Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός

ΑΛΜΠΕΡΤΟΣ ΝΑΡ
Σαλονικαι. Απαντα τα διηγήματα
Εκδόσεις Νεφέλη, 2015
σελ. 267, τιμή 13,44 ευρώ

Ο πρόωρα χαμένος Αλμπέρτος Ναρ (1947-2005) ήταν μία από τις ευγενέστερες προσωπικότητες της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης με σημαντικό ερευνητικό έργο για την ιστορία και τη λαογραφία των Εβραίων της πόλης. Ηταν όμως και πολύ ενδιαφέρων πεζογράφος, αν κρίνει κανείς από τα δύο ολιγοσέλιδα βιβλία που εκδόθηκαν όσο ζούσε: το πρώτο με τίτλο Σε αναζήτηση ύφους το 1991 και το δεύτερο, το Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός το 1999.

Τα 28 διηγήματα αυτών των δύο βιβλίων, συνοδευόμενα από ένα συγκινημένο κείμενο του Θωμά Κοροβίνη, επανεκδόθηκαν πρόσφατα από τις εκδόσεις Νεφέλη σε έναν τόμο με τίτλο Σαλονικάι.

Τα διηγήματα είναι όλα σχεδόν βιωματικά, ακόμη κι όταν ο Ναρ αφηγείται ιστορίες άλλων. Είχε την ικανότητα να τις οικειοποιείται χωρίς δυσκολία γιατί συνιστούσαν μέρος του δικού του κόσμου όπου διαπλέκονται και αλληλοτροφοδοτούνται τα προσωπικά και τα καταγωγικά βιώματα, αυτοί που γνώρισε με όσους χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα και οι αναμνήσεις από το παρελθόν των άλλων με τις δικές του. Αλλά, παρότι τα περισσότερα από τα πρόσωπα που περνούν από τις σελίδες του είναι Εβραίοι, δεν είναι λίγοι και οι εθνικοί.

Η θέση της πόλης στην πεζογραφία της Θεσσαλονίκης παρουσιάζεται κυριαρχική –και το ίδιο συμβαίνει και στα πεζογραφήματα του Ναρ που τα διαποτίζει η ατμόσφαιρα των δεκαετιών του 1960 και του 1970. Ετσι οι αναμνήσεις από το παρελθόν μοιάζουν με εγγραφές στο παρόν της. Ο Ναρ είναι Θεσσαλονικιός όχι μόνο από καταγωγή αλλά και κατά συνείδηση, όπως ήταν και παρέμεινε Θεσσαλονικιός ένας άλλος συγγραφέας που υπήρξε το πρότυπό του: ο Γιώργος Ιωάννου. Και όπως ο Ιωάννου, έτσι και ο ίδιος χρησιμοποιεί τον πλάγιο σχολιασμό, τη λεγόμενη «λοξή ματιά», ως οργανικό στοιχείο των κατά τα λοιπά ρεαλιστικών του αφηγήσεων, γραμμένων άλλοτε στο πρώτο και άλλοτε στο τρίτο πρόσωπο αλλά πάντοτε με την ίδια αμεσότητα.

Βρίσκω εξαιρετικά τα πεζογραφήματα όπου αφηγείται ιστορίες από τη στρατιωτική του θητεία, όπως τα Επιστράτευση 1974 και «Στρατιώτη Χουσεΐν Χεχμέτ». Και όσοι είναι εξοικειωμένοι με τη Θεσσαλονίκη και την εποχή όπου εκτυλίσσονται οι ιστορίες του Ναρ θα διαπιστώσουν πως η τοπογραφία της ήταν αναπόσπαστο τμήμα της προσωπικής του ζωής.

Η Θεσσαλονίκη υπήρξε πόλη των Εβραίων και των προσφύγων πριν γίνει αυτό που είναι σήμερα. Για τον Ναρ ήταν μια πόλη όπου μπορείς να βρεθείς και να χαθείς, όπως τόσοι και τόσοι από τους Ελληνοεβραίους που κατέληξαν στα ναζιστικά κρεματόρια. Το τραύμα της απώλειας είναι τραύμα της μνήμης και της συνείδησης και σφραγίζει τα περισσότερα από τα πεζογραφήματα αυτού του διακριτικού συγγραφέα, ο οποίος σε μία φράση –αν και τη βάζει στο στόμα άλλου –ορίζει την ταυτότητά του: «Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός, δηλαδή εγώ».