Αλεξάνδρα Δεληγιώργη
Ανέστιος. Ημερολόγια
Εκδόσεις Αγρα, 2014,
σελ. 139, τιμή 14 ευρώ

Ενας άστεγος του οποίου η φυσική κατάσταση χειροτερεύει καθημερινά μέχρι να καταλήξει στον θάνατο είναι το πρόσωπο που θα αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο στο νέο μυθιστόρημα της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη. Βρισκόμαστε ασφαλώς στα δύσκολα χρόνια της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα και ο ήρωας μοιράζεται το συσσίτιο και το παγκάκι του με δεκάδες ομοιοπαθείς που υποφέρουν από το κρύο και την πείνα για να φτάσουν κάποτε έως και την αυτοκτονία. Είναι όμως ακριβώς προϊόν της κρίσης ο άνθρωπός μας; Οι εξωτερικές περιστάσεις της ζωής του μοιάζει να το επιβεβαιώνουν σε μια πρώτη προσέγγιση. Η επιχείρησή του θα αναγκαστεί μετά από εικοσιπενταετή λειτουργία να βάλει λουκέτο ενώ ο ίδιος θα χάσει γρήγορα τη δουλειά του και στο πανεπιστήμιο, βλέποντας εν συνεχεία και την οικογένειά του να διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη.

Ο δρόμος παρ’ όλα αυτά στον οποίο θα πορευτεί ο πρωταγωνιστής της Δεληγιώργη (διαβάζουμε τα χειρόγραφα ημερολόγιά του δημοσιευμένα μεταθανατίως) δεν είναι ένα στυγνό αποτέλεσμα της μοίρας: θα μπορούσε, αν το ήθελε, να έχει μοιραστεί με τους συνεταίρους του τα κέρδη από την τελειωμένη επιχείρηση, όπως και να παραμείνει στα πανεπιστημιακά του καθήκοντα, χωρίς να έρθει σε ρήξη με τη γυναίκα και τα παιδιά του. Γιατί δεν το έκανε αλλά και γιατί δεν πρόκειται να κάνει και οτιδήποτε άλλο στο μέλλον; Ισως επειδή δεν θα καταφέρει, όσο κι αν προσπαθήσει, να βρει ένα κοινωνικό πεδίο όπου να εντάξει λειτουργικά την ταυτότητά του. Ισως γιατί, ακόμα κι αν περιφέρεται αβοήθητος στους δρόμους της Αθήνας, δεν είναι άστεγος αλλά ανέστιος. Ενας ανέστιος εκ πεποιθήσεως: ένα πρόσωπο χωρίς κέντρο αναφοράς, αδιάφορο για την οποιαδήποτε επανεκκίνηση και βαθιά απρόθυμο για την οιαδήποτε ιδρυτική πράξη.
Οσο ωστόσο ξετυλίγεται η αφήγηση, καταλαβαίνουμε πως ο ήρωας θα εναντιωθεί εκών άκων σε όσα προκάλεσαν την κρίση: στο κυνήγι της οικονομικής και της κοινωνικής εξουσίας, στο μάταιο όνειρο του πλουτισμού, στο απατηλό λούστρο της μηδενισμένης εκ των πραγμάτων επιτυχίας. Η ανέστια περιπλάνηση του Ηλία αποτελεί μιαν άρνηση των συμπεφωνημένων και υπό αυτή την έννοια παραπέμπει σε ένα είδος πολιτικής ανυπακοής. Η ανυπακοή του δεν εμφορείται ακριβώς από το βουλησιαρχικό πνεύμα του Χένρι Ντέιβιντ Θορό, ο οποίος θα κηρύξει την άοπλη αντίσταση στο κράτος, ούτε συντάσσεται ευθέως με την πεισματική σιωπή που θα υιοθετήσει ο Μπάρτλμπυ στο ομώνυμο έργο του Χέρμαν Μέλβιλ. Συνδυάζοντας κάτι από την ηθική παρότρυνση του Θορό και από την υπαρξιακή ακινησία του Μπάρτλμπυ, ο πρωταγωνιστής της Δεληγιώργη θα γίνει οπαδός μιας ζωτικής παραίτησης: της παραίτησης από μια πραγματικότητα η οποία αδυνατεί να προσφέρει ένα έστω και στοιχειωδώς αξιοπρεπές συλλογικό πλαίσιο. Ενα πλαίσιο εντός του οποίου ο πολίτης θα έχει την ευκαιρία να κατοχυρώσει θεσμικά την ιδιότητά του και το άτομο θα έχει τη δυνατότητα να υπερασπιστεί με έγκυρα μέσα την ελευθερία του.
Δεν λείπει από τους αλλεπάλληλους μονολόγους του Ηλία ένα διδακτικό στοιχείο. Δοκιμάζοντας η Δεληγιώργη να μιλήσει για την ιδεολογία της ασυδοσίας που κυριάρχησε επί δεκαετίες στις καθημερινές σχέσεις, δεν αποφεύγει να υψώσει επιτιμητικά το δάκτυλο κατά των υπευθύνων. Από την άλλη όμως μεριά ο Ηλίας είναι ένας φιλοσοφικός ήρωας και ο στοχαστικός του λόγος τον προφυλάσσει ευθύς εξαρχής από την ισοπέδωση της μπροσούρας. Αυτό, μαζί με το γεγονός του οικογενειακού του δράματος, που εκφράζεται κατά τόπους με κάποιες όντως σπαρακτικές εικόνες, δίνουν στο βιβλίο της Δεληγιώργη ικανό ανθρωπολογικό βάθος, επιτρέποντας στον πρωταγωνιστή να επιζητήσει την αξιακή του βάση χωρίς να παρασυρθεί από τις σειρήνες της ηθικολογίας. Οι καλύτερες πάντως στιγμές της περιπλάνησης του Ηλία είναι οι στιγμές της αδυναμίας του να προσδιορίσει τα σύνορα του εαυτού του σε σχέση με τον κόσμο: ένας αγνωστικισμός κάτω από τον οποίο χτυπάει δυνατά η καρδιά μιας ύπαρξης που δεν θα κατορθώσει να ανακαλύψει ποτέ το νόημα και τον σκοπό του βίου της.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ