Ο ανεξάντλητος λαϊκός πολιτισμός της Καρπάθου

Στις 3 Αυγούστου 2016 παρουσιάστηκε στην Κάρπαθο σε πολυπληθές ακροατήριο ένας εντυπωσιακά καλαίσθητος και ογκώδης τόμος 1.133 σελίδων με τίτλο «Κάρπαθος και Λαογραφία» ο οποίος περιλαμβάνει τις εισηγήσεις που έγιναν στο Δ’ Διεθνές Συνέδριο Καρπαθιακής Λαογραφίας (Κάρπαθος, 8-12 Μαΐου 2013). Ψυχή των τεσσάρων ως τώρα σχετικών συνεδρίων, με πρακτικά που αριθμούν πάνω από 4.000 σελίδες, είναι ο ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, με ανεκτίμητη προσφορά στην ελληνική λαογραφία, όπως φαίνεται από την ειδική μονογραφία που εκπόνησε ο συνάδελφός του στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Μ. Γ. Βαρβούνης (Αθήνα, 2016). Το συνέδριο, αφιερωμένο στη μνήμη του Ludwig Ross (1806-1859) και του Ντίνου Αντ. Μελά (1935-2011), συνδιοργάνωσαν ο Τομέας Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Καρπαθιακός Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Παιδείας του Δήμου Καρπάθου και το πρωτοποριακό από πολλές απόψεις Ινστιτούτο Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι 58 ανακοινώσεις καλύπτουν ποικίλες πτυχές του λαϊκού πολιτισμού, όπως: ιστορία της λαογραφικής έρευνας, παραδοσιακό γλωσσικό ιδίωμα, έντεχνος λαϊκός λόγος, λαϊκή τέχνη, λαϊκή λογοτεχνία, σχέση λαογραφίας -λογοτεχνίας, σύγχρονα και νεωτερικά λαογραφικά, μορφές κοινωνικής συγκρότησης, μουσικοχορευτική παράδοση, τοπική ενδυματολογία, τοπική ιατρική παράδοση, λαϊκή αγιολατρεία κ.ά. Οι εισηγητές, ανάμεσα στους οποίους και δέκα ξένοι ερευνητές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και από τη μακρινή Αυστραλία και τις ΗΠΑ, είναι όλοι καταξιωμένοι επιστήμονες οι οποίοι έφεραν στην επιφάνεια για πρώτη φορά πολλά νέα στοιχεία.

Οι Ελληνες έχουν από την εποχή του πολυταξιδεμένου Οδυσσέα μέσα στο αίμα τους την περιπέτεια της αναζήτησης καλύτερης τύχης στην ξένη γη που οδηγεί σε νέες γνώσεις και εμπειρίες. Οι καρπάθιοι μετανάστες, άνθρωποι του καθημερινού μόχθου και της βιοπάλης, ευαίσθητοι, τολμηροί και δημιουργικοί, έζησαν και ζουν την πικρή και γλυκιά εμπειρία της ξενιτιάς έχοντας μέρα-νύχτα στο μυαλό τους τα αγαπημένα πρόσωπα που έμειναν στο νησί και τους περιμένουν ανυπόμονα πότε θα επιστρέψουν, έστω και για λίγες εβδομάδες το καλοκαίρι. Υπάρχουν στον τόμο που παρουσιάζουμε εδώ έξοχες μελέτες οι οποίες συμπληρώνουν το ψηφιδωτό της μεταναστευτικής ιστορίας των Καρπαθίων. Ο πρώτος γνωστός καρπάθιος μετανάστης στην Αμερική, ο Νικόλαος Μαστροπαναγιώτης, άφησε το χωριό Πηγάδια σε ηλικία 32 ετών για να βρεθεί το 1872 μόνος κι έρημος στη Φιλαδέλφεια. Τρία χρόνια αργότερα ο Ιωάννης Λειβαδιώτης από τις Μενετές εγκαταστάθηκε στη Νέα Ορλεάνη. Μυθιστόρημα ολόκληρο θα μπορούσε να γραφτεί μόνο για τον βράχο της Δεσποτίνας, το διαχρονικό σύμβολο μετανάστευσης για τους κατοίκους Σπόων – Μεσοχωρίου:

Αν σε ρωτήξου αν γελάς καμιά φορά το χρόνο, ναι λες, μα πάλι κλαίγοντας, το καλοκαίρι μόνο.

Ο μαντιναδολόγος Μηνάς Χαρατσοχάρτης που ζει στους Αντίποδες τραγουδά στοχαστικά:

Στις δυο πατρίδες βρίσκονται του κόσμου αυτού τα κάλλη, πάει να ζήσεις εις την μια και πεθυμείς την άλλη.

Ο καθηγητής Νίκος Μάργαρης, που χάσαμε πριν από τρία χρόνια, στην εισήγησή του «Φυτική βιοποικιλότητα και κοινωνική ερημοποίηση στο νησί της Καρπάθου» αναφέρεται στα βότανα του νησιού (σ. 632): «Η Κάρπαθος έχει έκταση μόλις το ένα πέμπτο της Ρόδου, αλλά παρουσιάζεται με τον ίδιο αριθμό φυτών. Εχουν καταγραφεί σ’ αυτήν περί τα 900 είδη. Περίπου τα μισά από την Κρήτη που είναι τριάντα (!) φορές μεγαλύτερη».

Ο κόσμος αλλάζει, η υψηλή τεχνολογία δημιουργεί νέα δεδομένα διεθνώς, γεγονός το οποίο αποτυπώνεται σε πολλές μαντινάδες με λεπτή αίσθηση του χιούμορ, όπως στην επόμενη:

Η Καρπάθια τα διατηρεί πιστά τα έθιμά της μα μπαίνει και στο Facebook κι έχει τα κινητά της.

Η επικαιρότητα δένει αρμονικά με την παράδοση. Αυτό θα πει ζωντανός λαϊκός πολιτισμός. Στα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα καρπαθιακών παροικιακών συλλόγων Αττικής εκφράζεται η ευχή:

Να φύγουν τα Μνημόνια και ο Χριστός να στείλει και πάλι το χαμόγελο εις τα δικά μας χείλη.

Ο κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.