Ο Μπράιαν Μάρεϊ, ο πρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του HarperCollins, έδωσε το στίγμα της εφετινής Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης που είναι ουσιαστικά και το χαρακτηριστικό της εκδοτικής βιομηχανίας του βιβλίου σήμερα:«Βρισκόμαστε μπροστά σε μια ισορροπία μεταξύ του ψηφιακού και του έντυπου, και είμαι σίγουρος ότι το έντυπο θα είναι εδώ για πολύ, πολύ καιρό (for a long, long time)» είπε μιλώντας στη σημαντικότερη εκδήλωση της έκθεσης, την CΕO Talk. Βέβαια παντού, σε όλη την έκθεση κυριαρχούσε το έντυπο βιβλίο και δεν υπήρχε μια δημόσια εκδήλωση όπου συγγραφείς να διαβάζουν e-book ή ένα βιβλίο σε μια ταμπλέτα ανάγνωσης. Ακόμη και συγγραφείς που έπαιρναν μέρος σε εκδηλώσεις για τα ψηφιακά μέσα, όπως η βρετανίδα σεναριογράφος Λίντα Αρονσον, υπέγραφαν χάρτινα βιβλία. Η Μπάρμπαρα Μπέκερ, διευθύντρια Διεθνών Σχέσεων και Προγραμμάτων της πανίσχυρης ένωσης γερμανών εκδοτών, της Borsenverein des Deutschen Buchhandels, είπε ότι για πρώτη φορά εφέτος στη Γερμανία σημειώθηκε αύξηση 1% στις πωλήσεις φυσικών βιβλίων σε φυσικούς χώρους ενώ το ηλεκτρονικό εμπόριο σημείωσε μικρή πτώση 0,5%. Η διαφορά είναι ανεπαίσθητη, μολονότι έχει τη συμβολική σημασία της. Πάντως η Γερμανία βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε σχεδόν ανοιχτό πόλεμο με την Amazon, τον γίγαντα του ηλεκτρονικού εμπορίου. Την Amazon είχε στον νου του και o Μπράιαν Μάρεϊ όταν είπε: «Αντιπροσωπεύουμε όλους τους συγγραφείς μας και τα επαγγελματικά τους συμφέροντα και προσπαθούμε ώστε οι όποιες εμπορικές συμφωνίες μας να μην απαξιώσουν τα δικαιώματά τους και την αξία του έργου τους».
Οι γερμανοί εκδότες εμφανίζονται ιδιαίτερα… χαρτόφιλοι. Συνάντησα τον δόκτορα Αντρέας Ρέτσερ, τον εκδότη της Matthes & Seitz Berlin, του οποίου το εκδοτικό μάρκετινγκ είναι να τυπώνει βιβλία που να μοιάζουν με παλιά, τόσο ως προς τη σελιδοποίηση και το δέσιμο όσο και ως προς την εικονογράφηση. Ο Ρέτσερ μού είπε ότι οι τίτλοι του κάλυψαν μια πραγματική ανάγκη της γερμανικής εκδοτικής αγοράς: βιβλία με μαρτυρίες, μικρά φιλοσοφικά δοκίμια, βιβλία για ασυνήθιστα θέματα. Για παράδειγμα, μία από τις μεγάλες επιτυχίες του εκδοτικού οίκου του Ρέτσερ είναι η έκδοση ενός βιβλίου του 19ου αιώνα με θέμα τα έντομα (συγγραφέας ο Ζαν-Ανρί Φαμπρ), το οποίο ως τώρα έχει πουλήσει περισσότερα από 10.000 αντίτυπα. Αλλά η μεγάλη επιτυχία της Matthes & Seitz Berlin είναι τα βιβλία ενός ιδιαίτερου λογοτεχνικού ρεύματος που ταξινομείται κάτω από τον αγγλικό όρο nature writing και είναι βιβλία που έχουν σχέση –για να το πω απλοϊκά –με τη ζωή στη φύση. Πρόκειται για μικρές εποποιίες, στοχαστικές φυγές, όπου τα φυσικά φαινόμενα και το φυσικό τοπίο αποτελούν το πεδίο της δράσης αλλά και των ιδεών. Από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους του είδους, ο Γάλλος Σιλβέν Τεσόν, γεννημένος το 1972, και ο Ρώσος Βασίλι Γκολοβάνοφ, γεννημένος το 1960.
Μια σαφέστερη εικόνα της σχέσης έντυπου και ηλεκτρονικού βιβλίου μάς έδωσε η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της έρευνας της Nielsen για τις Ηνωμένες Πολιτείες και για τους πρώτους έξι μήνες του 2014. Σύμφωνα με τη Nielsen οι πωλήσεις e-books αντιπροσώπευαν το 23% των συνολικών πωλήσεων βιβλίων την περίοδο αυτή. Στην αγορά των e-books κυριαρχεί η λογοτεχνία για μεγάλους και ακολουθεί η λογοτεχνία για εφήβους. Θυμίζουμε ότι πριν από λίγα χρόνια οι προβλέψεις ήταν εντελώς διαφορετικές: η λογοτεχνία θα μείνει χάρτινη, ενώ η μη μυθοπλασία θα γίνει ηλεκτρονική. Ο Μπράιαν Μάρεϊ επιβεβαίωσε ότι η μυθοπλασία είναι πολύ ψηφιακή (very digital) ενώ η μη μυθοπλασία, όχι (not very digital). Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι πωλήσεις ηλεκτρονικών βιβλίων έχουν «πιάσει οροφή» και ότι αυτό το 23% δεν θα μεταβληθεί δραματικά προς τα επάνω. Χαρακτηριστική είναι και η εικόνα από τη βρετανική αγορά, όπως μας την έδωσε η Nielsen: καθαρή πτώση των πωλήσεων ηλεκτρονικών βιβλίων που διαβάζονται σε ειδικές ταμπλέτες ανάγνωσης. Και επιπλέον χαμηλότατες πτήσεις για τις πωλήσεις ηλεκτρονικών βιβλίων που διαβάζονται στις οθόνες των έξυπνων τηλεφώνων.
Μπορεί η ισορροπία μεταξύ έντυπου και ηλεκτρονικού βιβλίου να έχει μάλλον αποκατασταθεί αλλά τα ψηφιακά και νέα μέσα κυκλώνουν παντοιοτρόπως τον κόσμο του βιβλίου. Η παρέμβαση της Σαμ Μίσινχαμ, από τον HarperCollins της Βρετανίας, που έγινε στο Business Club της έκθεσης, είχε χαρακτηριστικό τίτλο «Αλογόκριτα! Μέσα κοινωνικής δικτύωσης – Κόλαση ή Παράδεισος του μάρκετινγκ». Η Μίσινχαμ, της οποίας ο λογαριασμός στο Twitter έχει 13.500 followers, είπε ότι τα μέσα αυτά είναι πολύ χρήσιμα για να δημιουργήσεις στέρεες σχέσεις ή καλύτερα δίκτυα με όλους τους παράγονες της εκδοτικής βιομηχανίας -βιβλιοπώλες, συγγραφείς, λογοτεχνικούς πράκτορες, βιβλιοθήκες. Μίλησε για crowdmarketing και όχι για crowdfunding, όπως λέγαμε ως σήμερα, και υποστήριξε ότι για να αποδώσουν τα νέα μέσα πρέπει να ασχοληθείς πολύ σοβαρά μαζί τους και όχι ευκαιριακά. Πρόσθεσε ότι κάθε νέο μέσο κάνει διαφορετική δουλειά, για παράδειγμα το facebook είναι καλύτερο για ερωτήσεις και απαντήσεις, το λεγόμενο Q & A, μολονότι, όπως είπε, οι νεότεροι εγκαταλείπουν το facebook και τα likes του και ευνοούν νέα μέσα, όπως το Snapchat και το Kik.
Τα νέα μέσα δρουν πλέον συνδυαστικά μαζί με την παραδοσιακή λογοτεχνική δημοσιογραφία και τη δημοσιογραφική κριτική για την προώθηση των βιβλίων. Η Πέτρα Κροπ, από τον ιστορικό εκδοτικό οίκο S. Fischer, τον εκδότη του Τόμας Μαν, μου είπε ότι «η παραδοσιακή λογοτεχνική δημοσιογραφία είναι σημαντική αλλά δεν στέλνει πλέον ανθρώπους στα βιβλιοπωλεία όπως παλιά. Χρειάζεται συνδυασμένη δουλειά». Η Κροπ αναφέρθηκε επίσης στο σημαντικό ζήτημα της αξιοποίησης των καταλόγων (backlist) των ιστορικών εκδοτικών οίκων. Το θέμα αυτό αφορά και τον κόσμο του ψηφιακού βιβλίου, καθώς οι backlists αποτελούν περιεχόμενο για τις λεγόμενες ψηφιακές συνδρομές, που φαίνεται ότι γνωρίζουν επιτυχία.
Το Νομπέλ και η μετάφραση
Η ανακοίνωση της απονομής του Νομπέλ στον Πατρίκ Μοντιανό αποκάλυψε ταυτόχρονα πόσο χαμηλή είναι η διείσδυση κάθε λογοτεχνίας στον αγγλοσαξoνικό κόσμο. Ο αμερικανός εκδότης του Μοντιανό, ο Τζoν Ντόνατιτς του Yale University Press, τον οποίο βρήκαμε στο χoλ 8, το βασίλειο των Aγγλοσαξόνων, ήταν χαρούμενος για το βραβείο. «Ο Μοντιανό είναι ένας συγγραφέας που θέλουμε να έχουμε στον κατάλογό μας» είπε. Ο αμερικανικός εκδοτικός οίκος έχει εκδώσει σε έναν τόμο, υπό τον τίτλο «Suspended Sentences» τρία μυθιστορήματα του γάλλου συγγραφέα. Η πώληση; Μόλις 2.000 αντίτυπα. Στην πραγματικότητα ο Μοντιανό είναι άγνωστος στις ΗΠΑ. Το Νομπέλ δίνει την ευκαιρία στο Yale University Press να επανεκδώσει τον τόμο, με καλύτερες προοπτικές αυτή τη φορά: τα 15.000 αντίτυπα. Το ενδιαφέρον είναι ότι η επανέκδοση εντάσσεται στη σειρά Margellos, που χρηματοδοτείται από τη μεταφράστρια Σεσίλ Μαργέλλου και τον σύζυγό της Θεόδωρο.
Η ανακοίνωση της απονομής του Νομπέλ στον Πατρίκ Μοντιανό αποκάλυψε ταυτόχρονα πόσο χαμηλή είναι η διείσδυση κάθε λογοτεχνίας στον αγγλοσαξoνικό κόσμο. Ο αμερικανός εκδότης του Μοντιανό, ο Τζoν Ντόνατιτς του Yale University Press, τον οποίο βρήκαμε στο χoλ 8, το βασίλειο των Aγγλοσαξόνων, ήταν χαρούμενος για το βραβείο. «Ο Μοντιανό είναι ένας συγγραφέας που θέλουμε να έχουμε στον κατάλογό μας» είπε. Ο αμερικανικός εκδοτικός οίκος έχει εκδώσει σε έναν τόμο, υπό τον τίτλο «Suspended Sentences» τρία μυθιστορήματα του γάλλου συγγραφέα. Η πώληση; Μόλις 2.000 αντίτυπα. Στην πραγματικότητα ο Μοντιανό είναι άγνωστος στις ΗΠΑ. Το Νομπέλ δίνει την ευκαιρία στο Yale University Press να επανεκδώσει τον τόμο, με καλύτερες προοπτικές αυτή τη φορά: τα 15.000 αντίτυπα. Το ενδιαφέρον είναι ότι η επανέκδοση εντάσσεται στη σειρά Margellos, που χρηματοδοτείται από τη μεταφράστρια Σεσίλ Μαργέλλου και τον σύζυγό της Θεόδωρο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
