ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗΣ
Ζώνη πυρός
Εκδόσεις Μεταίχμιο,
σελ. 109, τιμή 9,90 ευρώ

Τα κείμενα που συγκεντρώνει ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης στον ανά χείρας τόμο επιγράφονται «διηγήματα» αλλά στην πραγματικότητα κινούνται στη μεθόριο πεζογραφίας και λογοτεχνικού δοκιμίου. Η μυθοπλασία, η δράση και τα αφηγηματικά πρόσωπα μοιάζει να μην είναι για τον συγγραφέα κάτι παραπάνω από ένα ζωτικό πρόσχημα. Η μυθοπλασία είναι στοιχειώδης: ένα αχνό περίγραμμα γεγονότων που μετά βίας θα κατορθώσουν να πάρουν σάρκα και οστά. Η δράση εμφανίζεται επίσης με υποτυπώδη χαρακτήρα: πολλές φορές είναι δυσδιάκριτη, σε κάποιες περιπτώσεις δεν υπάρχει καν. Και τα αφηγηματικά πρόσωπα ωστόσο δείχνουν με τη σειρά τους ελάχιστα αναπτυγμένα: ιχνογραφήματα που αρνούνται επίμονα να παραπέμψουν σε ζωντανούς, χειροπιαστούς ανθρώπους. Αυτά αν εξετάσουμε τα κείμενα της συλλογής ως διηγήματα. Κι αν όμως τα δούμε ως δοκίμια, ως απόπειρες έστω μιας αποσπασματικής δοκιμιακής γραφής, τα συμπεράσματα που θα βγάλουμε δεν θα είναι ασφαλέστερα: οι ιδέες που κυκλοφορούν στις σελίδες τους δεν θα αποκτήσουν παρά σπανίως ενιαίο σώμα, τα όποια επιχειρήματα θα επιστρατευθούν για να τις υποστηρίξουν δεν θα ξεπεράσουν το επίπεδο της εικασίας, ενώ και η θεματογραφία θα παραμείνει εν πολλοίς πολυσυλλεκτική και διάσπαρτη.

Κι όμως ο Χατζημωυσιάδης δεν τελεί εν αμηχανία: δεν είναι προχειρογράφος, δεν χάνεται μέσα στο υλικό του, διασπαθίζοντας τις εικόνες και σπαταλώντας τις καταστάσεις του, και έχει πάντοτε –αυτό είναι το πιο βέβαιο απ’ όλα –κάτι να πει. Σκέφτομαι πως η μεθοριακή μορφή των κειμένων του είναι πιθανόν να κάνει μεθοριακό και τον κόσμο στον οποίο καλούνται να ζήσουν οι ήρωές του: όπως τα διηγήματά του δεν ανταποκρίνονται επακριβώς ούτε στους όρους της λογοτεχνίας ούτε στους όρους του δοκιμίου, έτσι και οι πρωταγωνιστές του δεν καταφέρνουν επακριβώς ούτε να κλειδωθούν στο ιδιωτικό τους καβούκι ούτε να πάρουν την άγουσα για μια ζωή συντονισμένη με τους ρυθμούς και τις ανάγκες μιας κοινωνίας η οποία δοκιμάζεται καθημερινά από τις πολύχρονες αγκυλώσεις της: από την κρίση, που την πλήττει πολλαπλώς αλλά συνιστά ένα μόνο στοιχείο της κακοδαιμονίας της (ενδεχομένως όχι το πιο σημαντικό), από την πολιτικολογία και τον πολιτικαντισμό, που καμία κρίση δεν είναι σε θέση να θεραπεύσει, από το δημοσιοϋπαλληλίκι, που θα αποδεσμεύσει τόνους απραξίας και απάθειας, από τις εθνικές και τις φυλετικές βεβαιότητες, που αναζωπυρώνονται συνεχώς, ανεβάζοντας κάθε φορά σε υψηλότερη κλίμακα την έντασή τους, αλλά και από τη συναφή αρχαιομανία και αρχαιολατρία, που δεν θα πετύχουν ποτέ, παρά τις αλλεπάλληλες δοξολογίες τους, να κρατήσουν άκοπο το νήμα της αρραγούς σύνδεσης με το θαύμα του παρελθόντος.
Πώς θα τα χειριστεί όλα αυτά ο Χατζημωυσιάδης; Μα εναλλάσσοντας προσεκτικά στις τρεις ενότητες του βιβλίου την τριτοπρόσωπη με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση (χωρίς να λείπει κάποτε από την τελευταία και μια παραληρηματική παράμετρος) και καταφεύγοντας άλλοτε στην ειρωνεία και στον σαρκασμό και άλλοτε στη μαύρη κωμωδία και στη λογοτεχνική παρωδία. Να σημειώσω ότι εδώ θα συναντήσουμε κατά τόπους και έναν υπόγειο διάλογο με το πολιτικό μυθιστόρημα και τη λογοτεχνία της δυστοπίας, ενώ το παρών θα δώσει και μια ατμόσφαιρα συγγραφικού εργαστηρίου όπου ο λογοτεχνικός γραφιάς θα αναμετρηθεί τόσο με τα διαθέσιμα μέσα ή θέματά του όσο και με τα κάθε άλλο παρά μικρά υπαρξιακά αδιέξοδά του.
Κατά τα άλλα, ο Χατζημωυσιάδης θα διατηρήσει στη Ζώνη πυρός την ανήσυχη κοινωνική ματιά της παλαιότερης πεζογραφίας του αποφεύγοντας εκ συστήματος την ηθικολογία και την καταγγελία. Θα βρει επιπροσθέτως την ευκαιρία, όπως το σημείωνα και προεισαγωγικά, να αποκαλύψει σε αναπεπταμένο πεδίο την εσωτερική έρημο του εγώ: ένα εγώ που είναι έτοιμο να καταλήξει στην αποπροσωποποίηση και στην ανωνυμία (να γιατί οι ήρωες δεν χρειάζεται να ψυχογραφηθούν με ρεαλιστικό τρόπο). Και αυτό είτε εξαιτίας του ότι θα πέσει θύμα της διάχυτης συλλογικής δυσπλασίας είτε επειδή θα υπακούσει στην εγγενή του τάση για διάλυση και καταστροφή. Μια καλά διασφαλισμένη ισορροπία που θα προφυλάξει τον Χατζημωυσιάδη από την οποιαδήποτε εύκολη λύση.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ