Η πρωτότυπη ιδέα καρφώθηκε στο μυαλό της 76χρονης σήμερα Μάργκαρετ Ντούντι κάπως απροσδόκητα. Αστυνομικά μυθιστορήματα, βέβαια, διάβαζε από πολύ μικρή, όπως εξήγησε στο «Βήμα» η καθηγήτρια Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Νοτρ Ντέιμ της Ιντιάνα (τον περασμένο Απρίλιο εξέδωσε την πιο πρόσφατη μελέτη της για την Τζέιν Οστεν).
Ο σερ Αρθουρ Κόναν Ντόιλ πάντως της άρεσε ανέκαθεν. «Ηταν ένα ανοιξιάτικο, βροχερό απόγευμα στην Οξφόρδη όπου επισκεπτόμουν έναν παλαιό μου καθηγητή. Θυμάμαι ότι κάποια στιγμή διέτρεχα τη «Ρητορική» του Αριστοτέλη, προετοιμαζόμενη για μια συνάντηση με έναν τελειόφοιτο του Πανεπιστημίου του Σουόνσι, όπου δίδασκα. Υστερα πήγα να κοιμηθώ και πήρα στο κρεβάτι μια ιστορία μυστηρίου. Αρχισα να σκέφτομαι, καθώς διάβαζα, ότι ο Αριστοτέλης έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μεγάλου ντετέκτιβ και ότι θα έπρεπε κάποτε να γραφτεί ένα βιβλίο με αυτόν πρωταγωνιστή».
Και το έγραψε, εν τέλει, η ίδια. Το 1978 κυκλοφόρησε ακριβώς «Ο Αριστοτέλης ντετέκτιβ» που αποδείχθηκε το πρώτο μιας ολόκληρης σειράς που συνεχίστηκε ως το 2010 (Ο Αριστοτέλης και οι αιγυπτιακοί φόνοι). «Σε εκείνη την πρώτη υπόθεση», η οποία μεταφράστηκε για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα το 2004 από τις εκδόσεις Αιώρα και εμφανίστηκε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες στα βιβλιοπωλεία, «είχα σκοπό να περιοριστώ στο νομικό σύστημα της αρχαίας Αθήνας αλλά ήταν αδύνατον να μη συμπεριλάβω λ.χ. τις θεατρικές παραστάσεις, τα πολεμικά πλοία, την αγγειοπλαστική».
Αυτά και πολλά άλλα πλαισιώνουν μια μυστηριώδη δολοφονία ενός επιφανούς Αθηναίου κατά τον 4ο π.χ. αιώνα, την εποχή που «ο Αλέξανδρος της Μακεδονίας άνοιγε δρόμο στα βάθη της Μικράς Ασίας».
Εν προκειμένω οι υποψίες στρέφονται κατά του εξόριστου Φιλήμονα, ο οποίος είναι εξάδελφος του αφηγητή της ιστορίας, του νεαρού Στέφανου που (προτού πεθάνει ο χρεωμένος πατέρας του) υπήρξε μαθητής του Αριστοτέλη στο περίφημο Λύκειο.
«Δεν θα μπορούσα να υποκαταστήσω –ακόμη και σε ένα μυθιστόρημα –μια διάνοια παγκόσμιας εμβέλειας όπως ο Αριστοτέλης. Χρειαζόμουν όμως μια «φωνή». Και ασφαλώς χρησιμοποίησα το δίδυμο Σέρλοκ Χολμς – Γουάτσον. Ωστόσο ο Στέφανος γρήγορα αποδείχθηκε κάτι παραπάνω από ένα λογοτεχνικό «εργαλείο». Ενας μάλλον αποτυχημένος μαθητής, ούτε ακριβώς προστατευόμενος του Αριστοτέλη, τα βρίσκει σκούρα από νωρίς στη ζωή και αποφασίζει να ζητήσει τη βοήθεια του πρώην δασκάλου του. Σε αντίθεση με τον Αριστοτέλη, ο Στέφανος είναι ένας πραγματικός Αθηναίος. Τυφλωμένος εν μέρει από τις αντιλήψεις της τάξης του (μια τάξη στην οποία θέλει να επανέλθει μετά την πτώση του οίκου του), είναι καχύποπτος με τον αλλοδαπό Αριστοτέλη. Ο Στέφανος, μολονότι δεν έχει εκπληκτικές ικανότητες, αναδέχεται τις ευθύνες του και δεν το βάζει κάτω. Διακρίνεται από συνέπεια και πείσμα και με αυτά κερδίζει τον Αριστοτέλη».
«Εξέχουσα πηγή» για τον πολιτισμό


Ο τελευταίος γιατί εξακολουθεί να την ενδιαφέρει τόσο πολύ; Και, εν πάση περιπτώσει, γιατί αυτός και όχι κάποιος άλλος από τους αρχαίους ημών προγόνους; «Ο Αριστοτέλης με ελκύει για την οξυδέρκεια και τον ενθουσιασμό του, την πολυπραγμοσύνη και την πολυμερή περιέργειά του. Η φωνή του αληθινού φιλοσόφου στα γραπτά του είναι συναρπαστική. Είναι προφανές ότι και σκέφτεται και κινείται με μεγάλη ταχύτητα. Θα έλεγα ότι δεν έχει το απαράμιλλο ύφος ή τη θαυμαστή ευρηματικότητα του Πλάτωνα, αλλά είναι ανοιχτός σε μια ποικιλία ενδιαφερόντων και εναλλακτικών τρόπων σκέψης. Αυτό ακριβώς είναι που με καθηλώνει σε αυτόν και η ευστροφία του. Εγώ, βέβαια, δεν έκανα έρευνα για να βρω τον φιλόσοφο που μου ταιριάζει αλλά φαίνεται ότι «κάτι» από τον Αριστοτέλη βρήκε εμένα στην πορεία». Δεν είναι όμως μονάχα αυτό.
Ο Αριστοτέλης, υπογράμμισε η Μάργκαρετ Ντούντι, είναι μια «εξέχουσα πηγή» για τον πολιτισμό στον οποίο έχουμε φθάσει να ζούμε. «Νομίζω ότι σημαντικό ρόλο στο όλο εγχείρημα έπαιξε και η ίδια η θέση του Αριστοτέλη στην ακαδημαϊκή παράδοση του δυτικού κόσμου, τόσο σε αυτό που αποκαλούμε σήμερα ανθρωπιστικές σπουδές όσο και στην καθαρά επιστημονική έρευνα. Ο Αριστοτέλης δεν οργάνωνε μόνο τον διάλογο και τη σκέψη, ούτε δίδασκε μόνο νεαρούς μελετητές, ήταν επίσης αυτός που διηύθυνε, αν το καλοσκεφτούμε, το πρώτο ερευνητικό κέντρο της ιστορίας και καθοδηγούσε μια ερευνητική ομάδα. Η ιστορία των ιδεών, η πνευματική μας ιστορία, θα ήταν τελείως διαφορετική αν δεν είχε ζήσει ο Αριστοτέλης (και ευτυχώς που οι Αραβες διέσωσαν το έργο του αργότερα, την περίοδο της μεγάλης ευρωπαϊκής αμέλειας)».

Το βλέμμα του παρατηρητή


Υπάρχει, επιπροσθέτως, μια πιο προσωπική διάσταση στην ενασχόλησή της με τον αρχαίο έλληνα φιλόσοφο. «Ο Αριστοτέλης κατά κάποιον τρόπο δεν μπορούσε να εκτιμήσει ικανοποιητικά το εύρος της αθηναϊκής εχθρότητας εναντίον του. Ο Αριστοτέλης δεν είχε πού αλλού να πάει. Ο Φίλιππος Β’ κατέστρεψε ολοσχερώς την πατρίδα του, τα Στάγιρα. Στην Αθήνα ήταν μέτοικος, δηλαδή ένας ξένος που κατοικούσε εκεί και πλήρωνε επιπλέον φόρους. Ο Αριστοτέλης μπορούσε να διδάξει ρητορική τους Αθηναίους αλλά δεν μπορούσε να λάβει μέρος στις πολιτικές τους συνελεύσεις. Εγώ που σας μιλώ έχω περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Σε καμιά από αυτές τις χώρες δεν μπόρεσα και δεν μπορώ (καθότι γεννημένη στον Καναδά) να νιώσω «σπίτι μου». Αυτή η κάπως ταραχώδης όψη της ζωής του Αριστοτέλη άγγιξε και δικές μου, εσώτερες αγωνίες. Ο Αριστοτέλης καταλάβαινε τη δομή του πολιτικού συστήματος αλλά και τη συμπεριφορά των Αθηναίων πολύ καλύτερα από τους ίδιους –κάτι που δείχνει ότι «δεν ανήκε» ακριβώς στην πόλη, ότι είχε το βλέμμα ενός εξωτερικού παρατηρητή. Σε αντίθεση με τον Στέφανο, ο Αριστοτέλης δεν επιθυμούσε στην ουσία να σκέφτεται σαν Αθηναίος, μολονότι μπορούσε να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν οι Αθηναίοι» είπε η Μάργκαρετ Ντούντι που έχει επισκεφθεί πολλά μέρη της Ελλάδας.
Η εποχή του Αλεξάνδρου


«Τα τελευταία χρόνια επισκέπτομαι τη Μακεδονία όλο και πιο συχνά. Εχω ενθουσιαστεί με την αρχαία πόλη Μίεζα (σ.σ.: βρίσκεται κοντά στη Νάουσα), συγκεκριμένα με το πανέμορφο σημείο όπου ο Αριστοτέλης δίδαξε τον νεαρό Αλέξανδρο». Ολα τα βιβλία της σειράς διαδραματίζονται «μέσα στα απόνερα» των μαχών και των κατακτήσεων του μεγάλου στρατηλάτη. «Σκοπίμως. Η εποχή του Αριστοτέλη είναι η εποχή του Αλεξάνδρου. Είναι η εποχή που χτίζεται το πρώτο δυτικό υπερκράτος, η πρώτη δυτική αυτοκρατορία. Η μοντέρνα ιστορία αρχίζει με τον Μεγαλέξανδρο».
Τούτη την περίοδο η ίδια γράφει ένα σύντομο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στη Σικελία την εποχή των εμφυλίων πολέμων, «βασισμένο στις αναμνήσεις του Πλάτωνα και στο ενδιαφέρον του Αριστοτέλη για τη γεωλογία». Τον τελευταίο, άλλωστε, δεν σκοπεύει να τον αποχωριστεί άμεσα.

Από τις εκδόσεις Αιώρα έχουν κυκλοφορήσει τέσσερα από τα βιβλία της σειράς:

  • «Ο Αριστοτέλης ντετέκτιβ» (2004)
  • «Ο Αριστοτέλης και η θεία δίκη» (2007)
  • «Ο Αριστοτέλης και το μυστήριο της ζωής» (2008)
  • «Ο Αριστοτέλης και τα Ελευσίνια μυστήρια».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ