Εγκαινιάζεται μεθαύριο το απόγευμα και ανοίγει τις πύλες της την Τετάρτη το πρωί ως και την Κυριακή η 66η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, με 7.000 εκθέτες από 100 χώρες, η μεγαλύτερη του είδους στον κόσμο. Και εφέτος αναμένονται περίπου 300.000 επισκέπτες, ένα σχεδόν σταθερό κάθε χρόνο μέγεθος που έχει μετατρέψει την έκθεση σε μια «μικρομεσαία πόλη διαρκείας», όπως αρέσκεται να χαριτολογεί ο διευθυντής της Γιούργκεν Μπόος. Παράλληλα με την υπεροχή των αριθμητικών μεγεθών όμως η έκθεση της Φρανκφούρτης είναι και ο ακριβέστερος σεισμογράφος των παγκόσμιων εξελίξεων στον χώρο του βιβλίου.
Εδώ και μερικά χρόνια αναδεικνύει τον ρόλο του ηλεκτρονικού βιβλίου, έστω κι αν στη γερμανική αγορά το e-book διεκδικεί αυτή τη στιγμή μόνο το 4% του συνολικού τζίρου. Το χρήσιμο είναι η καταγραφή της τάσης και η τάση είναι σαφής: πέρυσι οι Γερμανοί αγόρασαν συνολικά 21,5 εκατομμύρια ηλεκτρονικά βιβλία, με άλλα λόγια κατά 60% περισσότερα σε σύγκριση με πρόπερσι. Η Φρανκφούρτη κάνει εφέτος ένα βήμα πιο πέρα και παρουσιάζει αναλυτικά τη «συγχώνευση του διαδικτυακού με το έντυπο». Πέρυσι εξάλλου πρόβαλε το self publishing, τους συγγραφείς που εκδίδουν τα έργα τους μόνοι τους, χωρίς οίκο και επιμελητή. Εφέτος προσφέρει ένα διήμερο πρόγραμμα ειδικά για αυτούς τους συγγραφείς.
Η έκθεση της Φρανκφούρτης όμως δεν στρέφεται μόνο στους νεωτερισμούς και στις καινοτομίες, αντανακλά και «γεωπολιτικές» αλλαγές στον χώρο του βιβλίου. Παραδοσιακά οι ισχυροί εκδοτικοί οίκοι του αγγλοσαξονικού χώρου παρουσιάζονται στην Αίθουσα 8 της έκθεσης και ήταν επί δεκαετίες πόλος έλξης για τους επισκέπτες, επαγγελματίες και μη. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο οι Αγγλοσάξονες μαγνητίζουν όλο και λιγότερο. Οι διοργανωτές θεωρούν βέβαιο ότι οι ΗΠΑ έχουν χάσει την πρωτοκαθεδρία τους στην επικράτεια του βιβλίου και ότι οι αγορές μετατίθενται προς την Ασία, όπου αναδυόμενες οικονομίες και κοινωνίες, όπως η Κίνα και η Νότια Κορέα, επενδύουν στην ανταλλαγή γνώσης και στην άνοδο του μορφωτικού επιπέδου. Ετσι του χρόνου η συμβολική Αίθουσα 8 θα εκκενωθεί από τους Αγγλοσάξονες, οι οποίοι θα διαμοιραστούν στις υπόλοιπες αίθουσες της έκθεσης.
Η προβολή του κολοσσιαίου συνυπάρχει στη Φρανκφούρτη με την ανακάλυψη του μικρού. Τιμώμενη χώρα εφέτος είναι η αραιοκατοικημένη Φινλανδία με την εν πολλοίς άγνωστη στο εξωτερικό λογοτεχνία της. Παρ’ όλα αυτά η φιλότιμη Φινλανδία κατάφερε να στείλει στη Φρανκφούρτη 60 συγγραφείς, ενώ 130 έργα φινλανδικής λογοτεχνίας κυκλοφόρησαν εφέτος έπειτα από γενναία επιχορήγηση από γερμανικούς εκδοτικούς οίκους. Και έτσι μαθαίνουμε ότι μικροί πλην ευφυείς λαοί δεν χρησιμοποιούν τεχνάσματα μόνο για την αύξηση του πλούτου τους αλλά και για την προώθηση της φιλαναγνωσίας. Στη Φινλανδία λοιπόν το 80% των εκδηλώσεων με συγγραφείς που διαβάζουν από τα βιβλία τους γίνεται στα σχολεία και όχι σε φιλολογικές αίθουσες. Και επειδή όλα τα σχολεία δεν έχουν τα μέσα για να οργανώσουν τέτοιες εκδηλώσεις για τους μαθητές τους, τα μη έχοντα συνδέονται μέσω βίντεο με τα έχοντα. Δημιουργείται έτσι ένα κλίμα διεκδίκησης της λογοτεχνίας και της ποιότητας ως επένδυση στο μέλλον.
Η ελληνική παρουσία και η γερμανική αγορά
Αξίζει να θυμηθούμε ότι και η μικρή Ελλάδα με την εν πολλοίς άγνωστη στο εξωτερικό λογοτεχνία της ήταν τιμώμενη χώρα στη Φρανκφούρτη το 2001. Ορισμένα από τα βιβλία που μεταφράστηκαν τότε στα γερμανικά έκαναν μια σύντομη καριέρα στην αγορά αλλά έμειναν διάττοντες αστέρες. Το 2001 δεν ανέδειξε έναν ή περισσότερους έλληνες συγγραφείς που θα μπορούσαν να συναρπάσουν ένα ευρύ ξένο κοινό, και ας μην είναι αυτό το μόνο κριτήριο της υψηλής λογοτεχνίας. Το ζήτημα είναι ότι όποιος εμφανίζεται στη Φρανκφούρτη υποβλέπει μια θέση στην αγορά. Εδραιωμένος στη γερμανόφωνη αγορά παραμένει ως σήμερα μόνο ο Πέτρος Μάρκαρης. Το τελευταίο βιβλίο του «Τίτλοι τέλους» μεταφράζεται τώρα πυρετωδώς για να εκδοθεί την άνοιξη από τον ελβετικό οίκο Diogenes. Η επιτυχία του Μάρκαρη ωστόσο δεν δημιούργησε ρεύμα και για άλλες ελληνικές λογοτεχνικές ανακαλύψεις. Είναι ενδεικτικό ότι η μεταφράστριά του Μιχαέλα Πρίντσινγκερ, απογοητευμένη από την ατέρμονη επιφυλακτικότητα των οίκων, εγκαινίασε πριν από λίγες εβδομάδες την ελληνογερμανική λογοτεχνική ιστοσελίδα diablog.eu. Με επίλεκτα κείμενα γερμανών και ελλήνων συγγραφέων θέλει να εδραιώσει μια ανοιχτή πλατφόρμα διμερών συγγραφικών ανταλλαγών.
Αξίζει να θυμηθούμε ότι και η μικρή Ελλάδα με την εν πολλοίς άγνωστη στο εξωτερικό λογοτεχνία της ήταν τιμώμενη χώρα στη Φρανκφούρτη το 2001. Ορισμένα από τα βιβλία που μεταφράστηκαν τότε στα γερμανικά έκαναν μια σύντομη καριέρα στην αγορά αλλά έμειναν διάττοντες αστέρες. Το 2001 δεν ανέδειξε έναν ή περισσότερους έλληνες συγγραφείς που θα μπορούσαν να συναρπάσουν ένα ευρύ ξένο κοινό, και ας μην είναι αυτό το μόνο κριτήριο της υψηλής λογοτεχνίας. Το ζήτημα είναι ότι όποιος εμφανίζεται στη Φρανκφούρτη υποβλέπει μια θέση στην αγορά. Εδραιωμένος στη γερμανόφωνη αγορά παραμένει ως σήμερα μόνο ο Πέτρος Μάρκαρης. Το τελευταίο βιβλίο του «Τίτλοι τέλους» μεταφράζεται τώρα πυρετωδώς για να εκδοθεί την άνοιξη από τον ελβετικό οίκο Diogenes. Η επιτυχία του Μάρκαρη ωστόσο δεν δημιούργησε ρεύμα και για άλλες ελληνικές λογοτεχνικές ανακαλύψεις. Είναι ενδεικτικό ότι η μεταφράστριά του Μιχαέλα Πρίντσινγκερ, απογοητευμένη από την ατέρμονη επιφυλακτικότητα των οίκων, εγκαινίασε πριν από λίγες εβδομάδες την ελληνογερμανική λογοτεχνική ιστοσελίδα diablog.eu. Με επίλεκτα κείμενα γερμανών και ελλήνων συγγραφέων θέλει να εδραιώσει μια ανοιχτή πλατφόρμα διμερών συγγραφικών ανταλλαγών.
Παρά τον μειωμένο και εφέτος προϋπολογισμό του ελληνικού περιπτέρου στη Φρανκφούρτη, το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού, με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου ενταγμένο στους κόλπους του, προσπαθεί να κάνει πάλι ένα άνοιγμα με εκδηλώσεις για το ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα, από τον Γιάννη Μαρή στον Πέτρο Μάρκαρη, προβολές ταινιών μικρού μήκους βασισμένων σε ελληνικά λογοτεχνικά έργα καθώς και συζήτηση για την εικόνα της Ελλάδας στα γερμανόφωνα μέσα. Το Παράρτημα Βερολίνου του ΕΙΠ παρουσιάζει εκτός περιπτέρου τον ποιητή Βασίλη Αμανατίδη και τον πεζογράφο Χρήστο Χρυσόπουλο, αμετάφραστους αλλά φερέλπιδες. Κατά τα άλλα το ΕΙΠ έχει επωμιστεί το σισύφειο έργο τόσων και τόσων ελληνικών θεσμών, να πείσει τους ξένους εταίρους για τη συνέχεια και συνέπεια μιας ασυνεχούς και ασυνεπούς πολιτικής. Το ΕΙΠ θέλει να προωθήσει στη Φρανκφούρτη τη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, που ανακοινώθηκε πως θα γίνει 7 ως 10 Μαΐου 2015. Το ΕΙΠ θα προσπαθήσει να διαφημίσει την επανεκκίνηση του προγράμματος ενίσχυσης μεταφράσεων ΦΡΑΣΙΣ, το οποίο μέχρι στιγμής έχει γνωρίσει περισσότερες διακοπές παρά εκκινήσεις.
Πάντως μακριά από τις τυμπανοκρουσίες της Φρανκφούρτης δύο έλληνες συγγραφείς προσέχθηκαν την τελευταία χρονιά και ας μην εκδόθηκαν τα βιβλία τους εν όψει της Διεθνούς Εκθεσης. Η συλλογή διηγημάτων του Χρήστου Οικονόμου «Κάτι θα γίνει, θα δεις» από τις εκδόσεις Beck διαβάστηκε σαν χαμηλόφωνος υπομνηματισμός της ελληνικής κρίσης και η κριτική έκανε λόγο για έναν «Ελληνα Ρέιμοντ Κάρβερ». Οσο για τα βιβλία του Νίκου Δήμου «Η δυστυχία τού να είσαι Ελληνας» και «Οι Γερμανοί φταίνε για όλα» από τις εκδόσεις Kunstmann υπήρξαν μεγάλη εκδοτική επιτυχία και χαιρετίστηκαν ως δείγματα σπάνιας ευθυβολίας και δηκτικού στοχασμού. Να μην ξεχάσουμε τέλος και τα περίπου 50 λογοτεχνικά βραβεία που απονέμονται κατά τη διάρκεια της έκθεσης στη Φρανκφούρτη. Την Τετάρτη το πρωί η αρμόδια επίτροπος Ανδρούλλα Βασιλείου θα ανακοινώσει τα ονόματα των 13 ευρωπαίων νέων συγγραφέων στους οποίους απονέμεται εφέτος το Λογοτεχνικό Βραβείο της ΕΕ. Ανάμεσά τους είναι και ένας Ελληνας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
