Ποδόσφαιρο και οπαδοί

Συλλογικό
Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών:
αντιπαλότητες και πολιτικές της ταυτότητας
Επιμέλεια Γ. Ζαϊμάκης – Ν. Κοταρίδης.
Εκδόσεις Πλέθρον, 2013,
σελ. 366, τιμή 22 ευρώ

Η έκδοση του συλλογικού τόμου Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών: αντιπαλότητες και πολιτικές της ταυτότητας, που επιμελήθηκαν οι Γιάννης Ζαϊμάκης (Πανεπιστήμιο Κρήτης) και Νίκος Κοταρίδης (Πάντειο Πανεπιστήμιο), αποτελεί σημαντική συμβολή στην ακαδημαϊκή έρευνα του σύγχρονου ποδοσφαίρου. Το βιβλίο φιλοξενεί μελέτες πλειάδας κοινωνικών επιστημόνων, μεταξύ των οποίων και ξένοι ερευνητές διεθνούς κύρους –J. Williams, N. Hourcade, R. Giuillianotti, G. Armstrong –και προσεγγίζει τις «οπαδικές» κοινότητες ως δυναμικά και σύνθετα κοινωνικά και πολιτισμικά μορφώματα.

Βασικός στόχος του βιβλίου είναι να αναδειχθούν οι τρόποι με τους οποίους οι κοινωνικές σχέσεις, οι συλλογικότητες και οι ταυτότητες που συγκροτούνται γύρω από το ποδόσφαιρο, το πιο μαζικό και εμπορευματοποιημένο αθλητικό θέαμα, «αντανακλούν με ιδιαίτερο τρόπο την οργάνωση και τη λειτουργία του καπιταλισμού της ύστερης νεωτερικότητας». Συνεπώς, να επισημανθεί η σημασία της μελέτης του ποδοσφαίρου ως προνομιακού αντικειμένου έρευνας για την κατανόηση των σύγχρονων κοινωνιών.

Για όσους και όσες, εδώ και χρόνια, ασχολούμαστε ερευνητικά με την ιστορία, την κοινωνιολογία ή την ανθρωπολογία του αθλητισμού και της σωματικής κουλτούρας, ενασχόληση σπάνια και ως πρόσφατα «μοναχική» στην Ελλάδα, η έκδοση ενός τέτοιου τόμου είναι ένα «γεγονός». Οχι μόνο για τις αναλύσεις και τις ερμηνείες που καταθέτει, αλλά και γιατί τέτοια εγχειρήματα συμβάλλουν αποφασιστικά ώστε οι πολύμορφοι κοινωνικοί «κόσμοι» που συγκροτούνται γύρω από το ποδόσφαιρο να αποσυνδεθούν από την πυκνότητα στερεοτυπικών δημόσιων λόγων περί της «βίας των γηπέδων» και να γίνουν αντικείμενο πολύπλευρης και κριτικής επιστημονικής ενασχόλησης.

Το ποδόσφαιρο αποσπάται από τη μυθοποιητική λειτουργία της αθλητικής ιδεολογίας και (εκ)τίθεται στην έρευνα, όχι πλέον ως δραστηριότητα που ανάγεται στις προδιαθέσεις κάποιας αιώνιας παιγνιώδους «φύσης» του ανθρώπου, έναντι της οποίας η βία μόνο ως «παρεκτροπή» μπορεί να νοηθεί, αλλά ως κοινωνικό και ιστορικό φαινόμενο, που στις σύγχρονες κοινωνίες αποτελεί συστατικό στοιχείο οργάνωσης κοινωνικών σχέσεων∙ σχέσεων ταύτισης και αλληλεγγύης, αλλά και διάκρισης, αντιπαλότητας, εξουσίας και βίας.

Ο τόμος παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό κάποιες από τις πιο σύγχρονες τάσεις της διεθνούς βιβλιογραφίας στη μελέτη του ποδοσφαίρου, αξιοποιεί πρωτότυπες έρευνες και συνθέτει στοιχεία μακρόχρονης ερευνητικής εμπειρίας στο πεδίο, προκειμένου να εξετάσει μια σειρά ζητημάτων.

Οι ποικίλες μορφές δράσης κοινοτήτων οπαδών του ποδοσφαίρου στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία), τα νοήματα, οι κώδικες συμπεριφοράς ή τα συμβολικά συστήματα επικοινωνίας των οπαδών (π.χ. τραγούδια, γκραφίτι, συνθήματα), οι πολιτικές κοινωνικού ελέγχου στον αθλητισμό, η σχέση οπαδικών και τοπικών ταυτοτήτων, η δημιουργία «φαντασιακών» ταυτίσεων στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον του ποδοσφαίρου και η ανάδυση νέων μορφών οπαδισμού με πολιτικά χαρακτηριστικά αποτελούν ορισμένες από τις θεματικές που ξετυλίγονται στα κείμενα του βιβλίου.

Το ενδιαφέρον αυτού του τόμου δεν αφορά μόνο την παρουσίαση πρωτότυπων ερευνητικών εργασιών, αλλά και την προσπάθεια ανοίγματος ενός επιστημονικού διαλόγου ανάμεσα στη «δυτική» εμπειρία του ποδοσφαίρου και στο ελληνικό παράδειγμα.

Ετσι το τελευταίο –για πρώτη φορά σε επίπεδο της σχετικής βιβλιογραφίας –ενσωματώνεται οργανικά στη διεθνή συζήτηση για το «οπαδικό» φαινόμενο. Ολα δείχνουν, μάλιστα, ότι δεν πρόκειται για περιστασιακό εγχείρημα. Οπως εξηγούν οι επιμελητές στην Εισαγωγή, ο τόμος αυτός συνδέεται με τις δραστηριότητες γύρω από ζητήματα θεωρίας, μεθοδολογίας και έρευνας για τον αθλητισμό ενός σχετικά πρόσφατα συγκροτημένου δικτύου επιστημόνων, ελληνικού μεν αλλά και με διεθνείς επαφές και συνεργασίες.

Πίσω από αυτή την έκδοση, λοιπόν, υπάρχει η δυναμική μιας υπό διαμόρφωση επιστημονικής κοινότητας και μιας δομής συνεργασιών, γεγονός που υπόσχεται και μια συνέχεια ανάλογων επιστημονικών εκδοτικών πρωτοβουλιών, όχι μόνο γύρω από τον «βασιλιά των σπορ» και τους ποικίλους κοινωνικούς (και αξιακά ανδροπρεπείς) «κόσμους» που τον συγκροτούν, αλλά ευρύτερα γύρω από την πολυμορφία του «σπορ» και των πρακτικών σωματικής άσκησης και κουλτούρας που διαμόρφωσε η νεωτερικότητα.

Η συνάντηση στο βιβλίο διαφορετικών πειθαρχιών (κοινωνιολογία, κοινωνική ανθρωπολογία, ψυχιατρική, πολιτική επιστήμη, κοινωνική ιστορία και εγκληματολογία) προάγει τον διεπιστημονικό στοχασμό στη μελέτη των σπορ, ενισχύει τη στροφή προς τη μελέτη των ίδιων των υποκειμένων και της κοινωνικής καθημερινότητας των ποδοσφαιρικών κοινοτήτων και συνεισφέρει στην ερμηνευτική κατανόηση των σύγχρονων κόσμων του ποδοσφαίρου.