Jacques Julliard

Οι Αριστερές της Γαλλίας:
Ιστορία, πολιτική και φαντασιακό, 1762-2012
Μετάφραση Χριστίνα Σαμαρά,
Επιστημονική επιμέλεια Δημήτρης Αντωνίου,
Γλωσσική επιμέλεια Αννα Μαραγκάκη.
Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2015,
σελ. 928, τιμή 33 ευρώ

Η εμφάνιση του δίπολου Αριστερά – Δεξιά συνδέεται ιστορικά με την πλευρά της αίθουσας στην οποία διάλεξαν να καθίσουν αντίθετες μερίδες της Συνέλευσης της Γαλλικής Επανάστασης το 1789. Το πού κάθισαν τα μέλη της Συνέλευσης ήταν ένα φαινομενικά δευτερεύον γεγονός οι πολύπλευρες συνέπειες του οποίου είναι ορατές ακόμα και σήμερα, και ας έχουν παρέλθει από τότε δυόμισι αιώνες. Αν η Αριστερά υπήρξε πρώτα στη Γαλλία, τι πιο φυσικό από το να προσπαθήσει κανείς να την κατανοήσει κατά μήκος του χρόνου εκεί, στον ιδρυτικό της τόπο. Και ποιος θα ήταν πιο κατάλληλος να το κάνει από τον Ζακ Ζιλιάρ, 82 ετών σήμερα, γνωστό συνδικαλιστή, πανεπιστημιακό καθηγητή, θεωρητικό του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος και τακτικό αρθρογράφο γαλλικών περιοδικών;

Οι δρόμοι της Αριστεράς
Ο Ρενέ Ρεμόντ ήδη από το 1954 είχε χαρτογραφήσει τις εκδοχές της γαλλικής Δεξιάς. Ο Ζιλιάρ προσφέρει το ισοδύναμο για την Αριστερά. Το εγχείρημα δεν είναι απλό γιατί αναπόφευκτα ποτέ η Αριστερά δεν υπήρξε ένα αλλά ήταν πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Ο Ζιλιάρ θεωρεί ότι στη Γαλλία η Αριστερά γεννήθηκε από τη συνάντηση τριών αξιών: της προόδου με κριτήριο τη δικαιοσύνη, των ατομικών ελευθεριών και της λαϊκής κυριαρχίας. Ξεκινώντας από την αρχική, «φιλοσοφική στιγμή» της Αριστεράς τον 18ο αιώνα, με τις ιδέες των Ντιντερό, Ρουσό και Κοντορσέ, ο Ζιλιάρ προχωρεί στην «ιδρυτική στιγμή» της, δηλαδή τη Γαλλική Επανάσταση. Ακολουθούν η «φιλελεύθερη στιγμή» στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, η «ρεπουμπλικανική στιγμή» (1848-1898), η «ριζοσπαστική στιγμή» (1898-1914), το μεγάλο σχίσμα μεταξύ κομμουνιστών και σοσιαλιστών στον Μεσοπόλεμο και τέλος ο μετασχηματισμός και η περαιτέρω διαφοροποίηση, αν όχι αποσύνθεση, των πτυχών της Αριστεράς κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Είναι μια πολύ μακρά και συστηματική εξιστόρηση, οι ανάπαυλες της οποίας είναι τα καλύτερα σημεία του βιβλίου: ως άλλος Πλούταρχος, ο Ζιλιάρ σχεδιάζει με καταπληκτικές λεπτομέρειες τα πορτρέτα πολιτικών πρωταγωνιστών και διανοητών ανά δύο: Βολταίρος και Ρουσό, Ροβεσπιέρος και Δαντόν, Ουγκό και Λαμαρτίνος, Γκαμπετά και Φερί, Κλεμανσό και Ζορές, Τορέζ και Μπλουμ, Μεντές-Φρανς και Μιτεράν.
Οι τέσσερις Αριστερές
Κατά τον συγγραφέα, η αλληλεπίδραση των αριστερών αξιών μεταξύ τους και με τις μεταβαλλόμενες ιστορικές συνθήκες στη Γαλλία γέννησε τέσσερις τύπους Αριστεράς, δηλαδή τη φιλελεύθερη, την ιακωβινική, την κολεκτιβιστική και την ελευθεριακή Αριστερά. Η φιλελεύθερη Αριστερά πίστευε στον αντικληρικαλισμό, στην ελεύθερη αγορά και στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η ιακωβινική, η οποία είναι η πλέον βολονταριστική, πίστευε στο ισχυρό κράτος-οδηγό της κοινωνίας και στον πατριωτισμό. Η κολεκτιβιστική, που συνδέεται κυρίως με το κομμουνιστικό κόμμα, πίστευε στο προλεταριάτο και στη ρήξη με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Τέλος, η ελευθεριακή δεν είχε σταθερό κομματικό φορέα και αναδύθηκε σπανιότερα, μέσω του αναρχοσυνδικαλισμού και της έκρηξης του Μάη του ’68.
Μπορεί κανείς, όπως το έχουν κάνει βιβλιοκριτικοί στη Γαλλία, να σημειώσει ότι ο Ζιλιάρ δεν αναλύει εκτενώς τα κόμματα της Αριστεράς, τα οποία θεωρεί ένα είδος επιφαινόμενων σε σχέση με τις ιδέες και τις κοινωνικές βάσεις των ρευμάτων της Αριστεράς, ότι δεν ασχολείται με το γυναικείο ζήτημα ούτε με τον ρόλο των γυναικών στις Αριστερές της Γαλλίας και ότι είναι ιδιαίτερα σκληρός, έως άδικα σκληρός, με τον Φρανσουά Μιτεράν και πάρα πολύ σκεφτικός για την προσφορά του Φρανσουά Ολάντ. Θα πρόσθετα ότι το έργο του είναι ιδιαίτερα γαλλοκεντρικό, με άλλα λόγια, η συγκριτική διάσταση, παρότι υπαρκτή, είναι μάλλον περιορισμένη. Δεδομένου του τίτλου και του σκοπού του έργου, αυτό είναι αναμενόμενο. Ωστόσο, με περισσότερα συγκριτικά στοιχεία, ενταγμένα στο βιβλίο, η όποια ιδιαιτερότητα των Αριστερών της Γαλλίας ίσως γινόταν πιο ανάγλυφη.
Επιστημονικό ρεπορτάζ
Η υποδοχή πάντως του βιβλίου υπήρξε θριαμβευτική. Ο Βινσέντ Ντικλέρ έγραψε στην εφημερίδα «Le Monde» ότι «το βιβλίο Οι Αριστερές της Γαλλίας ξεπερνά το αντικείμενό του» και ασχολείται με το «αίνιγμα της πολιτικής» γιατί αποτελεί «δοκίμιο δόμησης του πεδίου της πολιτικής συνολικά». Και ο Μισέλ Ονφρέ συμπλήρωσε στο περιοδικό «Marianne» ότι το βιβλίο, παρότι ασχολείται με πολιτικά ρεύματα συγγενή προς τον μαρξισμό, προτείνει μια «κατανόηση του πολιτικού πεδίου της Αριστεράς που υπερβαίνει τη μαρξιστική λογική». Αφενός ξεπερνά τις αναλυτικές «κατηγορίες του συγγραφέα του Κεφαλαίου», αφετέρου εμπλουτίζει τη συνήθη διάκριση ανάμεσα στην πιο μετριοπαθή και στη ριζοσπαστική Αριστερά, χάρη στη δική του διάκριση των τεσσάρων ρευμάτων της γαλλικής Αριστεράς και των υποδιαιρέσεών τους.
Γραμμένο με το σταθερό χέρι του δοκιμασμένου ιστορικού, που επιπλέον σε ό,τι αφορά τις πρόσφατες περιόδους φαίνεται να ξέρει τα πράγματα «από μέσα», το βιβλίο διαβάζεται άλλοτε ως διαυγής επιστημονική ανάλυση και άλλοτε ως πολιτικό ρεπορτάζ με άποψη. Η ελληνική μετάφραση καθώς και η επιστημονική και γλωσσική επιμέλεια αποδίδουν πιστά την ελκυστική γλώσσα του Ζιλιάρ σε ένα έργο που ήδη θεωρείται κλασικό.
Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ