Ποντίκια σε τυφλό λαγούμι

Μαρία Πάουελ
Οξινη βροχή
Εκδόσεις Κέδρος, 2013,
σελ. 323, τιμή 14,90 ευρώ

Ας φανταστούμε μιαν Αθήνα αφημένη στο έλεος βροχών που μοιάζουν αδιανόητες για το αττικό τοπίο: μια μητρόπολη την οποία κατακλύζουν τα μαύρα, λασπώδη νερά ενός κατακλυσμού που είναι πιθανόν να προοιωνίζεται μια θεομηνία εσχατολογικών διαστάσεων ή να αποτελεί, πιο ρεαλιστικά, τον προάγγελο μιας οικολογικής καταστροφής συνοδευμένης από ανεξέλεγκτες τρομοκρατικές ενέργειες. Πώς θα αντιδράσουν οι άνθρωποι μπροστά σε έναν τέτοιο ορυμαγδό; Με ποιον τρόπο θα υπομείνουν την οργή του ενόσω η κοινωνική τους συμβίωση έχει ήδη αγγίξει τα όριά της με όσους βρίσκονται στη βάση της ταξικής πυραμίδας να πνίγονται τώρα στα υπόγειά τους από τις αλλεπάλληλες καταιγίδες, βλέποντας τον ουρανό να κοκκινίζει από τον ηλεκτρισμό των κεραυνών;

Αυτό είναι το περιβάλλον εντός του οποίου θα κινήσει τη μυθιστορηματική της δράση η Μαρία Πάουελ στην Οξινη βροχή, όπου ένας φιλόλογος της μέσης εκπαίδευσης, ειδικευμένος στο μάθημα της Ιστορίας, θα δει τον εαυτό του να γίνεται κομμάτια και να καταλήγει έρμαιο της μοίρας του χωρίς να μπορεί να αλλάξει την πορεία του προς τον εκμηδενισμό κατά το παραμικρό. Τσακισμένος από μια χρηματιστηριακή φούσκα η οποία εξανέμισε όλη την περιουσία του πριν από μερικά χρόνια, χωρισμένος εξαιτίας της οικονομικής του κατάρρευσης από τη μοναδική γυναίκα που αγάπησε και αιχμάλωτος των εικόνων της παιδικής του ηλικίας στη Γερμανία (όπου είδε τη μάνα του να ξεπουλιέται ψυχή τε και σώματι σε έναν τούρκο μετανάστη), ο Αρης είναι σαν τη χτυπημένη από την άγρια νεροποντή Αθήνα: η ζωή του θα τιναχτεί άπειρες φορές στον αέρα μέχρι να παραδοθεί στο έλεος της έξαλλης φύσης.

Παρά τις επίμονες αντιξοότητες, ο Αρης δεν είναι ένα παραιτημένο ή ηττοπαθές πρόσωπο. Δέσμιος έστω της αυταπάτης του ότι περνά κάτι από το χέρι του προκειμένου να ανακτήσει τα χαμένα του λεφτά, θα προσπαθήσει να εντοπίσει τον χρηματιστή ο οποίος τον ξεκοκάλισε ενώ από την άλλη μεριά θα δοκιμάσει να συμπαρασταθεί σε μια γηραιά κυρία, συγκάτοικο της πολυκατοικίας του, η οποία έχει οδηγηθεί σε διανοητική κατάρρευση. Επί ματαίω. Ο χρηματιστής θα εντοπιστεί, αλλά ξεκοκαλισμένος κι ο ίδιος από τα ρίσκα του είναι πια ικανός να εκμεταλλεύεται μόνο ανήμπορους μετανάστες μέσω μιας βιομηχανίας πλαστών εγγράφων. Η γηραιά κυρία, πάλι, θα πεθάνει κάποια στιγμή και η νοσοκόμα η οποία την έχει αναλάβει θα μετατρέψει και τον Αρη σε πλαστογράφο, ζητώντας του να συντάξει μια μεταθανάτια διαθήκη. Οσο για τον τελευταίο, θα μπλέξει και με το σχολείο του, όπου θα κατηγορηθεί ότι αποπειράθηκε να μειώσει δημοσίως μια μαθήτριά του επειδή χρησιμοποίησε σε μια έκθεσή της απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για την καταγωγή του Καραϊσκάκη.

Είναι το μυθιστόρημα της Πάουελ ένα ακόμη μυθιστόρημα για την κρίση; Δύσκολα θα έδινα αρνητική απάντηση. Η διαφορά από όσα έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε προς παρόμοια κατεύθυνση είναι πως από την Οξινη βροχή απουσιάζει το οποιοδήποτε επιπολής στοιχείο. Η Πάουελ όχι μόνο παρακάμπτει τη λογική του κοινωνικού ρεπορτάζ, που σπεύδει να καταλογογραφήσει τα συμπτώματα της κρίσης ως βαθύτερες αιτίες της, αλλά και αποφεύγει εξαρχής να στήσει τη σύνθεσή της με όρους καταγγελίας. Σε έναν τόπο όπου τείνουν να καταρρεύσουν τα πάντα δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για ηθικολογικούς ελέγχους: ο απατεώνας χρηματιστής θα πέσει θύμα του συστήματος που έχει υπηρετήσει και θα χαθεί μέσα στη βροχερή νύχτα, η Αννα, η νοσοκόμα της γηραιάς κυρίας, θα σπαράξει από την ανάγκη της για επιβίωση (κι ας μην κάνει ούτε ένα βήμα πίσω από την ιδέα της για την ψεύτικη διαθήκη) και ο Αρης θα τα βάλει με τη μαθήτριά του όχι από εθνικιστικό μένος αλλά επειδή έτσι τον δίδαξε η χρηστομάθεια του ορφανοτροφείου στο οποίο μεγάλωσε μετά την απομάκρυνσή του από τη Γερμανία και τη μάνα του.

Να, λοιπόν, πώς θα αντιδράσουν οι άνθρωποι στον καταιονισμό του μολυσμένου (όπως φοβάται η νοσοκόμα) νερού που θα πέσει επί των κεφαλών τους: όχι σαν κανονιστικά ανδρείκελα αλλά σαν ποντίκια παγιδευμένα στο κλουβί τους. Ποντίκια τρελαμένα από την απόγνωση και εγκλωβισμένα εκ των προτέρων στο τυφλό τους λαγούμι. Η συνθήκη αυτή θα προφυλάξει την Πάουελ και από έναν άλλο κίνδυνο: από το να εκτραπεί το εύρημα της καταστροφικής βροχής σε μιαν αλληγορία παντός καιρού, σε ένα σύμβολο που να αποτυπώνει γενικώς την ανθρώπινη οδύνη, παραμερίζοντας το γεγονός πως για να αποκτήσει η λογοτεχνία δραστικό κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο χρειάζεται να αποτυπώσει με οργανικό τρόπο τον περίγυρο της εποχής της.

Η μεγαλύτερη επιτυχία της Πάουελ είναι ο κεντρικός ήρωας, που υπό μια έννοια παραπέμπει στον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα του πρώτου της μυθιστορήματος. Ακολουθώντας τη διαδρομή της Μαργαρίτας στα Δεσμά αίματος (2003), ο Αρης είναι αναγκασμένος στην Οξινη βροχή να ορίζει το εγώ και την ατομική του ταυτότητα σε συνάρτηση με μια διαρκώς μεταβαλλόμενη πλην μονίμως κλειστοφοβική εξωτερική πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα η οποία θα σημαδέψει και την εσωτερική του περιπλάνηση: από τον ανέστιο και σχεδόν αυτοκαταστροφικό ερωτισμό του ως τον συνεχή υπαρξιακό βασανισμό του και τη μνημονική του καθήλωση στα τραύματα των παιδικών του χρόνων. Εδώ η Πάουελ θα κεντήσει μια τρομώδη ψυχογραφία που κόντρα στο βάθος της διαταραχής της θα κατορθώσει μέχρι το τέλος να μην εκποιήσει ούτε έναν πόντο από την ανθρωπιά της. Ικανό και αναγκαίο συμπλήρωμα, ο ελλειπτικός χαρακτήρας της Αννας, που θα εξασφαλίσει μέσα από την εσκεμμένα αχνή σκιαγράφηση των δικών του αδιεξόδων μια λειτουργικά φιλοτεχνημένη ισορροπία.