Neal Bascomb
The Winter Fortress. The Epic Mission to Sabotage Hitler’s Atomic Bomb

Εκδόσεις Houghton Mifflin Harcourt
2016, σελ. ΧΧ+378, τιμή 25 δολάρια ΗΠΑ
Είναι νύχτα της 27ης Φεβρουαρίου 1943 και οι εννέα νορβηγοί σαμποτέρ προχωρούν δύσκολα με τα σκι, ο ένας πίσω από τον άλλον, μέσα στον παγωμένο αέρα και το χιόνι που συχνά τους φτάνει ως τη μέση. Ντυμένοι με λευκές στρατιωτικές φόρμες παραλλαγής, μοιάζουν με φαντάσματα που στοιχειώνουν το άγριο τοπίο. Στα σακίδιά τους έχουν τον εξοπλισμό τους: οπλοπολυβόλα, χειροβομβίδες, πιστόλια, μαχαίρια και εκρηκτικά. Στόχος τους να φτάσουν στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Φεμόρκ που βρίσκεται στην επαρχία Τέλεμαρκ της γερμανοκρατούμενης Νορβηγίας, να μπουν μέσα, να τοποθετήσουν τα εκρηκτικά που μεταφέρουν στα σακίδιά τους και αφού τα πυροδοτήσουν να καταφέρουν να διαφύγουν.
Το εγχείρημα μοιάζει με αυτοκτονία. Το Φεμόρκ βρίσκεται πάνω από μια βαθιά χαράδρα και το κυκλώνουν τρεις σειρές αγκαθωτό σύρμα. Η γύρω περιοχή έχει ναρκοθετηθεί και η πρόσβαση στο εργοστάσιο είναι μόνο μέσω μιας κρεμαστής γέφυρας που φρουρείται, ενώ οι περίπολοι είναι πυκνές και προβολείς φωτίζουν συνεχώς την περιοχή σε μεγάλη ακτίνα. Οι εννέα άνδρες όμως είναι αποφασισμένοι. Αν συλληφθούν, θα αυτοκτονήσουν χρησιμοποιώντας τις κάψουλες κυανίου που έχουν μαζί τους.
Ενα απίστευτο σαμποτάζ
Το Φεμόρκ ήταν εξαιρετικά σημαντικό γιατί επρόκειτο για το μόνο εργοστάσιο στον κόσμο που εκείνη την εποχή παρήγε βαρύ ύδωρ, υλικό απαραίτητο για τη λειτουργία πυρηνικού αντιδραστήρα και επομένως για την παραγωγή ατομικής βόμβας από τους Γερμανούς. Οι Σύμμαχοι γνώριζαν τα σχέδια της ναζιστικής Γερμανίας. Η αποτροπή τους ήταν αδύνατη χωρίς την καταστροφή του Φεμόρκ, κυρίως όμως του βαρέος ύδατος που βρισκόταν καλά ασφαλισμένο σε 18 κυψέλες στα υπόγεια του τεράστιου εργοστασίου. Για να καταστραφεί το βάρους 500 κιλών πολύτιμο υλικό έπρεπε να ανατιναχθούν οι κυψέλες όπου φυλασσόταν. Και αυτό δεν μπορούσε να επιτευχθεί βομβαρδίζοντας το εργοστάσιο. Μόνο οι εννέα αποφασισμένοι σαμποτέρ είχαν κάποιες ελπίδες να το καταφέρουν.
Οι σαμποτέρ κατάφεραν να μπουν στο εργοστάσιο από την πίσω απόκρημνη πλευρά του σκαρφαλώνοντας σε έναν απροσπέλαστο γκρεμό ύψους περίπου 200 μέτρων, να ανατινάξουν τις κυψέλες με το βαρύ ύδωρ και να διαφύγουν κατόπιν στη Σουηδία διανύοντας απόσταση 400 χιλιομέτρων μέσα από χιονισμένα δάση ενώ τους έψαχναν 2.800 γερμανοί στρατιώτες. Για να μην υποψιαστούν οι Γερμανοί ότι οι ίδιοι ήταν Νορβηγοί και κατά συνέπεια να αποφευχθούν αντίποινα των δυνάμεων κατοχής εναντίον του τοπικού πληθυσμού, άφησαν πίσω τους ένα οπλοπολυβόλο βρετανικής κατασκευής ώστε να φανεί ότι ήταν Βρετανοί.
Από εκείνους τους εννέα γενναίους και παράτολμους άνδρες μόνον ο επικεφαλής τους Γιοάχιμ Ρόνεμπεργκ (γεννημένος το 1919) επιζεί σήμερα. Πολλοί πιστεύουν πως άλλη θα ήταν η τελική έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αν η αποστολή τους, γνωστή ως επιχείρηση Gunnerside, είχε αποτύχει και η Γερμανία κατασκεύαζε πρώτη την ατομική βόμβα. Αυτό είναι το συμπέρασμα που προκύπτει από το βιβλίο Winter Fortress του γνωστού δημοσιογράφου, ιστορικού και ερευνητή Νιλ Μπάσκομπ.


Η Ιστορία σαν θρίλερ
Ο Μπάσκομπ πραγματοποίησε επισταμένη έρευνα στις αρχειακές πηγές, άντλησε στοιχεία άγνωστα ως σήμερα, πήρε συνεντεύξεις από τους συγγενείς εκείνων των γενναίων ανδρών και επιπλέον περιέγραψε τις περιπέτειες της πυρηνικής φυσικής από την περίοδο του Μεσοπολέμου. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου του όμως είναι αφιερωμένο σε εκείνο το παράτολμο εγχείρημα, την επιχείρηση Gunnerside, και στη ζωή των εννέα σαμποτέρ που την έφεραν σε πέρας, όπως και του ιθύνοντος νου πίσω από αυτήν, του νορβηγού επιστήμονα Λέιφ Τρόντσταντ, που γνώριζε το Φεμόρκ, ένα φρούριο από πέτρα και σίδερο, και προμήθευσε τους σαμποτέρ με λεπτομερή σχέδια του εσωτερικού του ώστε μπαίνοντας να μπορούν να κινηθούν ακόμη και με κλειστά τα μάτια. Από τον Τρόνσταντ άλλωστε οι Σύμμαχοι έμαθαν το τι σήμαινε το Φεμόρκ για τους Γερμανούς. Οι σαμποτέρ εκπαιδεύτηκαν στη Σκωτία και έμαθαν να επιβιώνουν σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Γι’ αυτό και στο διάστημα το οποίο μεσολάβησε από τη νύχτα που έπεσαν με αλεξίπτωτα σε μια ακατοίκητη περιοχή της Νορβηγίας ως την 27η Φεβρουαρίου 1943 που μπήκαν στο Φεμόρκ τρέφονταν κυνηγώντας ταράνδους και επικοινωνούσαν με το στρατηγείο τους στο Λονδίνο ακούγοντας τις εκπομπές του BBC που περιείχαν κωδικοποιημένα μηνύματα.
Η επιτυχία τους δεν «πτόησε» τους Γερμανούς που σε χρόνο ρεκόρ αποκατέστησαν τη λειτουργία του Φεμόρκ αλλά τότε, παρά την αντίθετη γνώμη του Τρόνσταντ, οι Αμερικανοί αποφάσισαν να βομβαρδίσουν το εργοστάσιο. Παρά ταύτα, τον επόμενο χρόνο οι Γερμανοί έβαλαν σε ένα πλοίο την ποσότητα του βαρέος ύδατος που είχαν καταφέρει στο μεταξύ να παραγάγουν προκειμένου να τη μεταφέρουν στη Γερμανία. Σε μιαν εξίσου παράτολμη επιχείρηση οι Νορβηγοί βύθισαν το πλοίο τους. Αυτό σήμανε και το τέλος της προσπάθειας της ναζιστικής Γερμανίας να παραγάγει την ατομική βόμβα. Θα την κατασκεύαζαν οι Αμερικανοί το 1945 στο Λος Αλαμος του Νέου Μεξικού.
Τι θα συνέβαινε αν ο Χίτλερ αποκτούσε πρώτος την ατομική βόμβα; ρωτάει ο Μπάσκομπ. Η απάντηση είναι αυτονόητη. Και μόνο μια τέτοια βόμβα θα ήταν να ικανή να εξαφανίσει το Λονδίνο από τον χάρτη.
Το Winter Fortress διαβάζεται σαν να πρόκειται για θρίλερ πρώτης κατηγορίας και ο αναγνώστης που το αρχίζει δεν θέλει να το αφήσει από τα χέρια του. Κινείται με κινηματογραφική ταχύτητα από τη Νορβηγία στην Αγγλία και τη Γερμανία, αναδεικνύει με απαράμιλλη δύναμη τις ζωές και την προσωπικότητα των πρωταγωνιστών και διαθέτει όλες τις αρετές της μυθοπλασίας χωρίς να αφίσταται των πραγματικών περιστατικών. Είναι, θα έλεγα, πιο συναρπαστικό από τους Ηρωες του Τέλεμαρκ, την ταινία του 1965 με το ίδιο θέμα, όπου πρωταγωνιστούν οι Κερκ Ντάγκλας, Ρίτσαρντ Χάρις και Μάικλ Ρεντγκρέιβ.
Τα βιβλία που εκδίδονται στη χώρα μας και αφορούν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλαπλασιάζονται τα τελευταία χρόνια. Ελπίζω κι αυτό του Μπάσκοπ, που περιγράφει ένα από τα σημαντικότερα επεισόδιά του, να μεταφραστεί σύντομα στα ελληνικά.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ