ως 3000 χρόνια, είχαμε τον Ομηρο, τη Σαπφώ. Ηταν ποιητές που έλεγαν ιστορίες. Αλλά αυτές οι διηγήσεις συνοδεύονταν από μουσικά όργανα».

Δεν είναι ανάγκη να είναι κανείς καθαρολόγος για να μην πείθεται από τέτοιες κοινοτοπίες που συνοδεύουν ένα τόσο σοβαρό βραβείο. Τα πράγματα είναι πιο απλά. Ο οιοσδήποτε καλοπροαίρετος θα έλεγε πως αν η Ακαδημία ήθελε να πάει εφέτος το βραβείο στην ποίηση, είχε πολλές καλύτερες επιλογές. Κι αν επέλεγε τις ΗΠΑ (για να πάψουν οι Αμερικανοί να διαμαρτύρονται που έχουν να δουν Νομπέλ από το 1993 που απονεμήθηκε στην Τόνι Μόρισον), είχε τουλάχιστον μία πρώτης τάξεως υποψηφιότητα: τον Τζον Ασμπερι, ο οποίος όσο Αμερικανός είναι άλλο τόσο είναι κι Ευρωπαίος.

Ποιητής των ήχων

Κατά το παρελθόν εκφράστηκαν πολλές αντιρρήσεις για τις επιλογές του βραβείου. Επί του προκειμένου όμως φοβάται κανείς ότι το Νομπέλ απομακρύνεται από εκείνο που γνωρίζαμε όλα αυτά τα χρόνια. Ο Ντίλαν βραβεύθηκε επανειλημμένως (και με το Οσκαρ) για εκείνο που δημιούργησε: τη μουσική και τα τραγούδια του, με τα οποία μεγαλώσαμε πολλοί. Και βεβαίως υπάρχει ποίηση σε αυτά, όπως υπάρχει και σε πλήθος άλλα πράγματα –σε τελευταία ανάλυση και στην ίδια τη ζωή. Είναι σπουδαίος ποιητής των ήχων αλλά στην περίπτωσή μας κάτι τέτοιο δεν σημαίνει τίποτε. Τα τραγούδια του τα αγάπησαν σε όλον τον κόσμο για εκείνο που μετέδιδαν ακόμη και σε όσους δεν γνώριζαν την αγγλική γλώσσα και όχι επειδή «χρησιμοποιεί τη μουσική για να δημιουργήσει νέες έννοιες και λέξεις». Οσο κι αν δεν θέλει κανείς να προβεί σε δίκη προθέσεων, δεν μπορεί να πειστεί από τέτοιες αποφάνσεις. Ούτε από τη δήλωση του ίδιου του Ντίλαν: «Θεωρώ τον εαυτό μου πρώτα ποιητή και μετά μουσικό. Ζω σαν ποιητής και θα πεθάνω σαν ποιητής».

Βιβλία με τους στίχους των τραγουδιών του Μπομπ Ντίλαν εκδόθηκαν αρκετά, αλλά τα ποιήματα σε πρόζα με τίτλο Tarantula που εξέδωσε είναι μέτρια. Και ο πρώτος τόμος των αναμνήσεών του με τίτλο Chronicles απλώς ένα ενδιαφέρον ντοκουμέντο εποχής.

Είναι της μόδας τα τελευταία χρόνια οι συζητήσεις που περιστρέφονται γύρω από το θέμα γιατί το Νομπέλ να πάει στον τάδε ή τον δείνα, όταν υπάρχει αυτός ή εκείνος. Συζητήσεις περιττές, αν σκεφθεί κανείς πως με το βραβείο τιμήθηκαν εκτός από μετριότητες και πολλοί συγγραφείς για τους οποίους δεν διατυπώθηκε σχεδόν καμία ένσταση. Το Νομπέλ είναι μεγάλη τιμή για έναν συγγραφέα (αναρωτιέται όμως κανείς για πόσο), αλλά το κύρος του οφείλεται πρωτίστως στα ονόματα των κορυφαίων που το έλαβαν. Αυτοί συνιστούν την αξία του.

Στην προκειμένη περίπτωση όμως έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό. Μια μετατόπιση στόχων, υποπτεύεται κανείς –και δικαίως -, όπου προκειμένου να προκληθεί παγκόσμια αίσθηση επιστρατεύεται ένα λαϊκό είδωλο για να ικανοποιηθεί η «πλήθουσα αγορά». Και ο κυνικός ή ο σκεπτικιστής θα πει ότι είχε δίκιο ο Σάμιουελ Μπέκετ που ενώ τιμήθηκε με το βραβείο το 1969 δεν παρέστη στην τελετή της απονομής του.

Μπαίνω στον πειρασμό να προτείνω στους φίλους της ποίησης γενικώς –και θαυμαστών της μουσικής του Μπομπ Ντίλαν ειδικότερα –να διαβάσουν έναν άλλον πολύ πιο σπουδαίο Ντίλαν της ποίησης, ο οποίος δεν ζει: τον Ουαλό Ντίλαν Τόμας που, κατά τον αμερικανό ποιητή Καρλ Σαπάιρο, κατάφερε «να λυγίσει τη σιδερένια αγγλική γλώσσα» και ενέπνευσε τον Μπομπ Ντίλαν, όπως το είχε και ο ίδιος παραδεχθεί και όπως δηλώνει το ψευδώνυμό του (το πραγματικό του όνομα είναι Ρόμπερτ Αλεν Ζίμερμαν).

Τα τραγούδια του Μπομπ Ντίλαν κυκλοφορούν στα ελληνικά στον τόμο Τραγούδια 1962-2001 (μτφ. Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, Ιανός, 2006) ενώ θα επανακυκλοφορήσει και η εξαντλημένη αυτοβιογραφία του Bob Dylan, η ζωή μου (μτφ. Χίλντα Παπαδημητρίου – Νίκη Προδρομίδου, Μεταίχμιο 2005). Εξαντλημένη, και δεν πρόκειται όπως μαθαίνουμε να επανακυκλοφορήσει, είναι η συλλεκτική κασετίνα Το λεύκωμα του Bob Dylan (Μεταίχμιο, 2005) με σπάνιες φωτογραφίες, ντοκουμέντα, χειρόγραφα στίχων και ένα CD με συνεντεύξεις του Ντίλαν.