Αλληγορία για τον Χίτλερ

Friedrich Glauser
Στα δίχτυα του Μάττο –
Μια υπόθεση για τον αρχιφύλακα Στούντερ
Μετάφραση-επίμετρο Γιάννης Καλιφατίδης.
Εκδόσεις Νεφέλη, 2013,
σελ. 424, τιμή 17,80 ευρώ

Η ελβετική γερμανόφωνη αστυνομική λογοτεχνία έχει να επιδείξει δύο σημαντικούς αστυνομικούς συγγραφείς με παγκόσμια εμβέλεια. Ο ένας είναι ο Φρίντριχ Ντίρενματ, γνωστός κυρίως για τα θεατρικά έργα του, όπως Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας (σχεδόν όλα τα βιβλία του έχουν κυκλοφορήσει στην ελληνική γλώσσα). Ο άλλος είναι ο Φρίντριχ Γκλάουζερ, άγνωστος μέχρι πρότινος στη χώρα μας. Η έκδοση του μυθιστορήματός του Στα δίχτυα του Μάττο –Μια υπόθεση για τον αρχιφύλακα Στούντερ από τη Νεφέλη είναι μια καλή ευκαιρία να τον γνωρίσει και το ελληνικό κοινό. Μολονότι θεωρείται ελβετός συγγραφέας και ο τάφος του βρίσκεται στη Ζυρίχη, είναι γεννημένος στη Βιέννη (1896) από μητέρα Αυστριακή και πατέρα Ελβετό, έναν καθηγητή της γαλλικής γλώσσας. Προς τιμήν του, η Γερμανία έχει θεσπίσει ένα σημαντικό αστυνομικό λογοτεχνικό βραβείο που φέρει το όνομά του.

Ο βίος του Γκλάουζερ είναι μυθιστορηματικός: μεγάλωσε με μητριά και γιαγιά όταν η μητέρα του πέθανε πρόωρα, αποβλήθηκε από το γυμνάσιο επειδή έμεινε στάσιμος στα Αρχαία Ελληνικά και στα Λατινικά, κατηγορήθηκε από τον πατέρα του ότι του έκλεψε χρήματα, κλείστηκε σε οικοτροφείο, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει, το έριξε στο ποτό, στον αιθέρα και στη μορφίνη, συνελήφθη για κλοπές και πλαστογράφηση ιατρικής συνταγής, εισήχθηκε σε ψυχιατρείο, κατατάχθηκε στη γαλλική Λεγεώνα των Ξένων, άρχισε καριέρα δημοσιογράφου και συγγραφέα, φυλακίστηκε. Το αποκορύφωμα: έπεσε λιπόθυμος την παραμονή του γάμου του κατά τη διάρκεια ενός δείπνου και πέθανε μια ημέρα αργότερα από εγκεφαλική αιμορραγία, σε ηλικία 42 χρόνων.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στο φανταστικό ψυχιατρείο του Ράντλινγκεν, όπου ο αρχιφύλακας Στούντερ της αστυνομίας της Βέρνης αναλαμβάνει να διαλευκάνει την εξαφάνιση του διευθυντή του, τον Ούλριχ Μπόρτσλι, αλλά και την απόδραση ενός παιδοκτόνου, του Πέτερ Πίτερλεν. Οι δυο υποθέσεις συνδέονται μεταξύ τους, καθώς όλα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα (γιατροί, ασθενείς, νοσηλευτικό προσωπικό) σχετίζονται με τον εξαφανισθέντα και τον δραπέτη. Βασικό ρόλο στην πλοκή παίζει ο αινιγματικός αρχίατρος δρ Λαντούνερ, ο οποίος φροντίζει να προειδοποιήσει τον Στούντερ για το πνεύμα παραφροσύνης που κυριαρχεί στο ίδρυμα, μα και για τον δαίμονα που βασιλεύει στον κόσμο του ασυνείδητου και ακούει στο όνομα Μάττο.

Γραμμένο το 1936, εποχή που ο Χίτλερ άρχισε να καταστρώνει σατανικά και μεγαλεπήβολα σχέδια για την κατάκτηση της Ευρώπης, το Στα δίχτυα του Μάττο κυριαρχείται από την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα ενός ιδρύματος, το οποίο αποτελεί τη μικρογραφία μιας κοινωνίας, ειδικά της γερμανικής. Το ψυχιατρείο του Ράντλινγκεν, η επικράτεια του Μάττο, είναι μια παραβολή∙ αποτελεί την καρδιά της παραφροσύνης και οι ένοικοί του είναι ο γερμανικός λαός που υπακούει στα κελεύσματα των Ναζί και μερικά χρόνια αργότερα θα οδηγηθεί στον όλεθρο. Ο συγγραφέας βάζει στο χαρτί τα βιώματά του από το άσυλο, όπου είχε κλειστεί, τα επεξεργάζεται λογοτεχνικά με προσοχή (ώστε να μη θίξει κάποια από τα πρόσωπα που γνώρισε εκεί και τα μετέφερε στους χαρακτήρες του), διακηρύσσει ότι οι βιωματικές παραστάσεις της παιδικής ηλικίας μας συνοδεύουν σε όλη μας τη ζωή και δεν διστάζει να αναφερθεί στον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει ο ναζισμός. Στο κεφάλαιο «Η εμφάνιση του Μάττο», στις σελίδες 308-310, παραθέτει παραφρασμένη μια ομιλία του Χίτλερ (αποφεύγοντας να τον κατονομάσει), που μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο. Μάλιστα, παρουσιάζει τον δικτάτορα ως ψυχοπαθή, ικανό να επηρεάσει ολόκληρα έθνη: «Η συναναστροφή με ψυχασθενείς έχει μεταδοτικές επιπτώσεις» διαβάζουμε.

Ο Γκλάουζερ, ο οποίος στα μυθιστορήματά του με ήρωα τον Στούντερ ασχολείται με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, τότε που έκαναν θραύση ο υπερπληθωρισμός και τα σκάνδαλα, δεν νοιάζεται πολύ για το έγκλημα και την εξιχνίασή του, αλλά ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους, τον χώρο όπου κινούνται, καθώς και την ατμόσφαιρα στην οποία ζουν. Επαινοι οφείλονται στον μεταφραστή Γιάννη Καλιφατίδη, ο οποίος απέδωσε με τον καλύτερο τρόπο το πνεύμα του βιβλίου, που το εμπλούτισε με ένα εξαιρετικό επίμετρο και την εργοβιογραφία του συγγραφέα.