Marlene Streeruwitz
Die Reise einer jungen
Anarchistin in Griechenland
(Το ταξίδι μιας νεαρής
αναρχικής στην Ελλάδα)
Εκδόσεις S. Fischer, Φρανκφούρτη 2014,
σελ. 188, τιμή 18,99 ευρώ

Δυο απελπισμένες γυναίκες γερμένες στην κουπαστή ενός φεριμπότ που έχει μείνει ακυβέρνητο από αβαρία στο μηχανοστάσιο, κάπου στο ανεμοδαρμένο Αιγαίο. Η μία είναι η Ελληνίδα Δέσποινα που πήγαινε στην Αθήνα αποφασισμένη να κάνει έκτρωση. Η άλλη είναι η Αυστριακή Νέλια που πήγαινε στην Αθήνα αποφασισμένη να συναντήσει τον αγαπημένο της Μάριο. Και ακριβώς τη στιγμή που δεν ξέρουν αν οι όποιες αποφάσεις έχουν πια νόημα, καταστρώνουν το μεγαλεπήβολο σχέδιο της ελευθερίας τους. «Συμφωνήσαμε και οι δύο ότι έχουμε το δικαίωμα της επικοινωνίας χωρίς να μπορεί να μας εντοπίσει κανείς. Συμφωνήσαμε ότι έχουμε γενικά το δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης και πετάξαμε στη θάλασσα όλα τα έγγραφά μας. Δεν θέλαμε άλλο διαβατήρια, στα οποία να καθορίζεται αν είμαστε άρρενα ή θήλεα. Δεν θέλαμε καμιά αναφορά σε θρησκεία ή εθνικότητα. Θέλαμε να είμαστε άγραφα φύλλα με την ελευθερία να περιγραφούμε μόνες μας. Και ο κόσμος θα έπρεπε να καταργήσει το χρήμα και να μετριέται από εδώ και πέρα με μονάδες ελευθερίας».

Η Νέλια Φεν είναι η ηρωίδα του τελευταίου μυθιστορήματος της αυστριακής συγγραφέως Μαρλένε Στρεερούβιτς που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τίτλο «Το ταξίδι μιας νεαρής αναρχικής στην Ελλάδα». Η 19χρονη Νέλια ξεκινά από την Κρήτη, όπου ζει η ετεροθαλής αδελφή της Σίντι, παντρεμένη με Ελληνα, για να πάει στην Αθήνα. Εχει ραντεβού με τον μεγάλο της έρωτα, τον Μάριο, φοιτητή Κοινωνιολογίας και αναρχικό, για να πάρουν μαζί μέρος σε πορεία υπέρ μιας ομάδας ιεροδούλων που έχουν κηρυχθεί υπό διωγμό ως φορείς υποτίθεται του AIDS. Θα χάσει όμως το πλοίο και μέσα στην αγωνία της να φθάσει έγκαιρα στην πρωτεύουσα θα ζήσει μια οδύσσεια στο Αιγαίο, πάνω σε ιστιοπλοϊκά που ανήκουν σε διακινητές ναρκωτικών, σε φεριμπότ που παρ’ ολίγον βυθίζονται, σε αναπαλαιωμένα αρχοντικά εύπορων Γερμανών που παρακολουθούν ανέκφραστοι τον κόσμο πίσω από τις κλειστές τζαμαρίες τους. Στην Αθήνα τελικά η Νέλια θα εμπλακεί σε μια άλλη διαδήλωση χωρίς τον Μάριο, θα πέσει θύμα ξυλοδαρμού και θα περάσει μια νύχτα στο τμήμα. Ο Μάριος θα βρεθεί αργότερα σε μια κρυψώνα με θρυμματισμένο το ένα του πόδι από περιπολικό.
Η Μαρλένε Στρεερούβιτς ξεκίνησε κάποτε γράφοντας θεατρικά έργα και εξελίχθηκε σε πολυβραβευμένη πεζογράφο με πολιτικές και φεμινιστικές ευαισθησίες. Τη ρωτήσαμε γιατί στέλνει την άγουρη και ανυπότακτη Νέλια στην Ελλάδα και όχι στην Πορτογαλία ή στην Ισπανία: «Επειδή την Ελλάδα την ξέρω εδώ και τριάντα χρόνια. Η σχέση μου μαζί της είναι συναρπαστική, επανειλημμένα έχω γράψει έργα μου στην Κρήτη, κάτι που δεν σε αφήνει ανέπαφο. Αυτό με τη σειρά του είναι μια σημαντική προϋπόθεση, γιατί ζωντανεύει την έρευνα που κάνει κανείς προκειμένου να γράψει ένα μυθιστόρημα. Εξάλλου με ενδιέφερε η ελληνική εκδοχή της κρίσης, για παράδειγμα η αντίφαση από τη μια μεριά οι Γερμανοί να αφήνουν ανοιχτό το ζήτημα των επανορθώσεων και από την άλλη να προβάλλουν τόσες απαιτήσεις από τους Ελληνες».
Η Νέλια, που αρνείται την υπόσταση του κράτους, που απορρίπτει τους ετεροπροσδιορισμούς, που δεν θέλει να την εντοπίζουν κυριολεκτικά και μεταφορικά, περιπλανιέται στην Ελλάδα της κρίσης. Παντού συντρίμμια αλλά και κάθε τόσο ικμάδες ελπίδας, μικρά όνειρα, αδιόρατες χαρές, ανθρώπινες χειρονομίες. «Εχω την εντύπωση», λέει η Στρεερούβιτς, «ότι η κρίση μπαίνει βαθιά στη ζωή των ανθρώπων, ότι ο μεμονωμένος άνθρωπος δεν μπορεί να πάρει πια αποφάσεις, κι αυτό πάει πολύ πιο μακριά από το να μείνει κάποιος απλά άνεργος. Είναι όπως στον μεσαίωνα, σαν ένας λωποδύτης να ορμά ξαφνικά στη γωνιά του δρόμου και να σε μαχαιρώνει. Εμείς καθόμαστε εδώ και σκεφτόμαστε ότι κάτι θα έχουν να φάνε και να πιουν. Οι άνθρωποι όμως πρέπει να επιβιώσουν συνολικά ως προσωπικότητες, χρειάζεται και η ψυχή τους προστασία, για παράδειγμα από τις ταπεινώσεις που συνεπάγονται τα μέτρα τα οποία λαμβάνονται στην Ελλάδα».
Επιφανειακός τουρισμός


Στην ιστορία της Δέσποινας υπάρχει μια σημαντική λεπτομέρεια, ο πατέρας του αγέννητου παιδιού της είναι ένας από τους γερμανούς κυρίους του όμορφου σπιτιού στο ελληνικό νησί, έχουν εκμεταλλευθεί την υπηρέτρια σαν δανεική μήτρα. Η Στρεερούβιτς δεν αντέχει τους ανέμελους και ανυποψίαστους τουρίστες και λοιπούς λάτρεις του αιγαιοπελαγίτικου χώρου: «Νιώθω κάποια ντροπή για το πόσο επιδερμική είναι η τουριστική ζωή. Για πολλοστή φορά στην Ελλάδα κατάλαβα πόσο επιφανειακός είναι ο τουρισμός μας και άρα πόσο εύκολα μπορεί να χειραγωγηθεί. Εμείς οι Βιεννέζοι, όταν πηγαίνουμε στην Ιταλία, κάτι ξέρουμε για το παρελθόν αυτής της χώρας, ό,τι όμως είναι πιο πέρα από τα σύνορά της ανήκει στην επικράτεια της νιρβάνα. Ποτέ δεν μας ένοιαξε γιατί οι πύλες της νιρβάνα οφείλουν να είναι για εμάς ανοιχτές. Στο βιβλίο μου προσπάθησα αυτό να το ανατρέψω. Καλό είναι εκτός από το να ξαπλώνουμε στον ήλιο, να διαβάζουμε και καμιά ελληνική ιστορία».
Η ατίθαση Νέλια φεύγοντας όσο γίνεται πιο γρήγορα από το νησιώτικο αρχοντικό των Γερμανών για να συνεχίσει τη δική της, γυναικεία οδύσσεια για την Αθήνα αισθάνεται ανείπωτη ευγνωμοσύνη, όταν η συνταξιδιώτισσά της, η Δέσποινα, βγάζει απλά από την τσάντα της μια μπλούζα και της τη χαρίζει. Το μυθιστόρημα είναι γεμάτο από τέτοιες ταπεινές χειρονομίες αλληλεγγύης. «Αν ο καθένας έκανε αυτό που του αναλογεί, θα τα καταφέρναμε» λέει η Στρεερούβιτς. «Εγώ ως άνθρωπος της γενιάς μου έχω ασχοληθεί περισσότερο με το Ολοκαύτωμα που συνέβη λίγες γενιές πιο πριν. Με απασχόλησε λοιπόν το ζήτημα των συνοδοιπόρων, αυτών που κάνουν τα μικρά βήματα, τα οποία όλα μαζί στη συνέχεια φέρνουν τη μεγάλη καταστροφή. Υπάρχει όμως και το αντίστροφο, τα μικρά βήματα προς το σωστό, τα βήματα της στήριξης, της αλληλεγγύης».
Απέριττη ανθρωπιά


Η συγγραφέας τοποθέτησε την ηρωίδα της στη διακεκαυμένη ζώνη της ελληνικής κρίσης με συγκεκριμένες προθέσεις: να μιλήσει για τον οικονομικό εξανδραποδισμό του σύγχρονου ανθρώπου, να καταγγείλει την ασφυκτική κρατική κηδεμόνευση, να στηλιτεύσει τη ρηχή ελληνολατρία, να αντιτάξει στις τόσες και τόσες ανδρικές οδύσσειες επιτέλους και μια γυναικεία ανάμεσα σε εξίσου τρομερούς Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες. Η χάρη ωστόσο αυτού του βιβλίου έγκειται πολύ περισσότερο σε ένα ασυνείδητο επίτευγμα. Η περιπέτεια της Νέλια Φεν είναι σπαρμένη με μια αβίαστη και απέριττη ανθρωπιά, ανεξάρτητη από τον τετριμμένο μανιχαϊσμό περί καλού και κακού, ορθού και εσφαλμένου. Είναι μια ανθρωπιά βαθύτερη που θυμίζει το απόφθεγμα του Μενάνδρου «ως χαρίεν άνθρωπος, όταν άνθρωπος η». Δεν είναι τυχαίο που ο κριτικός της εφημερίδας του Μονάχου «Süddeutsche Zeitung» κλείνει την παρουσίασή του ως εξής: «Ενα πράγμα μας δείχνει αυτό το σημαντικό πολιτικό λογοτέχνημα: ότι ακόμη και μέσα στον νεοφιλελεύθερο κατακερματισμό όλων των κοινών δεσμών μπορεί να διακρίνει κανείς τις ζωές των άλλων, η αλληλεγγύη είναι εφικτή. Ακόμα και αν η Νέλια δεν θα προσυπέγραφε ποτέ τέτοιου είδους αντεπαναστατικές κατατάξεις, η ίδια και η εφευρέτις της έγραψαν ένα ευρωπαϊκό μυθιστόρημα μεστό από ελπίδα».
Ο κ. Σπύρος Μοσκόβου είναι διευθυντής του ελληνικού προγράμματος της Deutsche Welle.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ