Γκραχαμ Γκρην
Η Δύναμις και η Δόξα
Μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδου.
Εκδόσεις Πόλις, 2015,
σελ. 360, τιμή 17,70 ευρώ

Παραβιάζει κανείς ανοιχτές θύρες λέγοντας ότι ο Γκράχαμ Γκριν υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους μυθιστοριογράφους του 20ού αιώνα. Αλλά όταν διαβάζουμε ένα αριστούργημα όπως το The Power and the Glory (Η Δύναμις και η Δόξα) οι κοινοτοπίες είναι αναπόφευκτες.

Εβδομήντα πέντε χρόνια έχουν περάσει από τότε που εκδόθηκε το κορυφαίο έργο του Γκριν σε 3.500 αντίτυπα. (Υποθέτω πως την τεράστια επιτυχία που ακολούθησε –απανωτές εκδόσεις, μεταφράσεις σε πλήθος γλώσσες και διθύραμβοι της κριτικής –ούτε ο 34χρονος τότε συγγραφέας ούτε ο εκδότης του θα τη φαντάζονταν.) Το ξαναδιαβάζουμε και διαπιστώνουμε όχι απλώς ότι είναι ένα ανεπανάληπτο επίτευγμα αλλά και ότι μοιάζει σαν να γράφτηκε σήμερα.
Δεν πρόκειται για το μόνο σπουδαίο μυθιστόρημα του Γκριν. Αναμφισβήτητα όμως είναι το κορυφαίο του. Το «λιγότερο βρετανικό», όπως έγραψε τον Αύγουστο του 1990 στη New York Review of Books ο Τζον Απντάικ, ένας μαγικός συνδυασμός «ευφυΐας και πάθους». Βιβλίο που το ηθικό του περιεχόμενο αναδεικνύεται μέσα από μια αφήγηση η οποία έχει όλα τα γνωρίσματα του θρίλερ. Οπως κι άλλα έργα του συγγραφέα, διασκευάστηκε και μεταφέρθηκε το 1947 στον κινηματογράφο σε μια εξαίρετη ταινία (αν και εμπορική αποτυχία) με πρωταγωνιστές τον Χένρι Φορντ και την Ντολόρες ντελ Ρίο.
Η απόγνωση και η θυσία


Βρισκόμαστε στο Μεξικό. Ενας αλκοολικός και διεφθαρμένος ιερέας που έχει αποκτήσει εξώγαμο με μία από τις ενορίτισσές του φτάνει σε μια πόλη όπου ο καθολικισμός θεωρείται παράνομος. Ετσι ανοίγει το λαμπρό μυθιστόρημα του Γκριν. Στη συνέχεια ο αναγνώστης ακολουθεί τον ιερέα στην περιπλάνησή του στο Μεξικό, όπου προσπαθεί αφενός να αποφύγει τον διώκτη του, έναν αξιωματικό του στρατού (το δεύτερο κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος), και αφετέρου να εκτελέσει τα ιερατικά του καθήκοντα.
Οι υπόλοιποι ιερείς είτε έχουν εγκαταλείψει τη χώρα είτε έχουν εξαναγκαστεί να αποποιηθούν το σχήμα τους και να παντρευτούν. Ο ήρωας του Γκριν μοιάζει να είναι ο τελευταίος παπάς που αποφασίζει να μείνει όχι για να σώσει την αξιοπρέπειά του (που ούτως ή άλλως την έχει χάσει) αλλά γιατί μέσα στην κατάπτωσή του αισθάνεται πως τον έχει αγγίξει η Χάρις και πως τώρα η ζωή του αποκτά το περιεχόμενο της θυσίας. Δεν είναι απαλλαγμένος από τον φόβο του θανάτου –το αντίθετο -, δεν αισθάνεται ότι είναι γενναίος και δεν κατηγορεί τους άλλους ιερείς που έφυγαν για να γλιτώσουν. Μένει από πίστη, μια πίστη όπως που πηγάζει από το βάθος της απόγνωσης, όταν διαπιστώνει πως έχει φτάσει στο σημείο να μην τον ενδιαφέρει η γνώμη κανενός.
Ο δεύτερος πρωταγωνιστής, ο διώκτης του, πιστεύοντας ότι όλοι οι καθολικοί ιερείς είναι ενσαρκώσεις του Κακού, θα καταφέρει να τον συλλάβει (σ’ αυτό θα τον βοηθήσει κάποιος μιγάς που θα παίξει τον ρόλο ενός σύγχρονου Ιούδα) και να τον στήσει μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι ένας ιδεαλιστής που δεν έχει κανέναν δισταγμό να σκοτώσει εν ονόματι των ιδεών του.
Ο αναγνώστης δεν θα ξεχάσει όχι μόνο τους πρωταγωνιστές αλλά και τους υπόλοιπους χαρακτήρες που περνούν από το βιβλίο. Τη Μαρία λ.χ. με την οποία ο ιερέας έχει αποκτήσει το εξώγαμο κορίτσι ή τον πατέρα Χοσέ που αποποιείται το σχήμα του, αναγκάζεται να παντρευτεί, γίνεται υποχείριο της γυναίκας του και εξαιτίας του φόβου του αρνείται να εκτελέσει τα ιερατικά του καθήκοντα ακόμη κι όταν τον παρακαλούν.

Η επίδραση του Ντοστογέφσκι
Ενας αδιαμφισβήτητος μάστορας της πλοκής, όπως ο Γκριν, μπορεί να στήσει έναν κόσμο εφήμερο αλλά και αντιπροσωπευτικό και ταυτοχρόνως να διαμορφώσει μια τέτοια ατμόσφαιρα από τις πρώτες ακόμη σελίδες ώστε ο αναγνώστης να αρχίσει να διαβάζει και να μην μπορεί να σταματήσει, όπως έλεγε ο Ναμπόκοφ μιλώντας για τον Τολστόι –μολονότι ο Γκριν δεν έχει σχέση με τον γίγαντα της Γιασνάγια Πολιάνα.
Η επίδραση όμως του άλλου μεγάλου πεζογράφου του ρωσικού ρεαλισμού, του Ντοστογέφσκι, ιδιαιτέρως στο μυθιστόρημά του αυτό, είναι εμφανέστατη, όχι μόνο για τον πνευματικό προβληματισμό αμφοτέρων αλλά και για την κατάδυσή τους στα απώτατα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Είναι ίσως υπερβολικό το να εντοπίσει κάποιος ομοιότητες της ανάκρισης του ιερέα από τον διώκτη του στο βιβλίο του Γκριν με τη σύγκρουση του Χριστού και του Μεγάλου Ιεροεξεταστή στους Αδελφούς Καραμάζοφ του Ντοστογέφσκι σαν κι αυτές που ανακαλύπτει ο βρετανός ποιητής και κριτικός Μπέρναρντ Μπεργκόντζι. Ο αναγνώστης όμως θα συμφωνήσει με τον Απντάικ που είπε ότι υπάρχει μια σκηνή (όπου ο ιερέας βρίσκεται σ’ ένα σκοτεινό κελί με άλλους) αντάξια ενός Ντοστογέφσκι, ο οποίος, όπως και ο Γκριν, αν και για διαφορετικούς λόγους, ήταν «ένας προβληματικός πιστός».
Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από το «ότι Σου εστίν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα». Πολύ σωστά λοιπόν και στον τίτλο της νέας έκδοσης του αριστουργήματος του Γκριν διαβάζουμε «η Δύναμις» και όχι η «Δύναμη» όπως στις παλαιότερες μεταφράσεις.
Το μυθιστόρημα μεταφράστηκε από τη Μερόπη Οικονόμου και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 1965 από τις Εκδόσεις των Φίλων. Μεταφράστηκε άλλες δύο φορές και εκδόθηκε από άλλους εκδότες. Η νέα μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου είναι η τέταρτη και οι εκδόσεις Πόλις ο τέταρτος –αν δεν κάνω λάθος –εκδοτικός οίκος που προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό της χώρας μας ένα μεγάλο έργο, ισάξιο των κορυφαίων κλασικών του 19ου αιώνα.
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο απόδειξη της σταθερής αξίας των κλασικών. Αρκετοί εκδότες προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση που έχει πλήξει και τη βιβλιαγορά καταφεύγουν στην έκδοση των σπουδαίων έργων προσφέροντάς τα σε νέες μεταφράσεις που είτε βρίσκονται πλησιέστερα στο σημερινό γλωσσικό αίσθημα είτε είναι καλύτερες από όσες προηγήθηκαν. Η μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου συνδυάζει και τα δύο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ