Λουκάς Τσούκαλης
Η δυστυχής Ενωση
Εκδόσεις Πατάκη, 2014,
σελ. 132, τιμή 7,90 ευρώ

Η διάγνωση των αιτιών της κρίσης στην ευρωζώνη αποτελεί πρόκριμα για την υπέρβασή της, αλλά επ’ αυτού δεν υπάρχει σύγκλιση απόψεων. Είναι καιρός ο διάλογος στην Ελλάδα και στην Ευρώπη να περάσει στο επόμενο στάδιο. Ηδη γερμανοί οικονομολόγοι (η ομάδα «Glienicker»), γάλλοι οικονομολόγοι (η ομάδα «Eiffel») και γνωστοί καθηγητές ευρωπαϊκών σπουδών, όπως ο Jan Zielonka, εξέδωσαν μελέτες για τον αναγκαίο μετασχηματισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μεταξύ αυτών και ο Λουκάς Τσούκαλης με το βιβλίο του Η δυστυχής Ενωση, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα σε έξι γλώσσες. Στο βιβλίο αυτό δεν διερωτάται αν θέλουμε περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη αλλά τι Ευρώπη θέλουμε. Κάνει, δηλαδή, σαφή αναφορά στο παλιότερο έργο του Ποια Ευρώπη που είχε εκδοθεί από το Oxford University Press και επίσης μεταφραστεί στα ελληνικά (Ποταμός, Αθήνα, 2004).

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου ο Τσούκαλης γράφει ότι προτού ξεσπάσει η κρίση η Ενωση ήταν μεγαλύτερη από ποτέ λόγω των αλλεπάλληλων διευρύνσεών της. Επίσης ήταν παρεμβατική λόγω των κοινών πολιτικών και της ένταξης των περισσότερων κρατών-μελών στο ευρώ, αλλά δυστυχώς ελάχιστα περιεκτική, γιατί οι γύροι διεύρυνσης δεν συνοδεύονταν από θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Ταυτόχρονα δεν αντιμετωπίστηκαν οι αρρυθμίες που είχε δημιουργήσει η υιοθέτηση ενός κοινού νομίσματος από κράτη διαφορετικών επιπέδων ανάπτυξης. Ο συγγραφέας σωστά θεωρεί τη νομιμοποίηση των θεσμών της Ενωσης ελλιπή, αλλά ίσως δεν στέκεται αρκετά στις ευκαιρίες νομιμοποίησης που παρείχε η Συνθήκη της Λισαβόνας. Για παράδειγμα, αντίθετα με τα κοινοβούλια άλλων κρατών-μελών (Πορτογαλία, Βρετανία), η Βουλή των Ελλήνων αδιαφόρησε για την κατοχυρωμένη από τη Συνθήκη αυτή δυνατότητά της να μετέχει στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Προφανώς, όταν επήλθε η κρίση, όλα αυτά αποδείχθηκαν δευτερεύοντα θέματα. Η σύμπτωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης με την κρίση της ευρωζώνης δεν ήταν τυχαία και συνδέεται με την πολυετή αδυναμία ρύθμισης των παγκόσμιων αγορών.
Νωθρή κακοδιαχείριση


Το τι συνέβη αφότου εκδηλώθηκε η κρίση ο Τσούκαλης το εξηγεί καλύτερα από πολλούς στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του. Ως προς την αντιμετώπιση της πρώτης φάσης της κρίσης θα λέγαμε ότι η Ενωση αποδείχθηκε νωθρή. Αντέδρασε πολύ αργά και έπραξε πολύ λίγα. Με τα λόγια του συγγραφέα, η Ενωση υιοθέτησε τη στρατηγική «επιβιώνοντας με ημίμετρα». Τα ημίμετρα λαμβάνονταν διαδοχικά, υπό την πίεση της κατάρρευσης τραπεζών και κρατών ή και των δύο μαζί («ο κύκλος του θανάτου μεταξύ τραπεζών και κρατών»). Στο μεταξύ, η ανεργία εκτινασσόταν στα ύψη, οι κοινωνικές δαπάνες στην περιφέρεια της Ενωσης περιστέλλονταν και το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ του ευρωπαϊκού Βορρά και του Νότου μεγάλωνε.
Η δεύτερη φάση διαχείρισης της κρίσης υπήρξε καλύτερη χάρη στη συσπείρωση των ισχυρών κρατών-μελών και στην παρέμβαση θεσμών όπως η Ευρωπαϊκή Κρατική Τράπεζα. Ωστόσο ο κίνδυνος δεν έχει αποσοβηθεί γιατί τα κράτη-πιστωτές «αντιλαμβάνονται την πρόοδο (…) με τη θέσπιση αυστηρών δημοσιονομικών κανόνων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στις βραδυπορούσες χώρες, ενώ οι οφειλέτες ονειρεύονται δημοσιονομικές μεταβιβάσεις και τουλάχιστον μια μερική συνδιαχείριση ή διαγραφή του χρέους».
Περισσότερη και λιγότερη Ευρώπη


Δεδομένης αυτής της διαφοράς αντιλήψεων, πώς θα αποφευχθεί το επόμενο ατύχημα στην Ενωση; Ο Τσούκαλης στο τρίτο μέρος του βιβλίου εξηγεί ότι απαιτείται μια «νέα μεγάλη συμφωνία» η οποία θα συνδέει διαφοροποιημένα, κατά χώρες, εθνικά σχέδια μεταρρυθμίσεων με ένα ευρωπαϊκό σχέδιο. Το τελευταίο δεν θα περιλαμβάνει γενικά «περισσότερη Ευρώπη». Μπορεί να περιλαμβάνει και λιγότερη για κάποια κράτη-μέλη. Κάποια κράτη μπορεί να μη συμμετάσχουν ποτέ στο κοινό νόμισμα αλλά να έχουν επιθυμητό ρόλο στην εξωτερική πολιτική της Ενωσης. Αλλα πάλι, όντας μέλη της ευρωζώνης, ίσως συμφωνήσουν τη μετάβασή τους σε δημοσιονομική ένωση με ταυτόχρονη ενίσχυση της πολιτικής νομιμοποίησης του εγχειρήματος αυτού. Ο Τσούκαλης κάνει λόγο για νέους θεσμούς, δηλαδή ένα κοινοβούλιο, ειδικά για τις χώρες της ευρωζώνης, στο οποίο θα μετέχουν και ευρωβουλευτές και βουλευτές των εθνικών κοινοβουλίων. Προτείνει νέες πολιτικές, όπως κοινή πολιτική ασφάλισης κατά της ανεργίας. Ουσιαστικά περιγράφει μια πολυμορφία της περαιτέρω ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή ενοποίησης ανά τομέα πολιτικής. Η ενοποίηση θα προχωρεί κατά τομέα μόνο με όσες χώρες-μέλη είναι έτοιμες να ακολουθήσουν. Το μοτίβο της συμφωνίας θα είναι «περισσότερη ολοκλήρωση όπου είναι αναγκαία, περισσότερη εθνική ή τοπική ευθύνη όπου είναι εφικτή».
Η συμφωνία πρέπει να διαμορφωθεί με πρωτοβουλία των ισχυρών κρατών, καθώς και των παραδοσιακών κομμάτων «στο κέντρο και στα αριστερά του πολιτικού φάσματος». Θα προσθέταμε και με πρωτοβουλία των κοινωνικών εταίρων ώστε στο μέλλον η Ενωση, αντιμέτωπη με βαρύτατα προβλήματα της νέας γενιάς στην Ευρώπη, να μην ανακοινώσει ξανά μέτρα-ασπιρίνες του τύπου «έξι δισεκατομμύρια ευρώ για την ανεργία των νέων». Καθώς ο Τσούκαλης αναδεικνύει αυτό το στοιχείο κοινωνικής αδικίας, θα μπορούσε, επιπλέον των παραπάνω πολιτικών προϋποθέσεων για τη συμφωνία, να τονίσει και τις κοινωνικές προϋποθέσεις της. Δηλαδή, απαιτείται νέος συσχετισμός δυνάμεων που θα περιορίζει την ανεξέλεγκτη επιρροή των επιχειρηματικών ελίτ στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Σε κάθε περίπτωση, μόνη ελπίδα για την Ενωση είναι κάποια συμφωνία σαν κι αυτή που προτείνει ο Τσούκαλης. Αν δεν συμβεί τέτοια συμφωνία, θα επισυμβεί κάποιο από τα παρ’ ολίγον «ατυχήματα» των ετών 2009-2013 που περιοδικά η Ενωση αποσοβούσε την τελευταία στιγμή.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ