Εξομολογήσεις και υπαινιγμοί
Το τελευταίο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα κινείται μεταξύ μυθοπλασίας και αυτοβιογραφίας

Μενης Κουμανταρεας
Ο θησαυρός του χρόνου
Εκδόσεις Πατάκη, 2014
σελ. 480, τιμή 19,80 ευρώ
Η Ιστορία θέλησε το βιβλίο αυτό να είναι η τελευταία λογοτεχνική κατάθεση του Μένη Κουμανταρέα (1931-2014), ένα μυθιστόρημα στο οποίο αναζητείται το κλειδί της δολοφονίας του. Ο αφηγητής, ένας ηλικιωμένος συγγραφέας, επιχειρεί την ανασκόπηση της ζωής του ενώ παρακολουθεί την αναπνοή της άρρωστης γυναίκας του Λιλής στο διπλανό δωμάτιο. Θυμάται ανθρώπους που χάθηκαν από τη ζωή του, παλιούς συναδέλφους στην ασφαλιστική εταιρεία όπου εργαζόταν με τη Λιλή, φίλους λογοτέχνες και νεαρούς αλλοδαπούς, τον Λούνα, τον Νουάρ, τον Καμικάζι, συντρόφους της ηδονής σε γλυκά νυχτερινά ξεπορτίσματα.

Μεταξύ εξομολόγησης στο φάντασμα ενός παλιού συναδέλφου που τον επισκέπτεται και υπαινιγμού, ο συγγραφέας αναφέρεται στην ικανοποίηση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας στους δρόμους της Αθήνας, σε ύποπτα μπαρ και σε καφενεία μεταναστών, στις αμφιβολίες αυτής της ζωής της χωρισμένης σε δύο εαυτούς, στις ενοχές. Σκοτάδια και ψίθυροι, οπτασίες και ομολογίες των ανομολόγητων, άριες και μουσικές νότες, κίνδυνος και πένθος συνθέτουν την υποβλητική ατμόσφαιρα μιας αφήγησης που σκηνοθετείται σε προπολεμικούς οίκους ανοχής καρναβαλικής αισθητικής, σε παρακμιακά ξενοδοχεία εμπορίου της ηδονής και στα απόμερα σοκάκια μιας Αθήνας που την καταπίνουν τα γκραφίτι.
Είναι ο ανώνυμος αφηγητής ο ίδιος ο Μένης Κουμανταρέας που αυτοβιογραφείται; Είναι το βιβλίο –που άρχισε να γράφεται όταν η γυναίκα του Λιλή ζούσε τις τελευταίες της στιγμές –αποκαλυπτικό για τη ζωή του; Εκθέτει τη ζωή του φόρα παρτίδα στα μάτια των περίεργων; «Ο καλός γραφιάς είναι αυτός που δεν ξεχωρίζει αυτά που του συνέβησαν από εκείνα που επινόησε να του συμβούν –αρχή της μυθοπλασίας ιερή για όποιον γράφει» απαντά ο Κουμανταρέας με το στόμα του αφηγητή.
Το τελευταίο βιβλίο του βραβευμένου και εμβληματικού πεζογράφου της Κυρίας Κούλας και της Βιοτεχνίας υαλικών που χάθηκε πρόσφατα αποτελεί κλειδί όχι για τη ζωή του αλλά για την ποιητική του, την ποιητική της απόκρυψης και του υπαινιγμού, προσφιλή στην ομοφυλόφιλη λογοτεχνία, εντός της οποίας τοποθετούνται οι ιστορίες του «ιστορίες με ανθρώπους. Γυναίκες που αγαπάνε άντρες, άντρες που δεν αγαπάνε γυναίκες».

Κάρι Χεστχάμαρ
So long, Marianne. Μια ιστορία έρωτα
Μετάφραση από τα νορβηγικά Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη
Εκδόσεις Ποταμός, 2014
σελ. 320, τιμή 15 ευρώ
Η Νορβηγή Μαριάννε, για την οποία γράφτηκε η ερωτική μπαλάντα «So long, Marianne», ήταν η γυναίκα που ερωτεύτηκε ο Λέναρντ Κόεν στην Υδρα και σημάδεψε τη ζωή και την τέχνη του. Η αφήγηση της Κάρι Χεστχάμαρ μας ταξιδεύει από τη διεθνή καλλιτεχνική αποικία της Υδρας στο Οσλο, στο Μόντρεαλ, στη Νέα Υόρκη και στο Παρίσι την ταραγμένη δεκαετία του ’60, όταν η καριέρα του Κόεν ως τραγουδοποιού απογειώνεται.

Κώστας Βάρναλης
Αϊ-Στράτης. Θυμήματα εξορίας
Επιμέλεια Ηρακλής Κακαβάνης
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014
σελ. 304, τιμή 17,04 ευρώ
Οι συνθήκες διαβίωσης του αριστερού εξόριστου στον Αϊ-Στράτη Κώστα Βάρναλη όπως τις περιγράφει ο ίδιος σε επιστολές στη σύζυγό του Δώρα Μοάτσου και όπως μαρτυρούν συνεξόριστοί του. Στον τόμο παρουσιάζονται ντοκουμέντα που αποτυπώνουν την επίδραση της εξορίας στο έργο του Βάρναλη και αναλύονται οι συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε το ποίημα «Εξορία» και το αθησαύριστο «Η ώρα φτάνει». Τα κείμενα τεκμηριώνει φωτογραφικό και εικαστικό υλικό και εκτενής εργοβιογραφία.

Μάκης Μάτσας
Πίσω απ’ τη μαρκίζα – 40 χρόνια ελληνικής μουσικής όπως την έζησα
Εκδόσεις Διόπτρα, 2014
σελ. 416, τιμή 17,80 ευρώ
Μια απολαυστική εξιστόρηση των αναμνήσεων του Μάκη Μάτσα από τη θητεία του στην οικογενειακή δισκογραφική εταιρεία. Ο γενάρχης Μίνως, τα παιδικά χρόνια και ο Εμφύλιος. Ο Βαμβακάρης, ο Τσιτσάνης, ο Καλδάρας. Τα συμβόλαια με τον Χατζιδάκι, τον Θεοδωράκη, τον Καζαντζίδη, τη Μαρινέλλα, τον Βοσκόπουλο, η συνεργασία με τον Νταλάρα, τον Παπακωνσταντίνου, τον Μητροπάνο… Η αθέατη πλευρά της ελληνικής μουσικής των τελευταίων 40 χρόνων, που συνοδεύεται από DVD με σπάνιο αδημοσίευτο υλικό και φωτογραφίες.

Τατιάνα Αβέρωφ
Δέκα ζωές σε μία
Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2014
σελ. 516, τιμή 18,80 ευρώ
Η Τατιάνα Αβέρωφ αφηγείται τη ζωή του Ευάγγελου Αβέρωφ σε μια μυθιστορηματική βιογραφία που καλύπτει τα χρόνια από τη γέννησή του το 1908 ως την είσοδό του στην πολιτική το 1947. Από τη Θεσσαλία στην Αθήνα και από εκεί στο σανατόριο της Αυστρίας όπου ο πατέρας της νοσηλεύτηκε ως το στρατόπεδο συγκέντρωσης Φεραμόντι, όπου εκτοπίστηκε όταν τον συνέλαβαν οι φασίστες, η συγγραφέας αναζητεί το πρόσωπο του ανθρώπου πίσω από τον δημόσιο άνδρα.

Γιοχαν Βολφγκανγκ Φον Γκαιτε
Το ταξίδι στην Ιταλία
Εισαγωγή – μετάφραση Γιώργος Δεπάστας
Εκδόσεις Ολκός, 2014
σελ. 216, τιμή 18 ευρώ
Το ταξίδι του Γκαίτε στην Ιταλία στα 1786-1787 μέσα από τις ημερολογιακές σημειώσεις του, που μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Οι εντυπώσεις του από την αναγεννησιακή Βενετία συμπλέκονται με τον θαυμασμό για την αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή τέχνη στη Ρώμη και στη Σικελία και την απόλαυση της ανάλαφρης ζωής στον Νότο. Εξαιρετική συνάφεια με το παρόν μας έχουν οι στοχασμοί του για την τέχνη και τις διαφορές Βορείων – Νοτίων που διανθίζουν το περιηγητικό κείμενο.


Οι προτάσεις του Γιώργη Γιατρομανωλάκη

Η συλλογή του Διονύση Καψάλη Μια υπόθεση ευδαιμονίας (Αγρα) και η συλλογή του Δημήτρη Κοσμόπουλου Κατόπιν εορτής (Ερατώ) είναι, πιστεύω, από τα σημαντικότερα ποιητικά κείμενα του 2014. Συγκροτημένες οι συλλογές αυτές από στίχους έμμετρους και λειασμένους στο έπακρο, απλωμένους είτε πάνω σε λαμπερά δίστιχα ή τετράστιχα, είτε οργανωμένους σε μορφή σονέτου, δεν είναι νοσταλγικά προσκυνήματα μιας παμπάλαιας ποιητικής τέχνης –συνιστούν θριαμβευτική επιστροφή στη δύσκολη τέχνη. Οι άμουσοι, ρητορικοί και αμετροεπείς στίχοι πολλών άλλων, οι τυπωμένοι κάθε χρόνο σε εκατοντάδες συλλογές, και δεν σχετίζονται με τον ελεύθερο αλλά έμμετρο, εν ταυτώ, στίχο των άξιων ποιητών, και στο πρώτο ανάγνωσμα εξατμίζονται. Αντίθετα τα λιτά, πλην αυστηρά τεχνουργημένα κείμενα των δυο ποιητών επαναφορτίζουν τον ποιητικό νεοελληνικό λόγο και μας φαιδρύνουν με τη νοημοσύνη και τη χάρη τους.

Ο Καψάλης μας εισάγει σε χώρους ιδιωτικούς, με σήμα τον στίχο του Daniel Arnaut (που ο Δάντης μνημονεύει στο Καθαρτήριο), «d’ ir e de plor», «με θλίψη και δάκρυα». Διάτρητη «ευδαιμονία», ωραϊσμένη ωστόσο από κείμενα ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Τα ποιήματα του Κοσμόπουλου συνιστούν επιτάφια, όχι πένθιμα αλλά εγκωμιαστικά, ποιητών κυρίως του ελληνισμού –από τον Σολωμό ως τον Εγγονόπουλο, και από τον Ρίτσο ως τον Λάγιο. Ανακαλήματα φωνών που εξακολουθούν –ευτυχώς –να ακούγονται πέρα από τον θάνατο και τη φθορά μας.
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συγγραφέας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ