Συγγραφέας για όλες τις κινηματογραφικές εποχές

Από την εποχή που πρώτος ο Ρόχους Γκλίζε μετέφερε στο σινεμά έργο του Στέφαν Τσβάιχ, το «Καυτό μυστικό» («Das Brennende Geheimnis») παραγωγής 1923, παραπάνω από 60 έργα του γερμανού συγγραφέα έχουν μεταφερθεί στο σινεμά και στην τηλεόραση. Κάποια έργα του μάλιστα, όπως π.χ. το «Αμόκ», έχουν γυριστεί πολλές φορές και σε διάφορες χώρες.

Οι περισσότερες ωστόσο από αυτές τις ταινίες και τηλεταινίες είναι ελάχιστα ή καθόλου γνωστές στη χώρα μας· γερμανικές παραγωγές του κινηματογράφου και της τηλεόρασης κυρίως, οι οποίες δεν προβλήθηκαν καν εδώ. Κάποιες όμως έχουν αφήσει εποχή. Ανάμεσά τους το «Γράμμα μιας άγνωστης» («Letter to an unknown woman», 1947) του Μαξ Οφίλς με την Τζόαν Φοντέν στον ρόλο του τίτλου δίπλα στον Λουί Ζουρντάν αλλά και οι «24 ώρες από τη ζωή μιας γυναίκας» («24 hours of a woman’s life», 1952) που γύρισε ο Βρετανός Βίκτορ Σάβιλ με τη Μερλ Ομπερον στον ρόλο της γυναίκας που έχει στοιχειώσει για πάντα την ψυχή του Ρίτσαρντ Τοντ.

Ιδιαίτερα αισιόδοξο όμως είναι που τα τελευταία χρόνια το συγγραφικό σύμπαν του Τσβάιχ επανέρχεται στο προσκήνιο. Από τους «μανιακούς» θαυμαστές του συγγραφέα, ως εκείνους τους σκηνοθέτες που ποτέ δεν είχαν ιδιαίτερη επαφή μαζί του, ο Τσβάιχ είναι ένας θησαυρός

Η δημιουργία της πρόσφατης επιτυχίας του Γουές Αντερσον «Ξενοδοχείο Grand Budapest» οφείλεται εν μέρει στον Στέφαν Τσβάιχ. Η ιστορία της ταινίας τοποθετείται στα τέλη της περιόδου του Μεσοπολέμου, σε κάποια γωνιά της Γηραιάς Ηπείρου (η χώρα δεν ονομάζεται) όπου βρίσκεται το Ξενοδοχείο «Grand Budapest». Ο Γκουστάβ Χ. (Ρέιφ Φάινς) είναι η ψυχή του, κάτι σαν άτυπος αρχηγός μιας αυτοκρατορίας περιορισμένης εντός των τοίχων του πολυτελούς κτιρίου. Εκεί όπου φιλοξενούνται διακριτικά τα καπρίτσια και οι ιδιαιτερότητες της ευρωπαϊκής αφρόκρεμας…

Στο ιδιαίτερο αυτό ξενοδοχείο θα συμβούν πολλά και διάφορα, από την κλοπή και την ανάκτηση ενός ανεκτίμητου αναγεννησιακού έργου τέχνης ως τα σουρεαλιστικά παρατράγουδα που θα προκληθούν με αφορμή μια αμύθητη οικογενειακή περιουσία. Φυσικά θα υπάρξει και η γέννηση ενός έρωτα που συμπληρώνει την ιστορία, στο υπόβαθρο της οποίας η Γηραιά Ηπειρος αλλάζει ραγδαίως.

Ο Αντερσον έφτιαξε ένα παιχνιδιάρικο, κωμικό και συνάμα περιπετειώδες παραμύθι για τη φιλία, την ανθρώπινη τιμή και τις εκπληρωμένες υποσχέσεις, το οποίο περιλαμβάνει «μια μείξη έμπνευσης και αναφορών των κωμικών ταινιών της δεκαετίας του 1930 και των απομνημονευμάτων του βιεννέζου συγγραφέα Τσβάιχ», όπως δήλωσε άλλωστε και ο ίδιος. «Είχα με τον φίλο μου τον Χιούγκο μια ιδέα και συζητάγαμε για αρκετά χρόνια τη δημιουργία ενός χαρακτήρα, εμπνευσμένου από έναν κοινό μας γνωστό» είπε ο σκηνοθέτης στο περασμένο Φεστιβάλ Βερολίνου όπου το «Ξενοδοχείο Grand Budapest» έκανε παγκόσμια πρώτη. «Και μετά είχα και μια άλλη ιδέα, να κάνω μια ευρωπαϊκή ταινία η οποία θα αντλεί την έμπνευσή της από τον Τσβάιχ, έναν συγγραφέα το έργο του οποίου έχω αγαπήσει και εκτιμήσει απεριόριστα τα τελευταία χρόνια.»

Από την πλευρά του, ο γάλλος σκηνοθέτης Πατρίς Λεκόντ που γύρισε τη «Μια υπόσχεση» («Une promese») βασισμένη σε συγκεκριμένη νουβέλα του Τσβάιχ «Ταξίδι στο παρελθόν», κάθε άλλο παρά επαφή με το έργο του συγγραφέα είχε. «Δεν είμαι εξπέρ του Τσβάιχ, δεν έχω διαβάσει όλα τα βιβλία του, θα μπορούσα να πω ότι είναι ένας συγγραφέας που δεν γνωρίζω καθόλου» μας είπε ο σκηνοθέτης στο περσινό Φεστιβάλ της Βενετίας, όπου έγινε η παρουσίαση της «Υπόσχεσης». Και όμως, όταν ένας φίλος του Λεκόν του πρότεινε να διαβάσει το «Ταξίδι στο παρελθόν», την ιστορία ενός παράξενου ερωτικού τρίο, εκείνος δεν μπόρεσε να το αφήσει από τα χέρια του. Το τελείωσε μέσα σε δύο ώρες και το σκεφτόταν όλη τη νύχτα. Την επομένη το πρωί πήρε τηλέφωνο τον φίλο του και συμφώνησε να κάνει την ταινία, η οποία τελικά γυρίστηκε με πρωταγωνιστές τους Ρεμπέκα Χολ, Ρίτσαρντ Μάντεν και Αλαν Ρίκμαν.

«Χάρη στον Τσβάιχ», κατέληξε ο Λεκόντ, «ανακάλυψα και πάλι τα πράγματα εκείνα που μου αρέσουν στο σινεμά γιατί ενδεχομένως με τις τελευταίες ταινίες μου να είχα κάπως χαθεί. Ο Τσβάιχ μου έδωσε την ευκαιρία να καταπιαστώ και πάλι με θέματα όπως ο φόβος, η επιθυμία, η ζάλη, ο έρωτας, πράγματα που είχα ξεχάσει. Κατά κάποιον τρόπο με αυτή την ταινία ένιωσα ότι κι εγώ ταξίδευα στο παρελθόν μου…».

Πάντως μια από τις κορυφαίες κινηματογραφικές διασκευές έργων του Τσβάιχ που αξίζει κανείς να ανακαλύψει παραμένει εκείνη ενός από τα πιο σπουδαία βιβλία του: η εξαιρετικής ατμόσφαιρας «Σκακιστική νουβέλα» («Schachnovelle»), ταινία του Γκερντ Οσβαλντ γυρισμένη το 1960. Ο Κουρτ Γιούργκενς υποδύεται τον ερασιτέχνη παίκτη του σκακιού, ο οποίος κατά τη διάρκεια ενός θαλάσσιου ταξιδιού κατατροπώνει τον παγκόσμιο πρωταθλητή (Μάριο Αντορφ). Το πού οφείλεται η ικανότητα του πρώτου είναι ο τραγικός πυρήνας της ιστορίας σε μια ταινία που δικαιώνει απολύτως το μοναδικό πνεύμα του Στέφαν Τσβάιχ.