Η σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία

Είναι γνωστό πως η αστυνομική λογοτεχνία έχει αναπτυχθεί σε όλον τον κόσμο και έχει πάρει πλέον τη θέση της κοινωνικής –εκείνης δηλαδή που αναπτύχθηκε την εποχή του Ντίκενς και του Ζολά. Ειδικά, την καλλιεργούν οι σύγχρονοι γάλλοι συγγραφείς αστυνομικών ιστοριών, οι οποίοι έχουν επινοήσει καινούργιους ήρωες που δρουν εντός ή εκτός Γαλλίας. Ο Ιάν Μανούκ στο μυθιστόρημα Γερουλντελγγέρ (εκδόσεις Στερέωμα) μας μεταφέρει στη μυθική Μογγολία, την πατρίδα του περιβόητου Τζένγκις Χαν. Ο ήρωάς του, ο αστυνομικός Γερουλντελγγέρ, πρέπει να εξιχνιάσει τη δολοφονία Κινέζων που διευθύνουν ένα εργοστάσιο και μερικών ντόπιων κοριτσιών. Ο Μανούκ δίνει ένα σωρό πληροφορίες για τη συγκεκριμένη χώρα. Πριν από το κομμουνιστικό καθεστώς, η Μογγολία ήταν χώρα νομάδων που ζούσαν στη στέπα. Τώρα ανακάλυψε τον τουρισμό ως δεύτερη πηγή εσόδων μετά την εξόρυξη μεταλλευμάτων. Ο αναγνώστης πέφτει πάνω σε μια παράξενη χώρα με προλήψεις και δεισιδαιμονίες που όμως, η πρωτεύουσά της, η Ουλάν Μπατόρ, μοιάζει με δυτική πόλη: γκολφ, μπαρ, ταχυφαγεία, κινητά τηλέφωνα.

Κατά συρροήν δολοφόνος

Ο Πιερ Λεμέτρ (Παρίσι, 1956), βραβευμένος με το Goncourt, παίρνοντας ιδέες από τον Ζορζ Σιμενόν και τον Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ, έγραψε το Αλέξ, ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε από τον Μίνωα και μεταφράστηκε από την Κλαιρ Νεβέ. Η Αλέξ, μια όμορφη γυναίκα, πέφτει θύμα απαγωγής και ο αστυνόμος Καμίγ Βεροβέν ανακαλύπτει πως έχει σκοτώσει τον γιο του απαγωγέα της. Κι ύστερα μαθαίνουμε πως η Αλέξ ψάρευε άντρες, τους σκότωνε και τους αποτελείωνε με θειικό οξύ, επομένως δεν είναι θύμα αλλά θύτης, μια κατά συρροήν δολοφόνος. Υστερα από έναν καταιγισμό εικόνων αγωνίας που θυμίζουν σκηνές από ταινίες του Χίτσκοκ, ο συγγραφέας ρίχνει το βάρος στην έρευνα για το παρελθόν της ηρωίδας του, ένα παρελθόν με σκοτεινά οικογενειακά μυστικά.

Ο Στιγκ Λάρσον που απέκτησε παγκόσμια φήμη με την τριλογία «Μιλένιουμ», όπου πρωταγωνιστούν ο δημοσιογράφος Μίκαελ Μπλούκβιστ και η χάκερ Λίσμπετ Σαλάντερ, βρήκε συνεχιστή του έργου του στο πρόσωπο του συμπατριώτη του Ντάβιντ Λάγκερκραντζ, πρώην αστυνομικού ρεπόρτερ. Στο τέταρτο μέρος της σειράς, Το κορίτσι στον ιστό της αράχνης (Ψυχογιός), ο Φρανς Μπάλντερ, σουηδός επιστήμονας που εργαζόταν σε ερευνητικό κέντρο της Αμερικής, επιστρέφει στην πατρίδα του και δολοφονείται. Ο Μπλούκβιστ βρίσκεται ενώπιον ενός σκοτεινού κυκλώματος, όπου εμπλέκονται εγκληματίες του Διαδικτύου, κατάσκοποι, κυβερνήσεις και μαφιόζοι. Τότε ζητάει τη βοήθεια της Σαλάντερ, η οποία αναλαμβάνει δράση.

Οι σουηδοί και οι άλλοι σκανδιναβοί συγγραφείς αστυνομικών ιστοριών δεν ασχολούνται όλοι με τις εμμονές που ταλανίζουν τους ανθρώπους από τον καιρό του Ιψεν και του Στρίντμπεργκ ως τις μέρες μας: το σεξ και την τρέλα. Δεν γράφουν όλοι για ψυχικώς διαταραγμένα άτομα και εκκεντρικούς αστυνομικούς. Αρκετοί ενδιαφέρονται για την πολιτική κατάσταση στη χώρα τους, ιδίως από την ανεξιχνίαστη δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε και μετά. Ενας από αυτούς, ο εσθονικής καταγωγής Ρόμπερτ Κάργελ, πιλότος στρατιωτικού ελικοπτέρου, στο μυθιστόρημά του Ο Σουηδός (Πατάκης) αναφέρεται στην τρομοκρατία που με την 11η Σεπτεμβρίου 2001 έχει προκαλέσει ψύχωση στην αμερικανική κοινωνία. Πράκτορες του FBI και της CIA, έμποροι όπλων και εκτελεστές μπλέκουν σ’ έναν χορό θανάτου.

Ο διωγμός των Εβραίων

Ο Σκωτσέζος Φίλιπ Κερ στο Φλόγα που σιγοκαίει (Κέδρος) αφηγείται μια ιστορία με θέμα τον αντισημιτισμό στη ναζιστική Γερμανία και στην Αργεντινή· ταυτόχρονα καταγγέλλει τους Γερμανούς που είχαν εμπιστευθεί τον Χίτλερ και βάλλει κατά του Περόν, ο οποίος ιδιοποιήθηκε τους θησαυρούς των Εβραίων που είχαν κατασχεθεί από τους ναζί. Ο ήρωάς του, ο αστυνομικός Μπέρνι Γκούντερ, μετά την ήττα της Γερμανίας έχει καταφύγει στην Αργεντινή. Το καλοκαίρι του 1950 ένα ατμόπλοιο τον αποβιβάζει στο Μπουένος Αϊρες μαζί με πρώην μέλη των Ες Ες. Εχουν διαβατήρια με ψεύτικα ονόματα. Ανάμεσα στους επιβάτες βρίσκεται και ο Αντολφ Αϊχμαν, ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος, υπεύθυνος του θανάτου εκατομμυρίων Εβραίων. Σε ένα διαφορετικό μυθιστόρημα, ο Φίλιπ Κερ επιχειρεί να μιλήσει για τους κατά συρροήν δολοφόνους, θέμα με το οποίο καταπιάνονται κυρίως αμερικανοί και σκανδιναβοί συγγραφείς. Στο Φιλοσοφικά εγκλήματα (Κέδρος) ηρωίδα είναι η Τζέικ, αστυνομικός της Νέας Σκότλαντ Γιαρντ, στο Λονδίνο, όπου ένας σίριαλ κίλερ με το κωδικό όνομα «Βίτγκενσταϊν», θαυμαστής του φιλοσόφου Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, επιδιώκει να εξοντώσει εκείνους που εμφανίζουν προδιάθεση για βίαιη συμπεριφορά. Ασφαλώς είναι ψυχοπαθής, αφού έχει μπει σε πρόγραμμα θεραπείας με ψυχοφάρμακα. Εδώ κυριαρχούν οι θεωρίες του Λομπρόζο για τους γεννημένους εγκληματίες συν τις καινούργιες μεθόδους εξιχνίασης των εγκλημάτων με βάση το DNA, καθώς και οι απόψεις σχετικά με τη θανατική ποινή και την κατάργησή της.

Στοιχειωμένη πόλη

Ο άλλος Σκωτσέζος, ο Ιαν Ράνκιν, αφού δημιούργησε τον επιθεωρητή Τζον Ρέμπους, τον απέσυρε για να βάλει στη θέση του έναν άλλο ήρωα, τον Μάλκολμ Φοξ. Τώρα επαναφέρει τον Ρέμπους σε μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο Φάκελος Ρέμπους – Οι άγνωστες υποθέσεις (Μεταίχμιο). Ο Ρέμπους δρα στο Εδιμβούργο, την πρωτεύουσα της Σκωτίας, πόλη την οποία ο Ράνκιν χαρακτηρίζει «στοιχειωμένη». Αξίζει να πούμε πως στο επίμετρο του τέλους ο Ράνκιν μιλάει για τον ήρωά του και εξομολογείται πως οφείλει πολλά στον συμπατριώτη του Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον που έγραψε το Δόκτωρ Τζέκιλ και μίστερ Χάιντ.

Πενήντα και πλέον χρόνια από τον θάνατο του Ρέιμοντ Τσάντλερ, ένας ιρλανδός συγγραφέας ανασταίνει τον Μάρλοου. Ο Μπέντζαμιν Μπλακ, ήτοι ο Τζον Μπάβιλ, έγραψε μια καινούργια ιστορία του θρυλικού ήρωα. Εδώ, στο Η ξανθιά με τα μαύρα μάτια (Καστανιώτης), ο Μάρλοου δρα στο Λος Αντζελες, σε αγαπημένα μέρη του Τσάντλερ. Βρισκόμαστε στις αρχές του 1950, όταν δέχεται την επίσκεψη μιας ωραίας παντρεμένης, η οποία τού αναθέτει να βρει τον πρώην εραστή της. Σύντομα ο Μάρλοου ανακαλύπτει πως εκείνος σκοτώθηκε σε τροχαίο. Ετσι γνωρίζει δυο τρομερές οικογένειες με σκοτεινά μυστικά. Είναι φανερό πως ο συγγραφέας έχει επηρεαστεί από την Αγκαθα Κρίστι, αλλά και τον Ζορζ Σιμενόν. Οφείλουμε να επαναλάβουμε πως στη λογοτεχνία, είτε «σοβαρή» είτε αστυνομική, τίποτα δεν έχει προέλθει από παρθενογένεση.

Αυτοβιογραφία

Το μυθιστόρημα του Τζέιμς Ελρόι Τα σκοτάδια μου (Αγρα) που έχει μεταφράσει ο Ανδρέας Αποστολίδης είναι αυτοβιογραφικό και πραγματεύεται την ιστορία της δολοφονίας της μητέρας του, η οποία βρέθηκε νεκρή στις 22 Ιουνίου 1958. Τότε ο Τζέιμς ήταν δέκα χρονών και η μνήμη του συγκράτησε τις λεπτομέρειες του φριχτού εγκλήματος που σημάδεψε τη ζωή του. Το πένθος για την απώλεια της μητέρας μετεξελίχθηκε σε δημιουργικό οίστρο και τον έκανε συγγραφέα προκλητικών αστυνομικών μυθιστορημάτων. Εδώ ο συγγραφέας αφηγείται το δικό του κυνήγι του δολοφόνου. Μαζί με έναν φιλόπονο ντετέκτιβ του Τμήματος Ανθρωποκτονιών του Λος Αντζελες, τον Μπιλ Στόουνερ, ξεκίνησε να βρει τον άγνωστο δράστη.

Οπως είπαμε, οι γάλλοι αστυνομικοί συγγραφείς βρίσκονται σήμερα στην πρωτοπορία της αστυνομικής λογοτεχνίας και αναζητούν καινούργιους τρόπους για να ξεφύγουν από τα κλισέ, αλλά υπάρχουν και οι παλιοί, οι οποίοι δημιούργησαν το είδος. Πρωτεύοντα ρόλο σε αυτό έπαιξε ο Γκαστόν Λερού που μας χάρισε το περίφημο Φάντασμα της όπερας. Τώρα κυκλοφόρησε ξανά Το μυστήριο του κίτρινου δωματίου (Διόπτρα), το καλύτερο βιβλίο κλειδωμένου δωματίου στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας. Εδώ ο ήρωας, ο δημοσιογράφος-ντετέκτιβ Ζοζέφ Ρουλεταμπίλ, προσπαθεί να λύσει γρίφους, αλλά το μυθιστόρημα δεν αποτελείται μόνο από αινίγματα, είναι κυρίως μια ιστορία έρωτα και εκδίκησης, διαχρονικά θέματα που πραγματεύεται η λογοτεχνία.