Οι πρόσφυγες στη Μέκκα του βιβλίου

Η πλατεία Βικτωρίας δεν είναι η μόνη αίθουσα αναμονής για μια νέα ζωή που ξεχειλίζει από πρόσφυγες στη σημερινή Ευρώπη. Η πλατεία Οράγγης στο Βερολίνο είχε καταληφθεί το 2012 από αφρικανούς πρόσφυγες που προσπάθησαν με τον τρόπο αυτόν να εκμαιεύσουν από τις γερμανικές Αρχές την άδεια παραμονής τους. Η κατάληψη διήρκεσε ενάμιση χρόνο, τερματίστηκε όταν η τοπική κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι θα εξετάσει σοβαρά το ζήτημα, άδεια παραμονής δεν πήρε στη συνέχεια σχεδόν κανένας.

Η μοίρα εκείνων των Αφρικανών, που ζούσαν ανάμεσα σε ένα διαγραμμένο χθες κι ένα ανύπαρκτο αύριο, είναι το υλικό του νέου μυθιστορήματος της μεταφρασμένης και στα ελληνικά γερμανίδας συγγραφέως Τζένι Ερπενμπεκ με τίτλο «Πάω, πήγα, έχω πάει». Το καινούργιο αυτό βιβλίο βρίσκεται ήδη στη βραχεία λίστα για το βραβείο του καλύτερου μυθιστορήματος της χρονιάς, που απονέμεται στο πλαίσιο της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης. Η μεγάλη μετανάστευση των λαών κυριαρχεί εφέτος στην 67η έκθεση που ανοίγει την ερχόμενη Τετάρτη και διαρκεί ως την Κυριακή. Εφέτος η διεύθυνση της έκθεσης έχει κρατήσει έναν αριθμό δωρεάν εισιτηρίων εισόδου για τους πρόσφυγες που θα θελήσουν να επισκεφθούν τη Μέκκα του βιβλίου. Θα υπάρχουν ακόμη και γλωσσομαθείς ξεναγοί για τους ναυαγούς του ταλαίπωρου κόσμου μας.

Περισσότερη λογοτεχνία, περισσότερη πολιτική και λιγότερο θέαμα υποσχέθηκε αυτή τη χρονιά ο διευθυντής της έκθεσης Γιούργκεν Μπόος. Η Φρανκφούρτη, ο μεγαλύτερος αυτός σεισμογράφος της αγοράς του βιβλίου στον κόσμο, έχει ξεπεράσει κιόλας τη μεγάλη έκπληξη της ψηφιοποίησης και αναβαπτίζεται στα παραδοσιακά νάματα. Η πολιτική κυριαρχεί στις 4.000 παράλληλες εκδηλώσεις, ενώ με ενδιαφέρον αναμένονται οι εκδοτικοί οίκοι από τη Συρία, όπου μαίνεται εδώ και χρόνια ο εμφύλιος.

Εξάλλου τιμώμενη χώρα εφέτος είναι μια νεαρή και ασταθής ακόμη ασιατική δημοκρατία, η Ινδονησία. Η δημοκρατία στο αρχιπέλαγος της Ινδονησίας με τα 17.000 νησιά κηρύχθηκε μόλις το 1945, για να ανασταλεί είκοσι χρόνια αργότερα από την αιμοσταγή δικτατορία του Σουχάρτο, ως το 1998. Η ινδονησιακή λογοτεχνία ήταν απορροφημένη την πρώτη περίοδο με τα τραύματα της ολλανδικής αποικιοκρατίας και μετά το 1998 με τις πληγές της απολυταρχίας. Μερικές δεκάδες συγγραφείς από την Ινδονησία με μερικές δεκάδες βιβλία μεταφρασμένα εφέτος στα γερμανικά θα προσπαθήσουν να πείσουν ότι στη χώρα αυτή με τα ειδικά προβλήματα ανθεί και μια λογοτεχνία που ξεφεύγει από το ειδικό και ανάγεται στο γενικό.

Η έκθεση της Φρανκφούρτης, στην οποία θα συνωστίζονται και εφέτος πάνω από 7.000 εκδοτικοί οίκοι απ’ όλον τον κόσμο και 300.000 επισκέπτες, είναι η καλύτερη ευκαιρία για να συνειδητοποιήσει κανείς τις σχέσεις βιβλίου και αγοράς. Μόνον ανεδαφικοί συγγραφείς πιστεύουν ακόμη ότι αυτοί παίζουν τη λύρα και η αγορά του βιβλίου χορεύει πεντοζάλη. Η αγορά αυτή είναι αδυσώπητη, και μάλιστα διττά, θετικά και αρνητικά, ηρωοποιεί τους εμπορικά επιτυχημένους και εξοστρακίζει τους μη επιτυχόντες. Η επιτυχία του Πέτρου Μάρκαρη στον γερμανόφωνο χώρο είναι πλέον γνωστή. Ο ελβετικός εκδοτικός οίκος του, ο Diogenes, παθαίνει σύνδρομο αποστερήσεως αν δεν εκδώσει έναν τουλάχιστον Μάρκαρη τη χρονιά. Και επειδή εξέδωσε ήδη το τελευταίο του αστυνομικό «Τίτλοι τέλους» και το επόμενο δεν έχει γραφεί ακόμη, προετοιμάζει πυρετωδώς για την άνοιξη μια συλλογή διηγημάτων του δημιουργού του αστυνόμου Χαρίτου.

Ο «φόβος του κενού» είναι ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα στην αγορά του βιβλίου. Αλλά και ο φόβος μήπως μείνει κανείς εκτός κερδώου νυμφώνος. Μόλις δύο επιστημονικά βιβλία του Γιάνη Βαρουφάκη, μεταφρασμένα στα γερμανικά από τα αγγλικά στον οίκο Kunstmann, σκαρφάλωσαν στα ευπώλητα, ο οίκος του Μονάχου Hanser έσπευσε να εκδώσει λίγο προτού ξεκινήσει η έκθεση της Φρανκφούρτης το πιο παιδαγωγικό έργο του μοιραίου οικονομολόγου, το «Μιλώντας στην κόρη μου για την οικονομία». Και για να κάνει τη διαφορά, το μετέφρασε από τα ελληνικά.

Οι αγώνες για το ελληνικό βιβλίο είναι αναμφίβολα πιο ανιδιοτελείς στις παρυφές της αγοράς, έξω από το δριμύ περιβάλλον του μεγάλου ανταγωνισμού. Η μεταφράστρια του Μάρκαρη Μιχαέλα Πρίντσινγκερ, αφού περίμενε μάταια επί χρόνια κάποιο θετικό νεύμα των μεγάλων οίκων για άλλους έλληνες συγγραφείς, αφοσιώθηκε εδώ και έναν χρόνο με απαράμιλλη εμμονή στον ελληνογερμανικό ιστότοπο diablog.eu, με προτάσεις, ανακαλύψεις και εναύσματα από τον χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας και ευρύτερα της πολιτιστικής δημιουργικότητας.

Από την Ιένα φθάνει μόλις στα χέρια μας το 21ο τεύχος της εναλλακτικής σειράς «Ο σφάχτης της ποίησης» με 26 στριγκά ποιήματα του τσετσενικής καταγωγής έλληνα ποιητή Γιάζρα Χάλεντ, ραπίσματα στην ελληνική καθημερινότητα από τη σκοπιά των ταπεινωμένων και καταφρονεμένων. Τα ενιαύσια θαύματα οφείλονται στους μικρούς οίκους. Ο Elfenbein του Βερολίνου εξέδωσε εφέτος το «Ο ήλιος ο ηλιάτορας» του Ελύτη και μέσα στον Οκτώβριο επανεκδίδει τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη. Και ο ελβετικός Waldgut παρουσιάζει εφέτος το πεζό του Σεφέρη «Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας».

Δεκατέσσερις έλληνες εκδότες

Κατά τα άλλα στους χώρους της Εκθεσης Βιβλίου θα υπάρχει το κλασικό ελληνικό περίπτερο, συστεγάζοντας εφέτος 14 έλληνες εκδότες και φιλοξενώντας ειδική έκθεση με ελληνικά κόμικ. Εντός του περιπτέρου θα παρουσιαστούν δύο νέοι και ήδη διακεκριμένοι έλληνες πεζογράφοι που ζουν στη Γερμανία, ο Ακης Παπαντώνης από την Κολονία και ο Γιώργος Παυλόπουλος από το Βερολίνο. Η στιγμή που η ελληνική λογοτεχνία θα παρουσιάζεται αυτονόητα εκτός περιπτέρων και τειχών δεν έχει έρθει ακόμη. Κάτι τέτοιο θα προϋπέθετε μια Πολιτεία που δεν θα χρειαζόταν κάθε χρόνο νωπή λαϊκή εντολή για να εγκρίνει τα κονδύλια για τις εκθέσεις βιβλίων στο εξωτερικό, αλλά θα τα ενέκρινε τυφλά και εγκαίρως εφαρμόζοντας πάγιες επιλογές μιας μακροπρόθεσμης πολιτικής. Μόνο έτσι η παρουσία στη Φρανκφούρτη θα εξελισσόταν σε δημιουργική συμμετοχή.

Εντός του περιπτέρου εν πάση περιπτώσει θα παρουσιαστεί και ο κύπριος πεζογράφος Αιμίλιος Σολωμού, που το 2013 τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας. Η μετάφραση του βιβλίου του «Ημερολόγιο μιας απιστίας» στα γερμανικά έγινε δυνατή επειδή οι εκδότες της γερμανόφωνης εφημερίδας «Griechenland Zeitung», που κυκλοφορεί στην Αθήνα, διασφάλισαν ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πακέτο για μετάφραση σειράς βιβλίων εκμεταλλευόμενοι θετικά την αδυναμία απόρριψης της αίτησης, αφού το Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο περιλαμβάνει και τη δέσμευση μετάφρασης στις υπόλοιπες γλώσσες της ΕΕ.

Σε έξυπνες χρηματοδοτήσεις έχει στραφεί με επιτυχία και το Κέντρο Νέου Ελληνισμού (CEMOG) υπό τον καθηγητή Μίλτο Πεχλιβάνο στο Βερολίνο. Δεν αποτείνεται σε φορείς με ελληνικές ευαισθησίες, αλλά σε υπεράνω πάσης υποψίας γερμανικούς θεσμούς. Και είναι πολλοί οι γερμανικοί θεσμοί που θέλουν να έχουν και μια «φιλελληνική» νότα στα πεπραγμένα τους μετά την καταιγιστική δημόσια κριτική της τελευταίας πενταετίας για τα κακώς κείμενα στην Ελλάδα. Ετσι το CEMOG παρουσιάζει μέσα στον Οκτώβριο τη γερμανική μετάφραση της τριλογίας του Στρατή Τσίρκα «Ακυβέρνητες πολιτείες».