Εύα Στάμου
Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας.
Δοκίμιο για την ευδοκίμηση μιας
μορφής αφηγηματικού λόγου
Πρόλογος, Γιώργος Ε. Δαρδανός.
Εκδόσεις Gutenberg,
σελ. 129, τιμή 6 ευρώ

Γραμμένο από γυναίκες για γυναίκες, το ροζ μυθιστόρημα αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα εκδοτικά φαινόμενα του καιρού μας, όχι μόνο στο εξωτερικό αλλά και στα καθ’ ημάς, όπου τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια γνωρίζει εντυπωσιακή κυκλοφοριακή άνθηση. Τι είναι παρ’ όλα αυτά ακριβώς εκείνο που του επιτρέπει να σαρώνει τις αγορές; Τα κοινωνικά πρότυπα που προβάλλει; Πλούτος, επαγγελματική δόξα, σωματικό κάλλος και ευ ζην; Οι συναισθηματικές προσδοκίες που καλλιεργεί; Ενας τέλειος έρωτας που θα οδηγήσει σε έναν τέλειο γάμο; ‘Η μήπως η σεξουαλική απελευθέρωση που υπόσχεται; Το δικαίωμα όλων στο φετίχ; Ολα αυτά μαζί και ταυτοχρόνως μαζί με κάτι ακόμα. Το ροζ μυθιστόρημα δεν παρουσιάζει καμιά αναγνωστική δυσκολία: με χαρακτήρες που εκπροσωπούν φανατικά το καλό ή υπηρετούν απαρεγκλίτως το κακό, με συνεχή κορύφωση των συγκρούσεων οι οποίες ανακύπτουν μεταξύ των πρωταγωνιστών και με έναν αφηγηματικό χρόνο ο οποίος δεν θα διακινδυνεύσει ποτέ το οποιοδήποτε ακατανόητο πίσω-μπρος, η επιτυχία μοιάζει εκ των προτέρων εξασφαλισμένη.

Εξετάζοντας στο δοκίμιό της τα βιβλία της Ελεν Φίλντινγκ, της Κάντας Μπρούσνελ και της Ε. Λ. Τζέιμς, η Εύα Στάμου μας δίνει μια αποκαλυπτική εικόνα της ροζ μυθιστορηματικής παραγωγής, διακρίνοντάς την εύλογα τόσο από τα παλαιότερα λαϊκά αναγνώσματα που παραμένουν συνδεδεμένα με τον προαστικό κόσμο όσο και από το γαλλικό αστικό ρομάντζο που αποτελεί προϊόν της Βιομηχανικής Επανάστασης. Το ροζ μυθιστόρημα των ημερών μας σπάει τα ταξικά και τα μορφωτικά σύνορα, επιζητώντας την προσοχή των πάντων: εύπορων και φτωχών, υψηλά καταρτισμένων και ανεκπαίδευτων, διαβασμένων και αδιάβαστων.
Το ερώτημα είναι, και η Στάμου το θέτει ευθέως, το κατά πόσο οφείλουν να μας τρομάξουν όλα αυτά. Θα κατορθώσει εν τέλει το ροζ μυθιστόρημα να εκτοπίσει ή έστω να παραμερίσει από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων την έγκριτη λογοτεχνία, παραβλάπτοντας ενδεχομένως και τις ποιότητες οι οποίες εγγυώνται την αξιοπιστία της; Ο φόβος ότι είναι πιθανόν οι ροζ συγγραφείς να επικρατήσουν όλων των άλλων εξαιτίας της προτίμησης των εφημερίδων για τα ευπώλητα βιβλία τους αγνοεί την πραγματικότητα. Ουδεμία σοβαρή εφημερίδα εν Ελλάδι ή διεθνώς δεν δημοσιεύει κριτικές για αυτά (εκτός και αν πρόκειται να τα καταδικάσει), πολλώ δε μάλλον δεν παραγράφει τα υπόλοιπα για χάρη τους.
Το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος της Στάμου είναι πιο περίπλοκο. Και αν το ροζ μυθιστόρημα μεταδώσει σαν μολυσματικό τα ιδεολογικά στερεότυπα και τη γραμμικότητα της αφήγησής του στην έγκριτη λογοτεχνία; Σύμφωνοι, αλλά η έγκριτη λογοτεχνία δεν είναι ενιαία: υποπίπτει συχνά σε ποικίλα ολισθήματα και πάσχει από πολλαπλές αδυναμίες, μεταξύ των οποίων τα ιδεολογικά στερεότυπα και οι αφηγηματικές ευκολίες. Αφήνω στην άκρη που τα στερεότυπα μπορεί να είναι όχι μόνο ιδεολογικά αλλά και καλλιτεχνικά, ακόμα κι αν προέρχονται από τις καλύτερες λογοτεχνικές παραδόσεις (γι’ αυτό άλλωστε, και όχι για να κάνει το ροζ promotion, υπάρχει η κριτική). Τότε, τι πρέπει να γίνει; Δεν έχω πολλά να πω επ’ αυτού. Το ροζ μυθιστόρημα είναι (όπως ήταν και οι προκάτοχοί του) περισσότερο ένα κοινωνικό σύμπτωμα και λιγότερο μια παραλογοτεχνική λειτουργία. Υπό αυτή την έννοια η ψυχραιμία συνιστά τον σοφότερο σύμβουλο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ