Αναπάντεχες αφηγήσεις του παρελθόντος Από τον Ροβεσπιέρο έως τον Ράιχενμπαχ είναι, καμιά φορά, ένα γαϊδούρι δρόμος
Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα, 2015
σελ. 203, τιμή 8,40 ευρώ

Ο Ομιλος για τη Μελέτη της Ιστορίας και της Κοινωνίας (ΟΜΙΚ), που αυτοπροσδιορίζει ως σκοπό του «την παραγωγή της προοδευτικής επιστημονικής μελέτης της Ιστορίας», εξέδωσε έναν συλλογικό τόμο γραμμένο με κέφι. Τον τόμο έχει επιμεληθεί ο ιστορικός και αρθρογράφος της «Αυγής» Στρατής Μπουρνάζος. Αυτό δεν προκύπτει εύκολα, δεδομένου ότι, στο πνεύμα της εποχής, στις συλλογικότητες δεν πρέπει να φαίνεται πως κάποιος ξεχωρίζει από τους άλλους, ακόμα και αν έχει προσφέρει πολλά. Του αξίζει πάντως έπαινος για την επιμέλεια του τόμου, για το εισαγωγικό σατιρικό κείμενό του, στο οποίο εμφανίζεται ως «ιερομόναχος ο Κρης», καθώς και για το επίσης δικό του καταληκτικό κείμενο του τόμου το οποίο αφορά σε πρωταπριλιάτικη φάρσα που έκανε σε βάρος μιας πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης, βραχυκυκλώνοντας διασκεδαστικά τη γραφειοκρατία.

Ο υπότιτλος του έργου (Από τον Ροβιεσπέρο έως τον Ράιχενμπαχ) δικαιολογείται από το χρονολογικό φάσμα των «αναπάντεχων αφηγήσεων», δηλαδή των 20 κεφαλαίων του τόμου. Το φάσμα εκτείνεται από ένα παραλειπόμενο επεισόδιο της Γαλλικής Επανάστασης έως τη χρήση βωμολοχιών που αποδίδονται στον Γεώργιο Καραϊσκάκη και έχουν περιληφθεί αυτολεξεί σε πρόσφατο αντιμνημονιακό τραγούδι του Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Ευτυχώς σχεδόν κανένα από τα κείμενα του τόμου δεν υπηρετεί κάποια προφανή πολιτική σκοπιμότητα και όλα είναι τόσο δηκτικά όσο χρειάζεται.


Αναπάντεχες συμπεριφορές
Μετά το περιπαικτικό εισαγωγικό κείμενο του Μπουρνάζου, το βιβλίο ξεκινάει με ένα γοητευτικό κείμενο του Θ. Γάλλου για τη Γαλλική Επανάσταση και τον Σαιν Ζυστ. Ακολουθεί ο σπαρταριστός «ύμνος στα γαϊδούρια» του Γ. Γάσια, στον οποίο εξηγείται η διαχρονική αξία του ζώου. Πρόσφατη απόδειξη της χρησιμότητάς του, γράφει ο Γάσιας, ήταν η σύλληψη γαϊδουριών, μαζί με τους αγωγιάτες τους, καθώς μετέφεραν 400 κιλά χασίς μέσα από τα δύσβατα ελληνοαλβανικά σύνορα. Ο Στ. Βαμιεδάκης έχει συλλέξει και αναλύει διαδοχικές διαταγές ενός γενικού γραμματέα δήμου της Αττικής, ο οποίος το 1957-1964 μάταια προσπαθεί να επιτηρήσει ασφυκτικά τη συμπεριφορά των υπαλλήλων σε ώρα εργασίας. Ο Π. Τσολιάς ερμηνεύει την αθυρόστομη κριτική του –κατά τα άλλα Διαφωτιστή -Χριστόδουλου Παμπλέκη κατά των συντηρητικών αντιπάλων του στα τέλη του 18ου αιώνα. Ο Ν. Σινιόσογλου αναλύει τα φιλολογικά κατορθώματα του Κ. Σιμωνίδη (1820-1867), ο οποίος, με τη δεξιοτεχνία του στην πλαστογραφία αρχαίων παπύρων και ιερών κειμένων, διέλυσε τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό. Η Βασιλική Τζαχρήστα μάς ξεναγεί στον ιστότοπο μιας ηλεκτρονικής παρωδίας εγκυκλοπαίδειας, της «Φρικηπαίδειας» (frikipaideia), η οποία περιλαμβάνει λήμματα για τους Ολυμπιακούς του 2004, τους ντοπαρισμένους αθλητές και την πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής.
Ιστορικοί έρωτες
Περνώντας σε θέματα ερωτικών σχέσεων, ο Κ. Παλούκης αναπαράγει εξαιρετικά ένα ρομάντζο, δημοσιευμένο σε εφημερίδα της Θεσσαλονίκης το 1931, ενώ η Ξένια Μαρίνου σταχυολογεί μικρές αγγελίες συνοικεσίων των δεκαετιών 1870 και 1880 στις οποίες οι ενδιαφερόμενες προς ανεύρεση συζύγου τόνιζαν ότι ήσαν ξανθιές («χρυσή κόμη»). Η Κωνσταντίνα Ανδριανοπούλου εξιστορεί τις περιπλοκές ενός γάμου μεταξύ χριστιανής και μουσουλμάνου στη Σμύρνη το 1919, λίγο μετά την άφιξη του ελληνικού στόλου. Η Ευγενία Αδαμοπούλου ανασύρει επιστολή διάσημου σοσιαλιστή και δημοτικιστή ο οποίος το 1958, την προτεραία του θανάτου του, απαριθμεί τις ερωμένες του και αυτοβιογραφούμενος υπογραμμίζει περισσότερο την ερωτική του προσφορά παρά την κοινωνικο-πολιτική του δράση. Ο Γ. Μιχαηλίδης παρουσιάζει τη μάλλον ατελέσφορη προσπάθεια του βούλγαρου ηγέτη Τόντορ Ζίφκοφ να κλέψει χρόνια, όταν το 1971 υπενόησε πως ήταν δέκα χρόνια νεότερος από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα, και τοποθετεί αυτό το επεισόδιο στο πλαίσιο των βαλκανικών διενέξεων εκείνης της εποχής.
Ακολουθούν τρία κείμενα για το 1821. Ο Δ. Δημητρόπουλος εξηγεί πώς φημολογούμενες αθυροστομίες του Γεώργιου Καραϊσκάκη χρησιμοποιήθηκαν σε τραγούδι του σύγχρονου αντιμνημονιακού αγώνα. Με την αναπαραγωγή του από τα ΜΜΕ, το θέμα πήρε διαστάσεις εξαιτίας και της επιβολής κυρώσεων από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Ο Χρ. Λούκος, ο πρύτανης των ιστορικών που μετέχουν στον τόμο, αποκαλύπτει έναν άλλο εαυτό, διαφορετικό από εκείνον που έχουμε γνωρίσει στα έργα του για την Επανάσταση του 1821 και για τη Σύρο. Παραθέτει αποσπάσματα από ιστορικές πηγές όχι για τις στρατιωτικές αλλά για τις ερωτικές επιδόσεις δύο συνεργατών του Ι. Κωλέττη, εντάσσοντας πάντως την ανάλυσή του στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Ο Αρκάς ως προς την καταγωγή Χρ. Χρυσανθόπουλος αναλύει σπαρταριστά τη χρήση της ιστορικής προσωπικότητας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στη σύγχρονη αρκαδική κοινή γνώμη.
Σύγχρονα παράδοξα
Στη συνέχεια υπάρχουν δύο συγκινητικά κείμενα για επεισόδια της ζωής ελλήνων μεταναστών στην Αυστραλία (Κ. Κατσάπης) και τις ματαιωμένες ελπίδες έλληνα μετανάστη στην Αίγυπτο για επαγγελματική αποκατάσταση (Μ. Παπακυριακού). Στο τέλος του τόμου, η Υπακοή Χατζημιχαήλ συζητεί το πώς μετά τη μεταπολίτευση του 1974 το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, η Εκκλησία, ο Τύπος αλλά και προοδευτικά κόμματα της εποχής αντιμετώπιζαν τους πρώτους γυμνιστές μεταξύ των τουριστών. Ο Μ. Παπαγεωργίου εξηγεί πώς, ακόμα και μετά την απόδειξη ότι η Γη είναι στρογγυλή, αναλυτές επέμεναν πως είναι επίπεδη, άποψη που υποστηρίζεται και σήμερα σε εξειδικευμένη ιστοσελίδα της εταιρείας Flat Earth Society. Τέλος, συμβάλλοντας στον πλουραλισμό του τόμου, ο Α. Αντωνίου παραθέτει αποσπάσματα από ρεπορτάζ της εφημερίδας «Αυγή» της δεκαετίας του 1950, όπου αναπαράγονταν υπερβολές για τα επιτεύγματα της σοβιετικής επιστήμης.
Το βιβλίο δεν είναι μόνο προς τέρψη. Καθεμία από τις «αφηγήσεις» είναι εξίσου αποκαλυπτική ευρύτερων φαινομένων, καμία δεν είναι απλά διασκεδαστική. Οπως το θέτει στο δικό του κείμενο ο Κ. Κατσάπης, «το γέλιο που προκαλούν κάποιες καταστάσεις μόνο συνώνυμο του γελοίου ή του φαιδρού δεν είναι».


*Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ